Onneresch

OnneresWeg door de Onner Esch
Natuurgebied
Situering
Locatie	Onnen
Coördinaten	53°08′N 6°38′E
Foto's
OnneresWeg door de Onner Esch

De Onner Esch (ook wel:Onneres ) is een es, een hoger gelegen akker, ten zuiden van de Groningse plaats Onnen. De es ligt grofweg ingeklemd tussen de Gieselgeer in het westen en de Dorpsweg/Zuidveld in het oosten. Aan de zuidzijde ligt natuurgebied Appelbergen. De Onner Esch wordt doorsneden door de Onneresweg. De Onneres ligt in het oude rechtsgebied Het Gorecht.

Prehistorie, Landschap historie pingo

Het Ontstaan_van_de_Nederlandse_ondergrond werd gevormd werd gevormd in de voorlaatste ijstijd, het [Saalien]. Tijdens het Saalien vormde zich een aantal lobvorminge ijstongen die soms een doorsnede hadden van enkele tientallen kilometers. In het grensgebied van Groningen en Drenthe ontstond het brede oerstroomdal van de Hunze]. Dit Hunzedal, waarvan de westelijke dalrand door de Hondsrug wordt gevormd, is ongeveer 20 km breed. De oostelijke dalrand is door opvulling met jonger sediment echter niet goed aan het oppervlak waarneembaar. Het gebied ten oosten van dit Hunzedal wordt aangeduid als de Hunzevlakte (het huidige veenkoloniale gebied). In de laatste ijstijd, het Weichselien ontstonden pingo’s of vorstheuvels doordat grote concentraties water in de ondergrond bevroren (permafrost). Ondergronds water zette door bevriezing uit en vormde een grote ijslens en de bovenliggende grond werd opgetild tot een heuveltje. Toen het klimaat weer warmer werd tijdens het Holoceen, smolt de ijslens en gleed de bovengrond van de ijsmassa af naar de buitenkant en vormde een wal rond het nu ontstane meer. Tijdens het (huidige) warme Holoceen ontstond in geheel West Europa hoogveen dat door de stijgende zeespiegel in de loop van honderden jaren weggeslagen werd. Deze pingoruïnes komen veelvuldig voor in Appelbergen en bij Onnen.

Hondsrug

Bij Onnen zijn twee ruggen met in het midden een laagte. De Hoge Herenweg ligt op de Westelijke rug en de Onneres op de oostelijke Hondsrug. De camping Fruitberg is het hoogste punt, terwijl het "Veentje" 3 meter lager ligt. Het water blijft zo goed staan omdat de bodem van de in de ijstijd aangevoerde keileem is. Het beekje dat in Het veentje ontsprong liep via het Westerveen en Onnerveen (de Onnerpolder) in de Biks dat beek betekent. Het zand van de akkers naast de Gieselgeer en Fruitberg zijn afgegraven en met de komst van de spoorlijn zijn waterafvoer en wegen veranderd, verdwenen en aangelegd.

Pingoruïne of uitblazingsvlakte het "Veentje" Het meertje is een [pingoruïne] of uitblazingsvlakte die zo ondiep was dat er veenvorming op kon treden waardoor "Het Veentje" kon ontstaan. Bij te diepe pingos ontstaat een soort ven en komt de veenvorming niet opgang. [pingoruïne] ontstaan in de laatste ijstijd in Nederland, het Weichselien en in de omgeving van Appelbergen zijn er tientallen. Gedurende de jaren ’20 van de vorige eeuw komt de modernisering van de landbouw opgang waarbij ook Pingoruïne Het Veentje ontgonnen wordt en eind jaren 1950 is er geen veen meer over in het gebied en is van oorspronkelijke reliëf door egalisatie voor de landbouw weinig meer over.

Archeologische vondsten

Hunebed

Langs de westelijke rand ligt het vermoedelijke hunebed G4, waarvan vermoed is dat deze enkele eeuwen geleden is afgebroken. Steengruis in de grond en lokale veldnamen als Steenbergerveen en Steenakker doen wijzen op de mogelijke aanwezigheid van een hunebed.

Afgravingen

Op 1 mei 1870 werd spoorlijn Groningen-Assen geopend. Deze spoorlijn snijdt het landschap ter plekke in tweeën. De Onneres grenst aan de westkant aan het spoorwegemplacement bij Glimmen dat destijds opgehoogd is met het afgegraven zand afkomstig van de es van Onnen.

In de jaren 20 van de 20e eeuw werd opnieuw een deel van de es afgegraven. Het zand werd onder andere gebruikt voor het nabijgelegen spoorwegemplacement. Dit leidde ertoe dat archeoloog Albert van Giffen in 1927 een grafveld uit de 6e-8e eeuw kon opgraven. Tevens trof hij een graf aan uit de steentijd.

In 1936 werd een deel van de Onneres afgegraven dat vervolgens in gebruik werd genomen als boomgaard. Deze locatie kwam bekend te staan als de Fruitberg. In de jaren 60 veranderde deze boomgaard in de gelijknamige camping.

Pingoruïnes

Bij Onnen zijn twee ruggen met in het midden een laagte. De Hoge Herenweg ligt op de westelijke rug en de Onneres op de oostelijke. In de laagte tussen de ruggen ligt een pingoruïne, het "Veentje". Het water hier blijft zo goed staan omdat de bodem bestaat uit keileem dat tijdens de ijstijd is aangevoerd. Het meertje is ondiep, waardoor er veenvorming op kon treden; bij te diepe pingo's ontstaat een soort ven en komt de veenvorming niet op gang.

Gedurende de jaren ’20 van de vorige eeuw komt de modernisering van de landbouw op gang waarbij ook pingoruïne Het Veentje ontgonnen wordt. Eind jaren 1950 is er geen veen meer over in het gebied en is van het oorspronkelijke reliëf door egalisatie voor de landbouw weinig meer over. Het Veentje is daarmee in het landschap nauwelijks meer herkenbaar.

• 

  Blik naar het zuiden bij bomengroepen aan OnnerEsWeg

• 

  Blik naar het zuiden vanaf de OnnerEsWeg

• 

  Blik naar het zuiden vanaf de OnnerEsWeg

• 

  Pingoruine in de laagte ten westen van Onneresweg

• 

  De weg ligt hoger dan de Hoge Hereweg en loopt langs het verdwenen hunebed G4 en een middeleeuws grafveld

• 

  Blik naar het Oosten vanaf de OnnerEsWeg bij Appelbergen

• 

  De weg ligt hoger dan de Hoge Hereweg en loopt langs het verdwenen hunebed G4 en een middeleeuws grafveld

Wegen en paden op de Onneres

Het Tranendal is een pad dat in het verlengde ligt van de Dalweg bij het in 1920 aangelegde viaduct (Viaductweg) over het spoor. In deze omgeving liepen vroeger veel meer paden, zodat de eigenaren bij hun percelen konden komen en ook deze zijn in de jaren tachtig opgeruimd en is het Tranendal aangelegd als vervanging van de verbinding tussen de Dalweg en de Onneresweg (Appelbergen). Dwars door het gebied loopt een intensief gebruikt wandel- en ruiterpad, de Onneresweg naar de Hoge Heereweg. De Vlasoorsteeg was tot de bouw van het viaduct in 1920 de verbindingsweg tussen Onnen en Harendermolen. In 2010 is het laatste deel van de Vlasoorsteeg bij de weilanden gevoegd.Verleden Heden Toekomst Fruitberg De Onneresweg is een zeer oude weg over het hoogste deel van de oostelijke uitloper van de Hondsrug. De weg ligt hoger dan de Hoge Hereweg en loopt langs hunebed G4 en een middeleeuws grafveld., waarmee de aanleg van de (spoor)wegen te volgen is.

• 

  Blik naar het zuiden bij bomengroepen aan OnnerEsWeg

• 

  Blik naar het zuiden vanaf de OnnerEsWeg

• 

  Pingoruine in de laagte ten westen van Onneresweg

• 

  De weg ligt hoger dan de Hoge Hereweg en loopt langs het verdwenen hunebed G4 en een middeleeuws grafveld

• 

  Blik naar het zuiden vanaf de OnnerEsWeg

• 

  Blik naar het zuiden vanaf de OnnerEsWeg

• 

  Blik naar het Oosten vanaf de OnnerEsWeg bij Appelbergen

• 

  De weg ligt hoger dan de Hoge Hereweg en loopt langs het verdwenen hunebed G4 en een middeleeuws grafveld

Pieterpad

Het Pieterpad loopt over de Onneres, onder andere via het Tranendal.

Moerassen, Staatsspoor en Langakkerveen

Tussen Glimmen en Onnen lagen, voordat de spoorlijn aangelegd werd, aan het einde van de 20e eeuw moerassen als het Onnerveen, Steenbergerveen en het Langakkerveen. Begin jaren 1990 wordt het Langakkerveen (het gebied heet dan intussen ‘Elzenhof’) weer ingeplant met bomen. Op 1 mei 1870 werd de door Staatsspoor aangelegde spoorlijn Groningen-Assen geopend. Deze ingreep snijdt het landschap ter plekke in tweeën. Rond 1925 wordt een omvangrijke spoorwerkplaats en het viaduct en de Viaductweg aangelegd. Dan verandert ook de weginfrastructuur in het gebied: meerdere spoorwegovergangen worden vervangen door viaducten. Dit is ook de periode waarin het Langakkerveen wordt ontgonnen. De Onneres grenst aan de westkant aan het spoorwegemplacement bij Glimmen dat destijds opgehoogd is met het afgegraven zand afkomstig van de Es van Onnen.

De Onneres grenst aan de westkant aan het spoorwegemplacement bij Glimmen dat destijds opgehoogd is met het afgegraven zand afkomstig van de Es van Onnen.Verleden Heden Toekomst FruitbergCoöperatie Land van Ons koopt deel van Onner EsLandschapsontwikkelingsplan Haren 2004Zandwegen deel 1 Haren

Het rangeerterrein te Onnen

• 

  De weg ligt hoger dan de Hoge Hereweg en loopt langs het verdwenen hunebed G4 en een middeleeuws grafveld

• 

  Blik naar het zuiden bij bomengroepen aan OnnerEsWeg

• 

  Blik naar het zuiden vanaf de OnnerEsWeg

Camping Fruitberg Onnenstaete

Groninger modezaakeigenaar Zwartsenberg heeft in 1940 na verbetering van met grond uit de polder de boomgaard Fruitberg aangelegd. In de jaren vijftig werd deze verkocht aan A.J. de Boer in Haren die nadat de boomgaard niet meer winstgevend was, er een camping voor Stadjers te maken, samen met een kampeerveldje. Het veranderde toen na aankoop in 2000 projectontwikkelaar chalets wilde gaan plaatsen.Camping Fruitberg Onnerstaete (Krant van ToenVerleden Heden Toekomst Fruitberg

Geschiedenis Gorecht

Met de komst van de Trechter Beker cultuur startte 5000 jaar voor Christus de bewoning van Onnen. Er zijn op de Hondsrug in verhouding tot de midden ijzertijd minder nederzettingslocaties bekend uit de late ijzertijd en Romeinse tijd. Dit heeft mogelijk te maken met de migratie van zandboeren naar de kleistreken van Friesland en Groningen. Maar ook met het feit dat nederzettingen niet meer binnen de celtic field lagen, maar verhuisden naar de lager gelegen beekdalflanken. De akkertjes binnen de celtic fields werden intensiever gebruikt dan in de periode daarvoor. In de late ijzertijd ontstonden de hoge, brede zandwallen rond de akkertjes. Akkers hoefden niet meer braak te blijven liggen omdat men ze ging bemesten met mest van de veestapel. De nederzettingen werden kleiner en plaatsvaster. Gedurende meerdere generaties bleef men op dezelfde plek wonen. De component veehouderij ging in de late ijzertijd een grotere rol spelen. Vanuit de verschillende dorpen (Essen, Haren, Onnen, Glimmen en Noordlaren) worden de beekdalen stap voor stap ontgonnen. De veenbodem was een belangrijke leverancier van de brandstof turf. Aan de oostzijde van de Hondsrug scheiden verschillende binnendijkjes, de zogenoemde hooidijken, de territoria van de dorpen, zoals de Noorderhooidijk en Osdijk ten noorden en zuiden van Onnen en de Noorderzanddijk tussen Essen en Haren.

Onnen maakte deel uit van de zandstreek en het hoge deel van het Gorecht dat ook "Go" genoemd werd en ontstaan is tijdens de ijstijden. Het gebied was 10.000 voor Christus bewoond door mensen van de Hamburgcultuur. De Trechterbekercultuur heeft met de hunebedden duidelijk sporen achtergelaten.Landschap Geschiedenis van het GorechtDorpen van Groningen(RCE) In 1966 werd door een steengruisplek in een akker de locatie van het hunebed G4 ontdekt door J.E. Musch.Zoektocht verdwenen hunebed G4

In de Middeleeuwen groeit de bevolking van Nederland en ontwikkelen zich de Esdorpen op de Hondsrug met het potstalsysteem. De Essen(hoge akkerbouwgronden), De beekdalen(weilanden voor het vee) en heidevelden(schapen en leverancier grond voor de potstal) maken samen het Esdorp compleet. Kadernota-Buitengebied-Haren-2012

Land van Ons, de Toekomst en Onderzoek

De Onneres is eigendom van en een aantal boeren en van de coöperatie Land van Ons die 26 hectare grond overnam van veeboer Kees Vlaar aan de Gieselgeer in Onnen. Biodiversiteit Land van Ons Door deze overname is de komst van een zonnepark onwaarschijnlijk omdat deze coöperatie tot doel heeft om het boerenland zo te gebruiken dat het goed is voor allerlei soorten insecten, vogels, zoogdieren, planten én alles wat leeft in de bodem.Coöperatie Land van Ons koopt deel van Onner Es De laatste eeuwen was de Onneres een open stuk grond en met de aanleg van houtwallen en bosjes zoals Leo Stockman in Noorderbreedte beschrijft zou een veel oudere indeling van essen aangehouden worden.

In de herfst van 2021 heeft Burgerinitiatief Land van Ons 26 hectare aankocht van de OnnerEsVerschoor, Henk. Ruimtelijke analyse OnnerEsch, 6 percelen pingoruines en steilranden. Land van Ons (Juli 2021) Geraadpleegd op Juli 2021Ruimtelijke Analyse Onner Esch Land van OnsKoster, Bram; Jan Wittenberg. Oude Strokenteelt op Onneresch na aankoop Land van Ons (OOG TV). OOG TV (Juli 2021) Geraadpleegd op Juli 2021 .

Onderzoek en Monitoring

Bij andere aangekochte gebieden werken Land van Ons vaak samen met universiteiten(Leiden, Rug, Amsterdam) en andere Inventariesatieorganisaties om in een langduring traject het herstel van biodiversiteit en landschap te volgen. Plaatselijk, ook voor het perceel op de OnnerEs, worden vrijwilligers-beheerteam gevormd, die gaan over de inrichting van het perceel. Een landelijke deskundigengroep gaat samen met plaatselijke vrijwilligers een monitoringprotocol zo opzetten dat alle lokale teams hier mee uit de voeten kunnen zoals het bepalen van fysisch chemische bepalingen en het tellen van de regenwormen. Locale teams voegen eigen intesses hier aan toe zoals het houden van een BioBlitz. Monitoring om de invloed van het nieuwe ecologische beheer op de soortensamenstelling en abundantie te volgen zal plaats vinden via officiële tellingen zols BMP SOVON en trajectvallen voor bodeminsecten. Losse waarnemingen zullen via het in Waarneming.nl aangemaakte Gebied "Onner es- Land van Ons verzameld worden. Vaak worden externe deskundigen ingeschakeld uit het Netwerk van leden voor advies bij de inrichting en herstel van het landschap. In Mei 2020 is het gebied door o.a. Theo Spek en andere specialisten bezocht Eeuwenoude pingoruïnes worden hersteldCoöperatie Land van Ons Werkt Samen met Universiteit. Het blijkt dat in 1920 nog het Korhoen op de Onneres voorkwam.

Bouwplan

In Onnen wordt het grasland omgezet in een mozaiklandschap van kleine akkers met boekweit gecombineerd met hagen en houtwallen. Gekeken wordt naar strokenteelt van harde (bak)tarwe, huttentut en boekweitVerduurzamen & Revitalisering Landbouwgronden wat al groeit op de HolteschKoster, Bram; Jan Wittenberg. Oude Strokenteelt op Onneresch na aankoop Land van Ons (OOG TV). OOG TV (Juli 2021) Geraadpleegd op Juli 2021 .

Tijdlijn

Tijdlijn van Onneres
2020 April	Besluit tot aankoop land van Ons
2021 Mei	Eerste Rondleiding, Inzaai 3ha Boekweit
2021 Augustus 15	Landelijke Percelenroute Onneres
2021 November	Overdracht Van Boer naar Vereniging

Links

• https://landelijkgebiedharen.nl/
• Waargenomen vlinders en planten zijn te zien op de Biodiversiteitswebsite van National GeoGraphic ism iNaturalist: www.inaturalist.org/observations
• Foto's WikiMap ToolForge WikiMap ToolForge
• Foto's Onnen Wikimedia Commons
• Foto's OnnerEs Wikimedia Commons
•   Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Onneres op Wikimedia Commons.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties Nota Archeologiebeleid Gemeente Haren, Libau, februari 2012

Landschappen Land van Ons