Habilitatie

Een habilitatie is een wetenschappelijke promotie van de hoogste categorie, die voorkomt in Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Liechtenstein, Zwitserland, Frankrijk en een aantal midden- en oosteuropese landen: Finland, Estland, Rusland, Polen, Tsjechië, Slowakije, Slovenië en Hongarije. Hiermee wordt onderzocht of iemand de bekwaamheid heeft om een bepaald wetenschappelijk vak te onderwijzen (facultas docendi). Deze erkenning van de onderwijsbekwaamheid is in die landen vaak een voorwaarde voor het verkrijgen van een toelating of de bevoegdheid om een vak aan de hogeschool te mogen doceren (venia legendi). Met de habilitatie wil men beoordelen of de wetenschapper zijn vakgebied kan vertegenwoordigen.

Na een habilitatie mag men de (ambts)titel „privaatdocent” voor de naam voeren. Deze titel wordt in Duitstalige landen afgekort als PD indien men aan de universiteit verbonden is. Is men niet meer aan een universiteit verbonden, draagt men de titel dr. habil.. In België en Nederland is het voeren van deze titel voor universitair docenten niet gebruikelijk.

Het woord „habilitatie” stamt uit het Middellatijnse habilitatio, wat afgeleid is van habilis („geschikt, bekwaam”) of het werkwoord habilitare („geschikt maken, bekwamen”).

Door te promoveren met een proefschrift toont men aan zelfstandig wetenschappelijk onderzoek te kunnen verrichten; door te habiliteren met een tweede proefschrift (in het Duits: Habilitationsschrift) wordt bijkomend beoordeeld of men bekwaam is een bepaald wetenschappelijk vak te onderwijzen. Vooral in Duitsland was een habilitatie lang vergelijkbaar met een diploma voor hoogleraar.

Samen met het verzorgen van een openbaar college ten overstaan van een beoordelingscommissie is het nog vrijwel overal in Duitsland een voorwaarde om een hoogleraarspost waardig te zijn. Men verkrijgt de zogeheten venia legendi (Latijn voor verlof om te lezen) om onderwijs te geven in een aantal specifiek benoemde vakgebieden. Sinds een wetswijziging in 2002 (in het „Hochschulrahmengesetz”) is habilitatie in Duitsland niet langer de enige mogelijkheid om zich als hoogleraar te kwalificeren. De Technische Universiteit te Braunschweig is een van de eerste Duitse universiteiten die deze eis heeft laten vervallen.

Een dergelijke tweede promotie past in een systeem waarin de eerste promotie duidelijk lichter is dan een Nederlandse promotie. Zo is in de geneeskunde een Duitse Habilitation qua wetenschappelijke waarde vergelijkbaar met een Nederlandse promotie. Van de Duitse juristen promoveert ongeveer de helft. Het aantal juristen dat zich daar ook "habilitiert" is vergelijkbaar met het (geringe) percentage juristen dat in Nederland promoveert.

In Frankrijk was er tot 1988 een tweede proefschrift, de „thèse d’état”; inmiddels is een habilitation à diriger des recherches (HDR) er weer gebruikelijk als een centrale kwalificatie voor het professoraat.

In Nederland is dit nooit in gebruik geweest. Iemand kan er zelfs zonder universitair diploma hoogleraar worden, wat vooral gebeurt in praktijkgerichte vakken zoals bouwkunde (architectuur).

Aggregaat

In België bestond vroeger de zogenaamde „aggregaat voor het hoger onderwijs” wat zeer vergelijkbaar was met de habilitatie. Juridisch gezien was het aggregaat overbodig, omdat men ook zonder die graad tot hoogleraar kon benoemd worden, wat in de meeste faculteiten heel vaak gebeurde. Het hoger aggregaat was echter populair in de geneeskunde. Door af te studeren, verkreeg een arts de titel (medicinae) doctor zonder proefschrift, en diegenen die geïnteresseerd waren in wetenschappelijk medisch onderzoek konden door het aggregaat voor het hoger onderwijs een academische graad op proefschrift verkrijgen, die equivalent was aan het doctoraat. Door artikel 184 van het Decreet betreffende de universiteiten in de Vlaamse Gemeenschap van 12 juni 1991 werd „de graad van geaggregeerde voor het hoger onderwijs, uitgereikt vóór 1 januari 1995, gelijkgesteld met de graad van doctor op proefschrift”. Vanaf 1995 bestaat die graad dus niet meer in Vlaanderen.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties