Perzische Rijk

Geschiedenis van Iran

Het Perzische Rijk is de naam die wordt gebruikt om een aantal historische dynastieën aan te duiden die over het huidige Iran regeerden. Het vroegst bekende koninkrijk van Iran was het proto-Elamitische Rijk, dat door het Medenrijk werd gevolgd; maar het rijk van de Achaemeniden onder Cyrus II de Grote wordt gewoonlijk als het eerste rijk genoemd dat als "Perzisch" kan worden bestempeld. Het nieuw-Perzische rijk van de Sassaniden was het tweede en laatste Perzische Rijk. Hierna veroverden de Arabieren Iran.

De naam Perzië werd tot 1935 gebruikt door het Westen om de natie Iran, zijn bevolking, of zijn oude imperium te beschrijven. Het stamt af van de oude Griekse naam voor Iran, Persis. Dit komt beurtelings van de naam van een provincie in het zuiden van Iran, genaamd Fars in de moderne Perzische taal en Pari in Middenperzisch. Persis is de hellenistische vorm van Pari. Deze provincie was de kern van het originele Perzische Rijk. De westerlingen verwezen naar de staat als Perzië tot 21 maart 1935, toen Reza Pahlavi, Shah van Perzië, formeel de internationale gemeenschap vroeg om het land bij zijn inheemse naam te noemen: Iran, wat Land van Ariërs betekent.

De dynastie van de Achaemeniden

Zie Achaemeniden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Cyrus II de Grote verenigde de verdeelde koninkrijken rond 559 v. Chr.. Op dat moment waren de Perzen nog onderworpen aan de Meden Cyrus verenigde de Perzen, kwam in opstand en stootte Astyages van de troon. Cyrus, nu de sjah van een verenigd Perzisch koninkrijk, veroverde de rest van Medië rond 550 v. Chr.. Cyrus verenigde de Meden en Perzen en nog meer veroveringen volgden spoedig. Hij veroverde Lydië in Klein-Azië en verplaatste zijn manschappen naar Centraal-Azië. Tot slot marcheerde Cyrus triomfantelijk door de oude stad Babylon. Na deze overwinning kreeg hij naam als welwillende veroveraar. Hij stelde een beroemd handvest op. In dit handvest beloofde de koning om Babylon niet te terroriseren of zijn instellingen en cultuur te vernietigen. Cyrus werd gedood tijdens een veldslag tegen de Massagetae (of Saka's).

De zoon van Cyrus, Cambyses II, voegde Egypte toe aan het Perzische Rijk. Het imperium bereikte zijn grootste omvang onder Darius I. Hij leidde legers in de vallei van de rivier de Indus en in Europa. Zijn invasie van Griekenland werd gestopt na de Slag bij Marathon. Zijn zoon Xerxes probeerde ook om Griekenland te veroveren, maar hij werd in 480. verslagen in de Slag bij Salamis.

Het Perzische Rijk van de Achaemeniden was het grootste en krachtigste imperium tot dan toe. Wat nog belangrijker was, het werd goed geleid en werd efficiënt georganiseerd. Darius verdeelde zijn koninkrijk in ongeveer twintig provincies onder satrapen, of gouverneurs, van wie velen een persoonlijke band met de sjah hadden. Hij stelde een belastingsysteem op om elke provincie geld en middelen te laten afdragen aan de regering. Hij nam het geavanceerde postsysteem van de Assyriërs over en breidde het uit. Ook geheime agenten, de "Ogen en Oren van de Koning", die hem informeerden over de stand van zaken in het rijk, werden overgenomen uit het Assyrische Rijk. Darius I legde de beroemde Koninklijke Weg aan om de oude handelsroutes te verbeteren. Daardoor werd handel met landen ver van het imperium mogelijk. Hij verplaatste het beleidscentrum van Perzië naar Susa, dichtbij Babylon en dichter bij het centrum van het koninkrijk. De Perzen stonden toe dat lokale culturen intact bleven. Dit kwam uiteindelijk het imperium ten goede, aangezien de veroverde volkeren geen behoefte voelden in opstand te komen.

Tijdens de periode van de Achaemeniden, werd het zoroastrisme de godsdienst van de heersers en de meeste mensen in Perzië. Zijn stichter Zoroaster had rond 600 v. Chr. geleefd. De nieuwe godsdienst was een vervanging van de verering van traditionele Arische goden; het benadrukte een universele strijd tussen goede en kwade goden. Zoroastrisme en zijn mystieke leiders, genaamd Magi, zouden een bepalend element in de Perzische cultuur worden.

Achaemenidisch Perzië verenigde mensen en koninkrijken van elke belangrijke beschaving uit die tijd (behalve China). Voor het eerst waren de mensen van zeer verschillende culturen met elkaar in contact gebracht onder één heerser.

Hellenistisch Perzië (330-170 v.Chr.)

Zie Hellenisme voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De latere jaren van de dynastie van de Achaemeniden werden gekenmerkt door verval. Het machtigste imperium in de wereld stortte in slechts acht jaar in toen het onder vuur van de jonge Macedonische koning Alexander de Grote kwam.

Perzië kwam onder Grieks bewind in 401 v.Chr., toen de satraap van Sardis tienduizend Griekse huursoldaten inhuurde om te helpen hem te beveiligen. Dit duidt zowel op de politieke instabiliteit als de militaire zwakheid van laat Achaemenidisch Perzië.

Philippus II van Macedonië, de leider van het grootste deel van Griekenland, en zijn zoon Alexander wisten deze zwakheid in hun voordeel te gebruiken. Na de dood van Filip, viel Alexanders oog op Perzië. Het leger van Alexander kwam in 334 voor Christus in Klein-Azië aan. Zijn legers trokken pijlsnel door Lydië, Fenicië en Egypte, alvorens zij alle troepen van Darius III versloegen en de hoofdstad in Susa belegerden. De laatste weerstand van de Achaemeniden was bij de "Perzische Poorten" dichtbij het koninklijke paleis in Persepolis. Het Perzische Rijk kwam nu in Griekse handen.

Langs zijn route van verovering richtte Alexander vele koloniesteden op, die hij 'Alexandrië' noemde. Daarna volgde verscheidene eeuwen waarin de Griekse invloed in Perzië zeer werd uitgebreid, met name op cultureel gebied.

Het imperium van Alexander raakte korte tijd verdeeld na zijn dood, maar Perzië bleef in Griekse handen. Alexanders generaal Seleucus nam de controle over Perzië, Mesopotamië, en later Syrië en Klein-Azië over.

De Griekse kolonisatie ging tot rond 250 voor Christus verder; De Griekse taal, de filosofie, en de kunst kwamen met de kolonisten mee. In het vroegere imperium van Alexander werd het Grieks de algemene taal van diplomatie en literatuur. De handel met China was ten tijde van de Achaemeniden langs de zogenaamde Zijderoute begonnen; maar tijdens de hellenistische periode begon de handel pas echt menens te worden. De handel over land bewerkstelligde fascinerende culturele uitwisselingen. Het boeddhisme kwam uit India overwaaien, terwijl het zoroastrisme zich naar het westen uitbreidde. Dit beïnvloedde uiteindelijk het jodendom. Er zijn reusachtige standbeelden van Boeddha in klassieke Griekse stijl gevonden in Perzië en Afghanistan, die de mengeling van culturen illustreren, hoewel het mogelijk is dat de Grieks-boeddhistische kunst al dateert uit de tijden der Achaemeniden toen de Griekse kunstenaars voor de Perzen werkten.

Het reusachtige Seleucidische koninkrijk had al snel te lijden onder desintegratie en interne dynastieke strubbelingen. Al tijdens het leven van Seleucus werd de hoofdstad verplaatst van Seleucië in Mesopotamië naar Antiochië in Syrië waardoor het machtscentrum (te) ver naar het westen verschoof. De oostelijkste provincies lagen toen eigenlijk te ver van de hoofdstad om nog goed onder controle te houden en Bactria en Parthia braken al met het koninkrijk in 238 voor Christus. Wel bleven nog enige tijd Griekse of gehelleniseerde koningen hier aan de macht. Bactria veroverde zelfs kortstondig een flink deel van het gebied rond de Indus. Rond deze tijd begon ook het Romeinse Rijk aan invloed te winnen. De Romeinse legioenen begonnen het koninkrijk aan te vallen. Tezelfdertijd moest Seleuciden tegen de opstand van de Makkabeeën in Judea en de uitbreiding van het Kushanrijk in het oosten vechten. Het imperium viel uiteen en werd veroverd door de Parthen.

Perzië onder bewind van de Parthen (170 v.Chr. - 226 na Chr.)

Zie Parthen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Parthië was het gebied ten noorden van Perzië in wat vandaag noordoostelijk Iran is. Zijn heersers, de Arsacidische dynastie, behoorden tot een Iraanse stam die zich daar tijdens de tijd van Alexander had gevestigd. Zij verklaarden hun onafhankelijkheid van de Seleuciden in 238 voor Christus, maar hun pogingen om zich in Perzië uit te breiden werden tegengewerkt tot ca. 170 voor Christus onder Mithridates I.

Het rijk van de Parthen liep van het Romeinse Rijk langs de rivier de Eufraat. De twee imperiums werden belangrijke rivalen. De Parthen hadden goede schutters en bleken gelijkwaardig te zijn in strijdkracht aan de Romeinse legioenen, zoals in de Slag bij Carrhae. De oorlogen kwamen zeer frequent voor. Meestal diende Mesopotamië als slagveld.

Tijdens de periode van de Parthen namen de hellenistische gewoonten geleidelijk af en een heropleving van de Perzische cultuur volgde. Nochtans had het imperium geen politieke eenheid. In de eerste eeuw voor Christus werd Parthië gedecentraliseerd en werd geregeerd door feodale edelen. De oorlogen met Rome in het westen en het Kushanrijk in het noordoosten zorgden voor een langzame uitputting van de middelen van het land.

Sassanidisch Perzië (226-650)

Zie Sassaniden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Tijdens de regering van de Parthen was Perzië slechts één provincie in een groot, losjes gecontroleerd imperium. De lokale koning van Perzië op dit ogenblik, Ardashir I, leidde een opstand tegen het keizerlijk gezag van Parthië. Na twee jaar werd hij sjah van een nieuw Perzisch Rijk.

De Sassanidische dynastie (die naar de grootvader van Ardashir werd vernoemd) was de eerste inheemse Perzische dynastie sinds de Achaemeniden; aldus zagen zij zich als opvolgers van Darius en Cyrus. Zij streefden een agressief expansiebeleid na. Zij kregen veel van het oostelijke land terug dat Kushans tijdens de periode van de Parthen hadden ingenomen. De Sassaniden bleven oorlog tegen Rome voeren; er werden zelfs enkele belangrijke overwinningen geboekt.

Sassanidisch Perzië, in tegenstelling tot Parthië, was een hoogst gecentraliseerde staat. De mensen werden strikt georganiseerd in een kastesysteem: priesters, militairen, schrijvers en burgers. Zoroastrisme werd definitief tot de officiële staatsgodsdienst verheven en werd uitgebreid buiten het eigenlijke Perzië. Er vond sporadisch vervolging van andere godsdiensten plaats. De katholieke (orthodoxe) christelijke kerk werd in het bijzonder vervolgd, maar dit was voor een deel toe te schrijven aan zijn banden met het Romeinse Rijk. De nestorische christelijke kerk werd getolereerd en werd zelfs soms goedgekeurd door de Sassaniden.

De oorlogen en de godsdienstige striktheid droegen tot het verval van Sassanidisch Perzië bij. De oostelijke gebieden werden veroverd door de Witte Hunnen in de late jaren 400. De Mazdakiten werden opstandig rond dezelfde tijd. Een latere leider, Khosrau, won zijn imperium gedeeltelijk terug en kon het zelfs in de christelijke gebieden van Antiochië en Jemen uitbreiden. Nochtans vernietigde een definitieve oorlog met de erfgenamen van Rome, de Byzantijnen, het imperium volkomen. Tussen 605 en 629 voegden de Sassaniden met succes de Levant en Egypte aan het rijk toe en voerden strijd in Anatolië. Hun legers bereikten zelfs Constantinopel de Byzantijnse hoofdstad, maar konden niet de Byzantijnen definitief verslaan. De Byzantijnse keizer Heraclius overwon met succes hun legers in Klein-Azië en in noordelijk Mesopotamië en bezorgde hen een zware nederlaag door de Sassanidische hoofdstad Ctesiphon te bezetten. De Sassaniden moesten al hun veroverd land opgeven en zich terugtrekken. Hoge belastingen en een zeer lange oorlog veroorzaakten opstanden in het imperium. Khosro II werd vermoord in 629 en het imperium werd omvergeworpen. Er volgde een periode van anarchie na de dood van zijn opvolger, Kavadh II. Na een nederlaag in Nineve in 642 brak de burgeroorlog uit en de koning werd vermoord. Sassanidische sjahs hadden geen controle meer over het land. Maar voordat de Byzantijnen daarvan gebruik konden maken om definitief het Perzische rijk te onderwerpen rukten de legers van de nieuwe godsdienst de islam het land binnen. Binnen een eeuw was de dominante rol van Perzië en ook diens rivaal Byzantium in het Midden-Oosten uitgespeeld en vervangen door het eerste Arabische kalifaat.

Zie ook

• Lijst van koningen van Perzië
• Perzen
• Iran
• Geschiedenis van Iran
• Ariërs

Externe links

• De geschiedenis van het Oude Nabije Oosten
• Perzië
• Perzische Oude Geschiedenis
• Documentatiecentrum van de Organisatie van het Cultureel erfgoed van Iran
• Onderzoekscentrum van Iran voor Behoud van Culturele Overblijfselen
• (en) WP Persian Empire

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Wikipedia EN - Persian Empire
• R.N. Frye, The Golden Age of Persia, Bristol, 2000. ISBN 1842120115 [1]