Sranantongo

Surinaams (Sranantongo)
Gesproken in	Suriname, Frans-Guyana
Sprekers	100.000 als moedertaal 300.000 als tweede taal
Taalfamilie	Contacttalen Creoolse talen Engelse creoolse talen Surinaams
Alfabet	Latijns
Officiële status
Officieel in	Suriname
Taalcodes
ISO 639-1	geen
ISO 639-2(B)	geen
SIL	srn

Surinaams oftewel (vroeger) Nengre oftewel Negerengels oftewel Sranantongo (ook wel Sranan Tongo of kortweg Sranan) is de door de inheemse bevolking van Suriname gesproken omgangstaal. Het is een mengtaal met bestanddelen uit o.a. het Engels, Portugees, Nederlands en uit Afrikaanse talen.

Naam

De naam 'Surinaams' wordt door mensen met een Surinaamse achtergrond als niet correct gezien. Dit omdat er onder de bevolkingsgroepen van Suriname andere talen gesproken worden die beschouwd worden als even belangrijk als het Sranan. Een andere bekende Surinaamse taal is bijvoorbeeld het Sarnami dat vooral door Hindoestanen gesproken wordt. Sarnami betekent evenals Sranan 'Surinaams'; gebruik van dat laatste woord voor alleen het Sranan kan dus als discriminerend beschouwd worden. Vooral vroeger werd de taal ook wel informeel aangeduid met taki taki of nengre, maar die benamingen worden tegenwoordig als denigrerend ervaren.

Achtergrond

Het Surinaams is een creooltaal gebaseerd op het Engels; dat wil zeggen dat de (kern)woordenschat grotendeels van Engelse afkomst is. De taal is echter niet voor sprekers van het Engels verstaanbaar en bij veel woorden valt de overeenkomst met hun Engelse originelen niet op. Thans is de taal lexicaal afhankelijk van het Nederlands, wat wil zeggen dat nieuwe woorden vaak uit die taal geïmporteerd worden.

Het Sranan geldt, samen met het Nederlands, als de lingua franca van Suriname, een wijdverspreide contacttaal, die in het alledaagse leven door bijna alle bevolkingsgroepen wordt gebruikt. Een schatting uit 1997 gaf 300.000 tweede-taalsprekers, ofwel 80% van de bevolking van Suriname.

Ontstaansgeschiedenis

Het Sranan is ontstaan als taal van de uit Afrika aangevoerde slaven op de plantages tijdens de Nederlandse koloniale overheersing. Het draagt de sporen van Engels, Nederlands, Spaans, Portugees en West-Afrikaanse talen. Deze herkomst is te vergelijken met die van andere gecreoliseerde talen in het Caraïbisch gebied, zoals het Papiaments. Met een creolentaal wordt een taal bedoeld die in eerste instantie is ontstaan uit noodzaak om met elkaar te kunnen communiceren, omdat verschillende mensen in een bepaalde situatie elkaar niet konden verstaan. Zo'n taal ontwikkelde zich tot een 'echte' taal, met eigen (eenvoudige) grammaticale regels en heeft zich daarna tot een moedertaal ontwikkeld.

Gebruik

De taal staat bekend als taal van de straat, maar er bestaat sinds het einde van de achttiende eeuw en vooral in de twintigste eeuw ook een enorm gegroeide geschreven literatuur in het Sranan. Sinds 1986 bestaat er een officieel afgekondigde spelling van de taal (resolutie 4501 van 15 juli 1986). Momenteel is het feitelijk de enige taal die door vrijwel alle bevolkingsgroepen wordt gesproken, op enige afstand gevolgd door de taal van bestuur, onderwijs, handel en media: het Nederlands. Het Sranan staat bekend om zijn dubbelzinnigheid. Een woord kan zeer veel verschillende betekenissen en dubbele bodems hebben, bijvoorbeeld het woord baka (spreek uit 'bakka'): bakken, achterkant, rug (vgl. Engels: back), weer/opnieuw/terug. Een relatief geringe woordenschat is een veelvoorkomend kenmerk van creooltalen.

Ondanks de ruime verspreiding van het Surinaams onder de bevolking is de taal nooit de status van straattaal ontstegen. In tegenstelling tot het Papiaments wordt de taal nauwelijks als schrijftaal of bij openbare gelegenheden gebruikt. Algemeen overheerst in Suriname, ook bij de sprekers zelf, de opvatting dat de taal, bijvoorbeeld door de boven beschreven dubbelzinnigheid, ongeschikt is voor formeel gebruik. Ook geldt het Nederlands als cultureel neutraler, daar het niet de taal van een grote bevolkingsgroep in Suriname is.

Beknopte grammatica

Het Sranan is, zoals de meeste creooltalen, een isolerende taal. De wortel wordt ongewijzigd gebruikt voor verschillende woordsoorten, bijvoorbeeld zelfstandige naamwoorden en werkwoorden. Het woord denki betekent zowel 'denken' als 'gedachte' en yuru staat zowel voor 'huren' als 'huur'.

Er is evenmin vervoeging van werkwoorden. Ik denk, jij denkt, hij denkt etc. is allemaal ... denki. Het persoonlijke voornaamwoord geeft aan om wie het gaat. Tijdsaanduidingen (tegenwoordige tijd/verleden tijd/toekomende tijd) worden aangegeven door toevoegingen. Bij de tegenwoordige tijd zet men 'e' voor het werkwoord. Voor de verleden tijd wordt daar ben aan toegevoegd. De toekomende tijd krijgt er sa of o bij en de gebiedende wijs 'mu' of, in meerdere mate, musu (moeten). Voor de onvoltooid verleden tijd (zouden) worden de vormen ben sa en ben o gebruikt. De twee soorten verleden tijd hebben in het Surinaams de zelfde uitgangsvorm: hij wachtte en hij had gewacht: a ben wakti. In de voltooid tegenwoordige tijd wordt er geen toevoeging gebruikt: Ik heb gewacht Mi wakti.

Lidwoord: het of de = 'a'. Als een wordt gebruikt in de zin van 'één' dan wordt dat vertaald met wan (afgeleid van het Engelse 'one'). Wan is ook een telwoord. Meervoud wordt aangeduid met het lidwoord den (spreek uit: ding). Er volgt geen verbuiging van het zelfstandig naamwoord. Het huis = A oso, Een huis = Wan oso en Huizen = Den oso.

Paradigma

• Voorbeeld met het werkwoord wroko (werken)

mi e wroko (m'e wroko)	ik werk
yu ben wroko	jij was aan het werken
yu wroko	jij hebt gewerkt
a wroko (kaba)	hij heeft (al) gewerkt
a mu wroko / a musu wroko	hij moet werken
wi ben wroko	wij hadden gewerkt
unu sa wroko	jullie zullen werken
den ben o (b'o) wroko	zij zouden werken

Zie ook de Engelse oorsprong: mi e wroko: me are working, yu ben e wroko: you have been working).

Opvallend is ook:

• veelvuldig optreden van l/r alternantie (vooral bij aan het Engels ontleende woorden), dus: bribi = belief
• klinkers aan het begin van een woord vallen weg, waarmee de klemtoon naar achteren wordt geschoven; in plaats daarvan is er vaak een suffix-i.

Voorbeelden van Surinaams

drank	sopi
kroeg	sopi-oso
bijna	pikinso moro
dorst	drey watra
één-voor-één	wan-fru-wan
in de gaten houden	luru
gek	law
grap	spotu
gratis	soso
jonge vrouw	pikin uma
jonge heer	pikin masra
kinderen	pikin-nengre
lachen	lafu
lopen	waka
hoe gaat het ?	fa waka ?
onderonsje	ondronsu
verdienen	wroko moni
wat meer	pikin(so) moro
zeggen / praten	taki (taki)
zoenen	bosi
geliefde	atilobi
dronken	drungu
niet goed wijs zijn	fetre lusu
achterwerk	gogo

Over het Sranan

• Jan Voorhoeve, Voorstudies tot een beschrijving van het Sranan Tongo (Negerengels van Suriname). Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgevers-Maatschappij, 1953. (Diss.)
• Jan Voorhoeve, Sranan syntax. Amsterdam: North-Holland Publishing Company, 1962.
• Michiel van Kempen, Spiegel van de Surinaamse poëzie. Amsterdam: Meulenhoff, 1995.
• Woordenlijst Wordlist; Sranan-Nederlands, Nederlands-Sranan, English-Sranan. Derde, herziene uitgave. Paramaribo: Stichting Volkslectuur/Vaco, 1995.
• René Hart, Sranantongo; Leer-werkboek Surinaamse taal en cultuur. Arnhem: Angerenstein, 1996.
• Eithne B. Carlin & Jacques Arends, Atlas of the languages of Suriname. Leiden: KITLV Press, 2002.
• Michiel van Kempen, Een geschiedenis van de Surinaamse literatuur. Breda: De Geus, 2003. (2 dln.)
• J.C.M. Blanker & J. Dubbeldam, Prisma woordenboek Sranantongo. Utrecht: Het Spectrum, 2005.
• Ronald Snijders, "Surinaams van de straat/ Sranantongo fu strati". Amsterdam: Prometheus, 1994
• I.D. Menke, "Grammatica van het Surinaams" 3e ( herziene ) druk 2006. VACO N.V. Paramaribo, Suriname

Zie ook

• Willem Hendrik Campagne
• Saramaccaans
• Surinaamse literatuur
• Trefossa
• Neger ₯ (doorverwijzingspagina)

Verwijzingen

Weblinks

• Meer uitleg over Sranantongo
• Ethnologue: Sranan
• Korte uitleg Sranan inclusief woordenlijst