Jacobus Praepositus

Jacob Proost, gelatiniseerd: Jacobus Praepositus, of verduitst tot Jakob Probst of Propst (Ieper, 1486 – Bremen, 30 januari 1562) was de eerste lutheraan in de Zuidelijke Nederlanden tegen wie door de Katholieke Kerk actie werd ondernomen.

Leven

Jacob Proost trad in het augustijnen-eremietenklooster te Haarlem in en studeerde vanaf 1505 theologie in Wittenberg bij Maarten Luther, waar hij in 1509 tot magister artium promoveerde. In mei 1519 werd hij benoemd tot prior van het augustijnenklooster te Antwerpen. Erasmus schreef in een brief aan Luther, gedateerd 30 mei 1519, dat Jacob Praepositus de enige was in de orde van de predikheren, die niet materiële winst maar de Christus predikte.

In 1521 reisde Praepositus opnieuw naar Wittenberg om zijn baccalaureaat en licentiaat in de theologie te behalen. Na zijn terugkeer in Antwerpen predikte Praepositus in de kloosterkerk van de augustijnen (de huidige Sint-Andrieskerk) lutherse opvattingen. Vooral zijn veroordeling van het gebruik van de aflaten sprong in het oog en al snel werd een klacht tegen hem ingediend. De bisschop van Kamerijk, tot wiens bisdom Antwerpen toen behoorde, gelastte op 6 december 1521 twee Leuvense theologen, de inquisiteurs Nicolaas Baechem van Egmond en Jacobus Latomus, om een onderzoek in te stellen. Praepositius werd gevangen gezet in Brussel.

Frans van der Hulst, een lid van de raad van Brabant, was de inquisiteur. Om zijn leven te redden herriep de prior na enkele weken zijn dwalingen: hij las op 9 februari 1522 in de Brusselse kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele zijn herroeping van dertig lutherse stellingen af in het Latijn en het Nederlands. Hij werd overgeplaatst naar Ieper en kreeg het verbod om nog in Antwerpen te verschijnen. In Antwerpen werd hij vervangen door Hendrik van Zutphen, die echter ook in Wittenberg bij Luther gestudeerd had en dezelfde leer ging volgen.

Door zijn geweten geplaagd over zijn herroeping, predikte Praepositus in Ieper het evangelie zonder gewag te maken van kerkelijke instellingen en de paus. Een gevolg was dat hij opnieuw gevangen gezet werd, deze keer in Brugge. Deze keer dreigde de brandstapel, zoals gebruikelijk was voor ’ketters’ die hadden herroepen maar die waren hervallen in hun ketterse zienswijzen. Voor het tot een veroordeling kwam, ontsnapte Praepositus naar Wittenberg.

Hij bleef als protestant geen monnik, maar huwde een jongedame die nauw verwant was aan Luthers echtgenote. Hij stond in vriendschappelijke verhouding tot Luther en Melanchthon en werd de dooppeter van een van Luthers kinderen. Luther noemde hem „Jacobus Flemmichen” of „das fette Flemmichen” (het vette Vlaminkske). Op aanbeveling van Luther werd hij werd „superintendent” (d.w.z. leidend geestelijke in een luthers bisdom) in Bremen. Toen er meningsverschillen rezen rond Albert Hardenbergs calvinistische visie op het Avondmaal, verdedigde Praepositus een meer conservatief luthers standpunt.

In 1559 gaf hij zijn functie af aan zijn opvolger Tilemann Hesshusen. Hij overleed in 1559.

Werken

• Eine schöne und klägliche Historie an gemeine fromme Christenheit von beiden Gefängnissen, Colmar, 1524

Spreng

In latere Duitse biografieën kreeg hij ook de naam Spreng of Sprenger toegemeten. Sommigen meenden hieruit een beroep te kunnen concluderen. De naam Spreng kwam in Ieper niet voor. Waarschijnlijk is de naam Spreng een gevolg van een verkeerde lezing van Yperensis of Hyperensis, een verwijzing naar zijn geboortestad.

---

Verwijzingen

Bronnen en weblinks

• Hendrik Quirinus Janssen, Jacobus Praepositus. Luthers leerling en vriend geschetst in zijn lijden en strijden voor de hervormingszaak, Amsterdam, 1862. uitgave 1862, uitgave 1866 op google books
• Johann Friedrich Iken, Probst, Jakob in: Allgemeine Deutsche Biographie 26 (1888), p. 614-617 [Onlineversie]; URL: http://www.deutsche-biographie.de/sfz97468.html
• http://cyclopedia.lcms.org/display.asp?t1=p&word=PROPST.JAKOB
• http://www.amuz.be/nl/de-augustijnen-in-antwerpen/
• gateway-bayern.de
• https://tools.wmflabs.org/persondata/p/Jacobus_Probst