Windpaard

’Windpaard’ (lungta)' op Tibetaanse gebedswimpeltjes.

Het windpaard is een allegorie voor de menselijke ziel in de sjamanistische tradities van Midden-Azië. In het Tibetaans boeddhisme werd het een centraal element in het midden van vier dieren die de windrichtingen symboliseren. De Tibetaanse gebedswimpels, waarop deze vijf dieren voorgesteld staan, danken hun naam aan het Tibetaanse woord voor windpaard.

Het symbool heeft in verschillende talen een naam met een licht variërende betekenis:

• хиймори, (Chiimori): Mongools voor „gaspaard”, te begrijpen als „windpaard“; betekenis in het dagelijks taalgebruik: ziel.
• Rüzgar Tayi, Oudturks: „veulen van de wind”.
• རླུང་རྟ་, Lungta (Wylie: rlung-rta), Tibetaans: „windpaard”.

Sjamanisme

De oorsprong van het windpaard ligt in het huidige Mongolië als bestanddeel van het tengriisme en in Tibet in de oude bön-religie.

De Mongools-Turkse legende vertelt over een magisch paard dat werd geboren als veulen met acht benen en dat kon vliegen. Het windpaard was het geestelijke kind van een sjamane met de naam Chichek en zou haar moeten helpen om te ontsnappen aan de heerschappij van de kwaadaardige Khan. Dit lukte pas nadat het paard door de Khan werd gedood, en het gedurende Chicheks trance weer als een echt paard verscheen en haar meenam. In Mongoolse afbeeldingen wordt het paard meestal voorgesteld met vleugels.

Chiimori betekent de innerlijke kracht van de man mens, zijn ’ziel’. Deze kracht helpt het evenwicht te houden tussen de Vader Hemel (Oudturks: tengri; Mongools: tenger) en Moeder Aarde. Goede daden geven de ziel sterkte en kracht. Elke daad die het evenwicht in de wereld verstoort, laat de innerlijke kracht verdwijnen. Zo verklaart het tengriisme dat slechte mensen mettertijd vaak een zelfvernietigend gedrag ontwikkelen.

Tibetaans boeddhisme

In het Tibetaans boeddhisme werd hetzelfde symbool overgenomen vanuit de oude sjamanistische bön-religie. Het windpaard wordt hier vergezeld van vier dieren uit de Chinese mythologie, die de windrichtingen symboliseren: de garoeda resp. Kyung, draak, tijger en sneeuwleeuw.

Het Tibetaanse windpaard wordt meestal afgebeeld zonder vleugels, maar het draagt de Drie Juwelen van Chakravartin, ook het „Wensvervullende Juweel” genoemd. Waar het windpaard verschijnt, zou het vergezeld gaan van vrede, welvaart en harmonie. De rituele aanroeping van het windpaard gebeurt ’s morgens en bij toenemende maan door een rookoffer.

Op Tibetaanse gebedswimpels staan in de hoeken vaak de vier dieren van de windrichtingen en in het midden het windpaard afgebeeld. Deze vlagjes kregen zelfs de naam rlung-rta, „windpaard”. Door in de wind te wapperen transporteren ze gebeden en goede wensen zoals het door de wind vliegende paard.

Heraldiek

Het windpaard is een zelden voorkomende heraldische figuur in de niet-Europese heraldiek. De opstelling is heraldisch links en zwevend (vliegend) op het wapen. Het paard wordt sterk gestileerd voorgesteld en met vleugels. Het is bekend uit het wapen van Mongolië. Een overeenkomstig symbool in de Europese heraldiek is het vleugelpaard of Pegasus.

Literatuur

• Robert Beer, Die Symbole des tibetischen Buddhismus. Hugendubel, Kreuzlingen e.a. 2003, ISBN 3-7205-2477-9.
• Samten G. Karmay, The Wind-Horse and the Well-Being of Man. In: Charles Ramble, Martin Brauen (uitg.): Anthropology of Tibet and the Himalaya. Proceedings of the International Seminar at the Ethnological Museum of the University Zurich, september 21–28, 1990. Vajra Publications, Kathmandu 2008, ISBN 978-9937-506-03-8, p. 150–157.

Weblinks

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Wind Horse op Wikimedia Commons.