Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Meter: verschil tussen versies
(bron:\sv\http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Meter&oldid=13858732+bewerkers ---dAb +>) |
(→1791) |
||
| (9 tussenliggende versies door 5 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
De '''meter''' | {{Zie Maatdam}} | ||
{{Zie ook|Zie ook : [[meter (doorverwijzing)]], voor andere betekenissen van "meter".}} | |||
----- | |||
{{Zijbalk afgeleide eenheden van_meter}} | |||
De '''meter''' oftewel '''m''' is de [[Système International|SI]]-eenheid voor [[lengte (meetkundig)|lengte]]. Hij is sinds [[1983]] [[definitie|gedefinieerd]] als de afstand die [[licht]] in 1/299 792 458 [[seconde]] in [[vacuüm]] aflegt. De meter is een van de zeven [[SI-basiseenheid|SI-basiseenheden]]. | |||
De meter | == De definitie van de meter in de geschiedenis == | ||
De definitie van een 'meter' is in de loop van de geschiedenis een aantal malen veranderd, omdat door de ontwikkeling van de wetenschap de beschikbare meetmethodes nauwkeuriger werden dan de tot dan toe gebruikte standaarddefinitie. De meter is dus (op een enkele uitzondering na) niet ''veranderd'', maar ''nauwkeuriger gemaakt''. Hieronder is een chronologisch overzicht weergegeven. | |||
=== 1675 === | |||
[[ | De Italiaan [[Tito Livio Burattini]] publiceerde in dit jaar de ''Misura Universale'', een werk waarin hij de meter vastlegt op de lengte van een [[Slinger (natuurkunde)|slinger]] die beweegt met een halve periode van 1 [[seconde]]. De door hem gevonden waarde zou volgens de huidige definitie ca. 993,9 mm bedragen. Dat de slingertijd afhangt van de zwaartekrachtversnelling ter plaatse – dat wil zeggen van de plaats op aarde en van de hoogte boven de zeespiegel – was nog niet bekend. Ook de uitslag van de slinger is van invloed. De meting van Burattini was dan ook naar huidige maatstaven onnauwkeurig, maar in zijn tijd was het een prestatie. | ||
=== 1791 === | |||
[[De meter|De meter]] werd in [[1791]] gedefinieerd door de ''[[Académie des Sciences|Franse Academie van Wetenschappen]]'' als het tienmiljoenste deel van de afstand van de [[noordpool]] tot de [[evenaar]], gemeten op zeeniveau, langs de [[Meridiaan (geografie)[[De meter|meridiaan]] van [[Parijs]]. [[De meter|Jean-Baptiste Joseph Delambre]] en [[De meter|Pierre Méchain|]] voerden metingen uit. Zolang de metingen nog niet gereed waren werd er een voorlopig prototype gebruikt als standaard. <ref>[[Jean-Baptiste Joseph Delambre#Moeizame bepaling van de meter|Zie Delambre]]</ref> | |||
=== 1799 === | |||
Nadat in [[1798]] de meridiaanmeting voltooid was werd in [[1799]] een nieuwe standaard vastgelegd, nu volgens de zojuist bepaalde meridiaanlengte. Deze "mètre des Archives" is gemaakt van platina. Toen deze later 0,2 [[millimeter|mm]] te kort bleek te zijn vanwege een rekenfout in de [[afplatting van de aarde]] werd de standaard niet gewijzigd. | |||
=== 1889 === | |||
In [[1875]] richtte de internationale Metervergadering (Convention du Mètre) een permanent [[Bureau International des Poids et Mesures|Internationaal Bureau voor Maten en Gewichten]] (Bureau International des Poids et Mesures) op in [[Sèvres]]. Een nieuwe standaardmeter werd vervaardigd. Op de eerste ''CGPM (Conférence Générale des Poids et Mesures)'' (Algemene conferentie voor gewichten en maten) werd in [[1889]] de meter gedefinieerd als de afstand tussen twee inkepingen op een staaf van 90% [[platina]] en 10% [[iridium (element)|iridium]], de zogenaamde X-meter, die in Sèvres wordt bewaard. De opzet was een scherper gedefinieerde meter te verkrijgen; de lengte bleef ongewijzigd. | |||
== | === 1960 === | ||
Men bleef zoeken naar middelen die een scherpere definitie mogelijk maken. De oplossing is gevonden in de [[golflengte]] van het licht van een bepaalde [[straling]]sbron, die met behulp van [[Interferentie (natuurkunde)|interferometrie]] nauwkeurig kan worden bepaald. Na diverse stralingsbronnen te hebben onderzocht, kwam men in [[1960]] tot de volgende [[definitie]]: de meter is de lengte gelijk aan 1 650 763,73 [[golflengte]]n in [[vacuüm]] van de straling overeenkomend met de ongestoorde overgang tussen de toestanden 2p<sub>10</sub> en 5d<sub>5</sub> van het atoom [[Krypton (element)|krypton]]-86. | |||
=== 1983 === | |||
In [[1983]] is de ''CGPM'' op de huidige definitie met de [[licht]]meting overgegaan. De reden hiervoor lag in het feit, dat [[tijdmeting]] toen veel nauwkeuriger mogelijk was geworden door het gebruik van [[atoomklok]]ken. Een voordeel is nu dat de meter in elk natuurkundig laboratorium kan worden gereproduceerd. | |||
Met de huidige definitie is tevens de waarde van de [[lichtsnelheid]] vastgelegd op de op dat moment nauwkeurigst gemeten waarde. Sedert dat moment beïnvloeden metingen van de lichtsnelheid de grootte van de meter. De lichtsnelheid in vacuüm is nu ''per definitie'' precies 299 792 458 m/s. | |||
In het laboratorium wordt de meter toch bepaald door het tellen van het aantal golflengtes. Een gevolg van de 17e CGPM was dat de onzekerheid (de ''fout'') in de meter vijf maal zo klein werd. Het licht van de met jodium gestabiliseerde [[Helium-neonlaser]] werd de "aanbevolen straling" om de meter te vinden. De golflengte van dit laserlicht wordt nu aanvaard als λ<sub>HeNe</sub> = 632,991 398 22 nm met een relatieve standaardonzekerheid ''(U)'' van 2.5 × 10<sup>–11</sup>.<ref>Zie [http://www.mel.nist.gov/div821/museum/timeline.htm ''Tijdlijn voor de bepaling van de meter''] (Penzes, 2005), uitgegeven door het [[NIST]]; en [http://search.bipm.org/bipm/en/C=?q=HeNe+metre+632.991&uia=s&setcontext=&x=0&y=0 deze artikelen] in de [[BIPM]] database, vooral ''[http://inms-ienm.nrc-cnrc.gc.ca/research/optical_frequency_si_e.html Optical Frequency - Maintaining the SI Metre]'' ([[National Research Council of Canada]], 2008)</ref> Deze onzekerheid is nu de beperkende factor bij het realiseren van de meter in het laboratorium omdat het verscheidene ordes van grootte slechter is dan die van de [[seconde]] (''U'' = 5 × 10<sup>–16</sup>).<ref>NIST: ''[http://tf.nist.gov/timefreq/cesium/fountain.htm NIST-F1 Cesium Fountain Atomic Clock]''.</ref> Daarom wordt in de praktijk in laboratoria de meter gezien als 1 579 800,298 728(39) golflengtes van helium-neonlaserlicht in vacuüm. | |||
== Commerciële termen == | |||
Soms worden de termen “lopende” en “strekkende” meter gebruikt. Bijvoorbeeld om de prijs van een zeil onrechtstreeks per oppervlakte-eenheid aan te duiden. De praktische oppervlakte-eenheid is de breedte (die voor dit product commercieel vastligt) maal één meter. De hoeveelheid drukt men dan uit in “lopende” meter. Het is het aantal meter dat men van dit zeil moet afsnijden. | |||
“Werkende” meter daarentegen heeft een andere betekenis. Bij [[Schroot (hout)|schrootjes]] bijvoorbeeld, is er aan één kant van de plank een gleuf [[frezen|gefreesd]] en aan de andere kant is er een opstaande rand overgelaten die precies in die gleuf past. Als je zo'n schrootje in een andere schrootje schuift, wordt het zichtbare gedeelte kleiner. Deze „effectieve breedte” wordt wel uitgedrukt in „werkende meter”. | |||
== Zie ook == | |||
{{wikt klein}} | |||
* [[Natuurkundige grootheden en eenheden]] voor andere lengtematen. | * [[Natuurkundige grootheden en eenheden]] voor andere lengtematen. | ||
* [[De meter]] | |||
== Afgeleide maten == | |||
*[[oppervlakte]]maat: [[vierkante meter]] (m<sup>2</sup>) | |||
*[[inhoud]]smaat: [[kubieke meter]] (m<sup>3</sup>) | |||
{{reflist}} | |||
{{Commonscat|Metre}} | |||
{{Navigatie SI-basiseenheden}} | |||
[[Categorie:SI-basiseenheid]] | [[Categorie:SI-basiseenheid]] | ||
[[Categorie:Lengtemaat]] | [[Categorie:Lengtemaat]] | ||
Huidige versie van 29 jun 2011 om 11:25
 Zie ook : meter (doorverwijzing), voor andere betekenissen van "meter". |
| Grotere en kleinere eenheden | ||
|---|---|---|
| Fac- tor |
Naam | Sym- bool |
| 10-15 | femtometer of fermi | fm |
| 10-12 | picometer | pm |
| 10-10 | ångström | Å |
| 10-9 | nanometer | nm |
| 10-6 | micrometer of micron | µm |
| 10-3 | millimeter | mm |
| 10-2 | centimeter | cm |
| 10-1 | decimeter | dm |
| 100 | meter | m |
| 101 | decameter | dam |
| 102 | hectometer | hm |
| 103 | kilometer | km |
| 106 | megameter | Mm |
| 109 | gigameter | Gm |
| 1012 | terameter | Tm |
De meter oftewel m is de SI-eenheid voor lengte. Hij is sinds 1983 gedefinieerd als de afstand die licht in 1/299 792 458 seconde in vacuüm aflegt. De meter is een van de zeven SI-basiseenheden.
De definitie van de meter in de geschiedenis
De definitie van een 'meter' is in de loop van de geschiedenis een aantal malen veranderd, omdat door de ontwikkeling van de wetenschap de beschikbare meetmethodes nauwkeuriger werden dan de tot dan toe gebruikte standaarddefinitie. De meter is dus (op een enkele uitzondering na) niet veranderd, maar nauwkeuriger gemaakt. Hieronder is een chronologisch overzicht weergegeven.
1675
De Italiaan Tito Livio Burattini publiceerde in dit jaar de Misura Universale, een werk waarin hij de meter vastlegt op de lengte van een slinger die beweegt met een halve periode van 1 seconde. De door hem gevonden waarde zou volgens de huidige definitie ca. 993,9 mm bedragen. Dat de slingertijd afhangt van de zwaartekrachtversnelling ter plaatse – dat wil zeggen van de plaats op aarde en van de hoogte boven de zeespiegel – was nog niet bekend. Ook de uitslag van de slinger is van invloed. De meting van Burattini was dan ook naar huidige maatstaven onnauwkeurig, maar in zijn tijd was het een prestatie.
1791
De meter werd in 1791 gedefinieerd door de Franse Academie van Wetenschappen als het tienmiljoenste deel van de afstand van de noordpool tot de evenaar, gemeten op zeeniveau, langs de [[Meridiaan (geografie)meridiaan van Parijs. Jean-Baptiste Joseph Delambre en Pierre Méchain| voerden metingen uit. Zolang de metingen nog niet gereed waren werd er een voorlopig prototype gebruikt als standaard. [1]
1799
Nadat in 1798 de meridiaanmeting voltooid was werd in 1799 een nieuwe standaard vastgelegd, nu volgens de zojuist bepaalde meridiaanlengte. Deze "mètre des Archives" is gemaakt van platina. Toen deze later 0,2 mm te kort bleek te zijn vanwege een rekenfout in de afplatting van de aarde werd de standaard niet gewijzigd.
1889
In 1875 richtte de internationale Metervergadering (Convention du Mètre) een permanent Internationaal Bureau voor Maten en Gewichten (Bureau International des Poids et Mesures) op in Sèvres. Een nieuwe standaardmeter werd vervaardigd. Op de eerste CGPM (Conférence Générale des Poids et Mesures) (Algemene conferentie voor gewichten en maten) werd in 1889 de meter gedefinieerd als de afstand tussen twee inkepingen op een staaf van 90% platina en 10% iridium, de zogenaamde X-meter, die in Sèvres wordt bewaard. De opzet was een scherper gedefinieerde meter te verkrijgen; de lengte bleef ongewijzigd.
1960
Men bleef zoeken naar middelen die een scherpere definitie mogelijk maken. De oplossing is gevonden in de golflengte van het licht van een bepaalde stralingsbron, die met behulp van interferometrie nauwkeurig kan worden bepaald. Na diverse stralingsbronnen te hebben onderzocht, kwam men in 1960 tot de volgende definitie: de meter is de lengte gelijk aan 1 650 763,73 golflengten in vacuüm van de straling overeenkomend met de ongestoorde overgang tussen de toestanden 2p10 en 5d5 van het atoom krypton-86.
1983
In 1983 is de CGPM op de huidige definitie met de lichtmeting overgegaan. De reden hiervoor lag in het feit, dat tijdmeting toen veel nauwkeuriger mogelijk was geworden door het gebruik van atoomklokken. Een voordeel is nu dat de meter in elk natuurkundig laboratorium kan worden gereproduceerd.
Met de huidige definitie is tevens de waarde van de lichtsnelheid vastgelegd op de op dat moment nauwkeurigst gemeten waarde. Sedert dat moment beïnvloeden metingen van de lichtsnelheid de grootte van de meter. De lichtsnelheid in vacuüm is nu per definitie precies 299 792 458 m/s.
In het laboratorium wordt de meter toch bepaald door het tellen van het aantal golflengtes. Een gevolg van de 17e CGPM was dat de onzekerheid (de fout) in de meter vijf maal zo klein werd. Het licht van de met jodium gestabiliseerde Helium-neonlaser werd de "aanbevolen straling" om de meter te vinden. De golflengte van dit laserlicht wordt nu aanvaard als λHeNe = 632,991 398 22 nm met een relatieve standaardonzekerheid (U) van 2.5 × 10–11.[2] Deze onzekerheid is nu de beperkende factor bij het realiseren van de meter in het laboratorium omdat het verscheidene ordes van grootte slechter is dan die van de seconde (U = 5 × 10–16).[3] Daarom wordt in de praktijk in laboratoria de meter gezien als 1 579 800,298 728(39) golflengtes van helium-neonlaserlicht in vacuüm.
Commerciële termen
Soms worden de termen “lopende” en “strekkende” meter gebruikt. Bijvoorbeeld om de prijs van een zeil onrechtstreeks per oppervlakte-eenheid aan te duiden. De praktische oppervlakte-eenheid is de breedte (die voor dit product commercieel vastligt) maal één meter. De hoeveelheid drukt men dan uit in “lopende” meter. Het is het aantal meter dat men van dit zeil moet afsnijden.
“Werkende” meter daarentegen heeft een andere betekenis. Bij schrootjes bijvoorbeeld, is er aan één kant van de plank een gleuf gefreesd en aan de andere kant is er een opstaande rand overgelaten die precies in die gleuf past. Als je zo'n schrootje in een andere schrootje schuift, wordt het zichtbare gedeelte kleiner. Deze „effectieve breedte” wordt wel uitgedrukt in „werkende meter”.
Zie ook
- Natuurkundige grootheden en eenheden voor andere lengtematen.
- De meter
Afgeleide maten
- oppervlaktemaat: vierkante meter (m2)
- inhoudsmaat: kubieke meter (m3)
- º Zie Delambre
- º Zie Tijdlijn voor de bepaling van de meter (Penzes, 2005), uitgegeven door het NIST; en deze artikelen in de BIPM database, vooral Optical Frequency - Maintaining the SI Metre (National Research Council of Canada, 2008)
- º NIST: NIST-F1 Cesium Fountain Atomic Clock.
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Metre op Wikimedia Commons.
| SI-basiseenheden |
|---|
|
meter (m) • kilogram (kg) • seconde (s) • ampère (A) • kelvin (K) • mol • candela (cd) |