Kaddisj

Het kaddisj, kaddiesj (Hebreeuws: קדיש) ofwel kaddesj (Nederlands-Jiddisch) is een van de belangrijkste gebeden van het jodendom. In tegenstelling tot veel andere gebeden is het niet in het Hebreeuws, maar in het Aramees.

Traditie

Volgens de traditie zou het kaddisj tienmaal per dag moeten worden gereciteerd. Bij de dagelijkse gebeden en bij de eredienst neemt het een grote plaats in. Bovendien wordt het na een overlijden 11 maanden lang door de nabestaanden gebeden.

Kaddisj wordt slechts door de voorganger hardop gelezen of door de rouwenden in de zogenaamde kaddisj voor de rouwenden. Het mag alleen gelezen worden in de aanwezigheid van een minjan (tien joodse mannen die de leeftijd van bar mitswa bereikt hebben; in het liberale jodendom tellen ook vrouwen, die de leeftijd van bat mitswa bereikt hebben, mee).

Kaddisj wordt vaak gebeden voor de doden. Dat is zeker niet de enige, noch de oorspronkelijke bedoeling van het gebed. Kaddisj is een gebed waarin God in zeer veel termen geprezen wordt, en dat vraagt om de snelle komst van de Messias. Er komt geen vermelding van overledenen in voor. Er zijn verschillende vormen van kaddisj, die ieder iets verschillen. Er is het volledige kaddisj, het halve kaddisj, het kaddisj van de rabbijnen, en het kaddisj van de rouwenden. Het laatste gebed wordt door nabestaanden gezegd; de eerste drie zijn reguliere onderdelen van de synagogedienst die door de voorganger hardop voorgelezen worden.

In alle vormen van kaddisj worden de toehoorders geacht bepaalde zinnen en woorden te zeggen. Dit is in de siddoer te vinden. Kaddisj is in het Aramees geschreven. Het werd geschreven in een tijd waarin het Joodse volk in een spiritueel zware tijd zat; de rabbijnen schreven het in de op dat moment door het volk gesproken taal, Aramees, zodat het meer betekenis zou hebben. Er zijn slechts enkele gebeden die in het Aramees gezegd worden; kaddisj is het bekendste en belangrijkste.

Geschiedenis

Gedeelten van het kaddisj stammen reeds uit de eerste eeuw. Het gebed toont overeenkomsten met het onzevader, dat uit ongeveer dezelfde periode stamt.

Het kaddisj stamt oorspronkelijk niet uit de synagoge, maar uit het joodse leerhuis (bet midrasj). Nadat een leraar een toespraak gaf, werd het gebed opgezegd. Wanneer hij overleed, kreeg zijn zoon het voorrecht om het gebed te leiden. Na verloop van tijd verspreidde dit gebruik zich ook bij andere sterfgevallen. Tegen de zesde eeuw werd het een onderdeel van de eredienst in de synagoge.

Het kaddisj in het Nederlands vertaald:

Tekst van het kaddisj — נוסח הקדיש
#	Aramese tekst	Transcriptie	Nederlandse vertaling
1	יִתְגַּדַּל וְיִתְקַדַּשׁ שְׁמֵהּ רַבָּא.	yit̠gaddal wǝyit̠qaddaš šǝmēh rabbā’	Moge zijn grote naam verheven en geheiligd worden
2	בְּעָלְמָא דִּי בְרָא כִרְעוּתֵהּ	bǝ‛ālmā’ dî b̠ǝrā’ k̠ir‛ût̠ēh	in de wereld die hij geschapen heeft naar zijn wil.
3	וְיַמְלִיךְ מַלְכוּתֵהּ	wǝyamlîk̠ malk̠ût̠ēh	Moge zijn koninkrijk erkend worden
4	וְיַצְמַח פֻּרְקָנֵהּ וִיקָרֵב מְשִׁיחֵהּ	wǝyaṣmaḥ purqānēh wîqārēb̠ mǝšîḥēh
5	וְיִפְרוֹק עַמֵיהּ	wǝyip̄rôq ‛amēyh	volgens Jemenitische bron in ’mussaf’-gebeden (na het morgengebed op de sabbat en feestdagen) voor kinderen: en hij zal zijn volk redden
6	בְּחַיֵּיכוֹן וּבְיוֹמֵיכוֹן וּבְחַיֵּי דְכָל בֵּית יִשְׂרָאֵל,	bǝḥayyēyk̠ôn ûb̠yômēyk̠ôn ûb̠ḥayyēy d̠ǝk̠ol bēyt̠ yiśrā’ēl	in uw leven en in uw dagen en in het leven van het gehele huis van Israël,
7	בַּעֲגָלָא וּבִזְמַן קָרִיב וְאִמְרוּ אָמֵן.	ba‛ăḡālā’ ûb̠izman qārib̠ wǝ’imrû ’āmēn	weldra en spoedig. Zegt nu: Amen
8	יְהֵא שְׁמֵהּ רַבָּא מְבָרַךְ לְעָלַם וּלְעָלְמֵי עָלְמַיָּא יִתְבָּרַךְ	yǝhē’ šǝmēh rabbā’ mǝb̠ārak̠ lǝ‛ālam ûlǝ‛ālǝmēy ‛ālǝmayā’ yit̠bārak̠	Moge zijn grote naam gezegend zijn nu en voor altijd.
9	וְיִשְׁתַּבַּח וְיִתְפָּאֵר וְיִתְרוֹמֵם	wǝyištabaḥ wǝyit̠pa’ēr wǝyit̠rômēm	Gezegend, geprezen, gevierd,
10	וְיִתְנַשֵּׂא וְיִתְהַדָּר וְיִתְעַלֶּה וְיִתְהַלָּל	wǝyit̠naśśē’ wǝyit̠haddār wǝyit̠‛alleh wǝyit̠hallāl	en hoog en hoger steeds verheven, verheerlijkt en gehuldigd
11	שְׁמֵהּ דְּקֻדְשָׁא בְּרִיךְ הוּא	šǝmeh dǝqudšā’ bǝrîk̠ hûh	bejubeld worde de naam van de Heilige,
12	לְעֵלָּא מִן כָּל בִּרְכָתָא שִׁירָתָא תֻּשְׁבְּחָתָא	lǝ‛ēllā’ min kol birk̠āt̠ā’ šîrāt̠̠ā’ tušbǝḥat̠ā’	gezegend zij hij, hoog boven iedere zegening, elk lied,
13	וְנֶחָמָתָא דַּאֲמִירָן בְּעָלְמָא וְאִמְרוּ אָמֵן.	wǝneḥāmāt̠ā’ da’ămîrān bǝ‛ālmā’ wǝ’imrû ’āmēn	lof en troost die op de wereld gezegd wordt. Zegt nu: Amen
Tot hier: „half kaddisj” (oorspronkelijk kaddisj) עד כאן חצי קדיש
De overgeleverde/geaccepteerde toevoeging, het moesaf gebed:
14	לפי מרבית קהילות הספרדים: תִּתְקַבַּל צְלוֹתָנָא וּבָעוּתָנָא עִם צְלוֹתְהוֹן וּבָעוּתְהוֹן דְּכָל-בֵּית יִשְׂרָאֵל, קֳדָם אֲבוּנָא דְבִשְׁמַיָּא (וְאַרְעָא), וְאִמְרוּ אָמֵן.		Volgens de meeste sefardische gemeenten:
	תִּתְקַבַּל צְלוֹתְכוֹן וּצְלוֹתְהוֹן וּבָעוּתְהוֹן דְּכָל בֵּית יִשְׂרָאֵל קֳדָם אֲבוּנָא דִּי בִשְׁמַיָּא		Volgens de Jemenitische joden (Jemen baladi):
	לפי יתר הנוסחים: תִּתְקַבַּל צְלוֹתְהוֹן וּבָעוּתְהוֹן דְּכָל בֵּית יִשְׂרָאֵל קֳדָם אֲבוּהוֹן דִּי בִשְׁמַיָּא וְאִמְרוּ אָמֵן.		Volgens andere bronnen
„Kaddisj na de studie” (= Kaddisj van de rabbijnen/Kaddisj de-Rabbanan)
15	עַל יִשְׂרָאֵל וְעַל רַבָּנָן וְעַל תַּלְמִידֵיהוֹן וְעַל כָּל תַּלְמִידֵי תַלְמִידֵיהוֹן.		Israël, de leraren, hun leerlingen, alle leerlingen van hun leerlingen
16	וְעַל כָּל מָאן דְּעָסְקִין בְּאוֹרַיְתָא		Asjkenazische en sefardische bron:en allen die zich met de Thora bezighouden,
	דְּיָתְבִין דְּעָסְקִין בְּאוֹרַיְתָא קַדִּשְׁתָּא		Italiaanse bron
	דְּעָסְקִין בְּאוֹרַיְתָא קַדִּשְׁתָּא		Sefardische bron
	דְּעָסְקִין בְּאוֹרַיְתָא		Jemen baladi:
17	דִּי בְאַתְרָא הָדֵין וְדִי בְכָל אָתָר וְאָתָר,		... op deze heilige plaats en op elke andere plaats.
18	יְהֵא לָנָא וּלְהוֹן וּלְכוֹן		Over hen kome
19	שְׁלָמָא רַבָּא		overvloed van vrede,
20	חִנָּא וְחִסְדָּא וְרַחֲמֵי		gunst, genade, erbarmen,
21	וְחַיֵּי אֲרִיכֵי וּמְזוֹנֵי רְוִיחֵי וּפֻרְקָנָא		De Asjkenazische joden vullen aan:lang leven, rijkelijk levensonderhoud en verlossing
22	מִן קֳדָם אֱלָהָנָא מָארֵי שְׁמַיָּא וְאַרְעָא		Italiaanse bron:voor hun Vader in de Hemel en op aarde,
	מִן קֳדָם מָארֵי שְׁמַיָּא וְאַרְעָא		Sefardische bronnen:
	מִן קֳדָם אֲבוּהוֹן דִּי בִשְׁמַיָּא		Asjkenazische en sefardische bron:
	מִן קֳדָם אֲבוּנָא דְּבִשְׁמַיָא		Jemen baladi:
23	וְאִמְרוּ אָמֵן.		zegt nu: Amen!
מכאן ואילך מוסיפים בכל סוגי הקדיש למעט חצי קדיש
24	יְהֵא שְׁלָמָא רַבָּא מִן שְׁמַיָּא		Overvloed van vrede uit de hemel neer
25	וְחַיִּים עָלֵינוּ וְעַל כָּל יִשְׂרָאֵל		Asjkenazische bronen leven moge ons en heel Israël ten deel vallen,
	וְחַיִּים טוֹבִים עָלֵינוּ וְעַל כָּל יִשְׂרָאֵל		Italiaanse bron
	חַיִּים וְשָׁבָע וִישׁוּעָה וְנֶחָמָה וְשֵׁיזָבָא וּרְפוּאָה וּגְאֻלָּה וּסְלִיחָה וְכַפָּרָה וְרֵוַח וְהַצָּלָה לנו לָנוּ וּלְכָל עַמּוֹ יִשְׂרָאֵל		Sefardische bron
	וְסִיַּעְתָּא וּפֻרְקָנָא וּרְוַחָא וְחִנָּא וְחִסְדָּא וְרַחֲמֵי עֲלֵיכוֹן וַעֲלַנָא וְעַל כָּל קְהָלְהוֹן דְּכָל בֵּית יִשְׂרָאֵל לְחַיִּים וּלְשָׁלוֹם		Jemen baladi
26	וְאִמְרוּ אָמֵן.		zegt nu: Amen.
27	עוֹשֶׂה שָׁלוֹם בִּמְרוֹמָיו הוּא בְּרַחֲמָיו יַעֲשֶׂה שָׁלוֹם		Moge er veel vrede uit de hemel komen en leven!
28	עָלֵינוּ וְעַל כָּל יִשְׂרָאֵל		Over ons en over heel Israël.
29	וְאִמְרוּ אָמֵן.		Die meisten Versionen enden mit: Zegt nu: Amen
	וִינַחֲמֵנוּ בְּצִיוֹן וְיִבְנֶה בְּרַחֲמָיו אֶת יְרוּשָׁלָיִם בְּחַיֵּינוּ וּבְיָמֵינוּ בְּקָרוֹב אָמֵן וְאָמֵן.		Jemen baladi:

Bronnen en weblinks

• http://www.myjewishlearning.com/article/development-and-history-of-kaddish/

  (en) Kaddish, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: )