Hendrik Niclaes

Hendrik (Heinrich) Niclaes (waarschijnlijk [omgeving van] Münster, 1501 – mogelijk Keulen, ca. 1580) was in de tweede helft van de 16e eeuw de stichter van de familisten (Latijn: familia caritatis; Huis der Liefde), een mystieke religieuze beweging met volgelingen in de Nederlanden, het Duitse rijk en Engeland.

Leven

Hendrik Niclaes werd geboren in een welstellend gezin, vermoedelijk in Münster (Westfalen) of in de omgeving daarvan. Op achtjarige leeftijd voerde hij al theologische discussies en toen hij negen jaar was, zou hij een visioen hebben gehad waarin hij één werd met God, die tot hem sprak. Toen hij ongeveer 19 jaar was, had hij contact met lutheranen, waardoor hij zich ging verdiepen in Bijbelstudie. De lutherse standpunten over „redding door geloof alleen” bevielen hem niet. Hij trouwde toen hij 20 jaar was. Met 27 jaar werd hij in Münster gearresteerd op verdenking van lutherse sympathieën. Bij gebrek aan bewijs werd hij vrijgelaten.

Rond 1530 verhuisde hij met zijn gezin naar Amsterdam. Hij ging er om met de wederdopers, onder wie David Joris, die hem sterk beïnvloedde. In 1935 werd hij in de nasleep van de machtsgreep van de anabaptisten in Münster van 1834-1835 opnieuw gearresteerd, op verdenking van medeplichtigheid. Ook hier kwam hij door gebrek aan bewijs vrij.

Kort daarop begon hij ’visioenen’ te krijgen. Hij verhuisde in 1540 met het gezin en ’drie wijzen’ naar Emden. Daar woonde hij twintig jaar met een schuilnaam. Hij was er een succesvol koopman en schreef er zijn eerste traktaten in het Nedersaksisch Nederduits. Hij organiseerde zijn volgelingen in een nieuwe geloofsgemeenschap, het Hüs der Lieften (Huis der Liefde).

Omdat hij koopman was, reisde hij vaak naar Brabant en Antwerpen. Omstreeks 1552-1553 bezocht hij Engeland.

Toen het gemeentebestuur van Emden hem in 1561 ontbood om hem wegens zijn zienswijzen te ondervragen, trok weg van daar. Hij stuurde een brief waarin hij ontkende dat hij ooit een ketters of oproerig boek geschreven zou hebben. Ten slotte verbleef hij nog in Kampen en Keulen.

Het is onduidelijk wanneer hij overleden is. In 1579 woonde hij in Keulen en het is waarschijnlijk dat hij er enkele jaren later overleed.

Zijn leer had volgelingen in Amsterdam, Rotterdam, Dordrecht, Emden en Kampen, in Antwerpen, Keulen en Parijs. Zij vormden kleine gemeenten die in het geheim bijeenkwamen maar nooit in het openbaar optraden. In de loop der 17e eeuw verdween de groepering uit de Nederlanden, maar vooral in Engeland bleven zij ondanks hevige vervolging nog bestaan tot ca. 1700 (zgn. Familists), toen restanten van de beweging afgelost werden door de verschillende bewegingen van de quakers, baptisten en unitariërs.

Werken (selectie)

• Evangelium offte eine frölicke bodeschop des rijcke Godes unde Christi, 1555-1562.
• Prophetie des Geistes der Lieften, 1555-1562.
• Den Spiegel der Gherechticheit tho ene Anschouwinge des warachtigen Levens, ca. 1556.
• Epistolae, 20 zendbrieven, 1577.
• Terra Pacis. Ware Getügenisse van idt geistelicke Landtschop des Fredes, 1580.

	Werk in uitvoering
	Iemand is nog met dit artikel bezig. Kom later terug om het resultaat te bekijken.