Sikke Doele

Sikke Doele (Heerenveen, 1 februari 1942 - Leeuwarden, 29 juni 2002) was een Nederlandse schrijver en dichter, wiens literaire werk in het Fries verscheen. Hij was tevens kunstcriticus voor de Leeuwarder Courant.

Leven

Sikke Doele was een zoon van Halbe Doele, een van de oprichters van het tijdschrift De Stiennen Man en van de volkshogeschool 'Schylgeralân' op Terschelling, waarvan hij tevens de eerste directeur werd. Sikke Doele woonde elk jaar met zijn ouders (vanwege de volkshogeschool) in de wintermaanden in Leeuwarden en de zomermaanden op dit eiland, dat in zijn literaire werk een grote rol zou spelen. Tijdens bezoek van Koningin Beatrix aan Schylgeralân waren Doele en zijn vrouw ook aanwezig. Hij ging later met zijn vrouw geregeld naar dit eiland. Na de HBS in Leeuwarden studeerde hij aan de Rietveldacademie in Amsterdam. Hij kreeg heimwee naar Friesland en hoorde/las dat de Leeuwarder Courant een verslaggever zocht en solliciteerde op de vacature. Hij werd aangenomen Arthur Vandamme die zijn chef was kende de familie Doele goed uit de oorlogstijd. Vandamme en familie Doele waren in de oorlog actief in het verzet. Toen de familie Doele in Hemrik op het platte land woonden, dook Lienie, een joods meisje, bij hun onder. De familie Doele (vader Halbe Doele postuum) is hiervoor later onderscheiden. Later is Lienie nog bij zijn moeder (waar Doele en zijn vrouw ook bij waren) geweest. Doele (hij was al gescheiden) en zijn moeder (zijn vader was op 54-jarige leeftijd overleden) zijn nog op vakantie bij haar in Israël geweest. Doele sprak en schreef eerder Fries dan Nederlands omdat thuis altijd Fries gesproken werd. Zijn vader Halbe Doele was één en al Fries. Een bekende uitspraak van Doele zijn vader was: "alles wat over de dijk (afsluitdijk) komt is niet goed"

In de jaren dat Sikke Doele uit Amsterdam weer naar Leeuwarden verhuisde hield hij zich samen met Johan Kooistra †, die jazzkoffiebar 'Quasimodo' in de Nieuwesteeg in Leeuwarden runde, veel met jazz bezig. Hij woonde in die tijd, op kamers, in één van de panden van Kooistra in de Nieuwe Steeg. Later verhuisde hij naar de Korfmakersstraat. Samen met zijn vrouw gingen ze daarna op het Noordvliet wonen en daarna naar de Grote Kerkstraat. Na zijn scheiding woonde hij enkele jaren in de Speelmanstraat.
Naast jazz hield Doele ook van popmuziek. Groepen als Cream, The Rolling Stones, The Beatles, Incredible Stringband, Pearls before Swine etc.
In 1969 is hij naar The Isle of Wight Festival geweest (en schreef hierover in de Leeuwarder Courant wat in die tijd bijzonder was) waar hij o.a. Bob Dylan, The Who The Band, The Who, Free, Joe Cocker, the Bonzo Dog Band en The Moody Blues zag. Bob Dylan had een zwaar motorongeluk gehad en trad weer voor het eerst weer op. Er kwam een publiek van 150,000 mensen. Doordat hij een perskaart had verbleef hij in de persarena waar hij foto's van o.a Keith Richard (The Rolling Stones) met bodyguard maakte. John Lennon en Yoko Ono waren er ook, maar hij durfde geen foto's van hun te maken. Ook Ringo Starr, Charlie Wats van The Rolling Stones en Eric Clapton even als celebrities zoals Liz Taylor, Richard Burton, Jane Fonda, Françoise Hardy, Roger Vadim, Syd Barrett (oud lid van Pink Floyd), Elton John en anderen zaten ook in het pers gedeelte. In 1970 gingen hij en zijn vrouw weer naar het festival, ook met perskaarten, waar ze o.a. de laatste optredens van The Doors en Jimi Hendrix mee mochten maken en optredens van Chicago, Lighthouse, The Moody Blues, The Who, Miles Davis, Joan Baez, Joni Mitchell, Jethro Tull, Sly and the Family Stone, Ten Years After, Emerson, Lake & Palmer]]zagen. Er kwamen 600,000, en mogelijk 700,000 mensen. Ook veel celebrities waren in het pers gedeelte te vinden. Beide festivals verliepen vredig en zonder problemen. Ook hier over schreef Doele in de Leeuwarder Courant. Later gingen Doele en zijn vrouw vaak naar concerten o.a. in Amsterdam en Rotterdam waar ze o.a. Steve Miller. The Rolling Stones, Eric Clapton, Bozz Scags etc. zagen. Het Kralingse Bos Festival waar o.a. The Byrds speelden.

Doele speelde piano, gitaar en saxofoon. Hij en zijn vrouw musiceerden af en toe. Er was vaak drukte in huize Doele (vooral in de tijd van Axies). Als er geen vergadering was, dan werd er wel veel getypt voor pamfletten, spreekbeurten voor de gemeenteraadsleden, gestencild etc.. Of de huiskamer stond vol met versterkers, microfoons/standaards en instrumenten vanwege zijn vrouw die passie heeft voor muziek luisteren/maken om met muziekvrienden een demo op te nemen van composities waarvan zij de tekst en muziek geschreven heeft. Doele had een donkere kamer waar hij al zijn negatieven zelf ontwikkelde en foto's afdrukte ook voor de krant als hij die gemaakt heeft van bij voorbeeld Isle of Wight Festival of als hij en zijn vrouw op vakantie waren geweest schreef hij ook artikelen hierover in de Leeuwarder Courant en plaatste vaak zijn eigen foto's bij.

Sikke Doele was één van de drijvende krachten (achter de schermen) van o.a. New Left, Demos, Axies en Kloppend Hart. Posters ontwerpen was één van zijn passies en deed dit voor Demos (naam bedacht door Doele), dit was een festival als protest tegen discotheek eigenaar Roel de Wilde van La Bella. In die tijd mochten mannen met lang haar niet in zijn zaak komen, maar om commerciële redenen liet hij 'langharigen' Cuby & The Blizzards wel in zijn discotheek spelen. Een groep "langharigen" organiseerde toen een tegenfestival 'Demos' in de Beurs in Leeuwarden. De organisatie hield er een paar duizend gulden aan over. Doordat Doele hun poster ontworpen had raakte hij ook betrokken bij de vergaderingen over de toekomst van het geld. Er waren veel opties (o.a. een sexblaadje uitbrengen), maar het plan om een politieke groepering op te richten kreeg veel sympathie. De politieke groepering werd Axies genoemd. Doele ging verder in de organisatie en door zijn schrijftalent werd hij onmisbaar, soms tot ongenoegen van zijn vrouw. Sikke, zijn broer Piter Doele en zijn vriendin (later zijn vrouw) Ineke Feites Diekstra(zij bedacht de foto en tekst op de poster, van kleine Thalia, dochter van Jannie en Herre Hooghiemster (beeldend kunstenaar) en de namen Axies en Kloppend Hart, de subgroepering van Axies, die zij opgericht heeft en de Torenstraat kraakactie, tegen de sloopkoorts van B&W Leeuwarden, in die tijd, organiseerde.) ontwierpen de poster en deden de pr (door actie's, met veel vrijwilligers, in de wijken en binnenstad te organiseren) voor Axies. De politieke groepering (geen partij, had ook geen leden) werd een succes en kwam in de gemeenteraad. Sikke Doele schreef soms teksten van spreekbeurten voor de gemeenteraadsleden of corrigeerde hun teksten als het nodig was. In één van de slaapkamers stond een stencilmachine waar hij pamfletten stencilde die dan in de stad rondgedeeld werden. Vanwege zijn New Left verleden droeg hij in die tijd vaak een witte spijkerpak.

Doele en zijn vrouw hielden ook van reizen samen zijn ze o.a. naar Noord-Amerika, Canada, Mexico, Tunis, Egypte, Marokko, Noord-Algerije en bijna heel Europa geweest. Hij was zo onder de indruk van Algerije dat ze nog een keer naar Algerije zijn geweest, maar dan dieper in het land. Ze bezochten, via Ghardaïa, Timimoun in de Sahara wat toen nog heel primitief was en ook nog geen vliegveld had, alles werd met de bus gedaan. De huizen werden gebouwd met stenen die van de aarde van de Sahara (en later in de zon gedroogd) gemaakt werden. Alle huizen zijn dan ook rood. Tijdens de reis naar Egypte zijn ze met de trein langs deNijl naar Luxor gegaan waar de Koningsgraven in het 'Vallei der Koningen' bezocht werd en de tempels van Karnak in Karnak. Zijn vrouw hield/houdt van Egyptische oudheden en bezochten ze in Cairo het Egyptisch museum en de plaats waar Mozes in een rieten mand op de Nijl gevonden was, zoals het verhaal in Cairo verteld werd. De piramiden van Gizeh] werden ook bezocht en was nog niet zo toeristisch als het nu is. Zijn vrouw ging er paardrijden en de gids vroeg haar of ze naar de piramide van Saqqarah wilde gaan en hield de teugels bij het bit vast. Ze vertrouwde het niet en wilde het niet (het was in de verte te zien en leek dichtbij te zijn door al het zand, maar het is wel ver weg). Hij bleef maar aanhouden, zeuren en bleef het bit vasthouden. Ze trapte, met haar laarzen, toen zijn hand bij het bit vandaan en ging snel, in galop, terug naar haar man die op haar wachtte. Met de taxi zijn ze snel naar het hotel in Cairo gegaan. Voor verkoeling zijn ze toen naar Alexandrië, in het noorden aan zee, gegaan. Doele was in die tijd avontuurlijk. Hij wilde naar Sudan en ze zijn een week lang dag in dag uit naar de ambassade in Cairo geweest voor een visum, maar hebben het nooit gekregen. Waarschijnlijk omdat er in zijn paspoort journalist als zijn beroep vermeld stond.

Op voorspraak van zijn vrouw bij hoofdredacteur Eddy Evenhuis, die tijdens een Friese Pers bal bij haar over Doele zijn carrière bij de krant aan het polsen was, werd Sikke Doele kunstcriticus (hij heeft tenslotte aan de Rietveld Academie in Amsterdam gestudeerd), bij de Leeuwarder Courant en volgde zijn voorganger op. In die tijd bouwde hij de reputatie op van een gedegen onderlegde en scherpzinnige waarnemer, met veel oog voor details, die vrijwel altijd mild van toon was, maar die de spaarzame keren dat hij dat nodig achtte ook zeer fel kon zijn. Je moest bij Sikke Doele tussen de regels door lezen. Samen met een collega op de kunstredactie kregen ze, op zijn initiatief, een kunstbijlage bij de krant. Doele kreeg in die tijd ook te maken met kunstenaars die in BKR zaten. Ondertussen deed hij, maandelijks, ook de lay-out het culturele maandblad De Strikel. Doele gebruikte zijn schrijverstalent en kennis voor de Leeuwarder Courant ook door over jazzconcerten, die vaak op de bovenste verdieping van de Brouwershoek in Leeuwarden georganiseerd werden, te schrijven. Doele versloeg ook gemeenteraadsvergaderingen van Leeuwarderadeel. Waar hij ook over schreef in de kunst of muziek hij stimuleerde/bekritiseerde als het terecht was. Hij was bij voorbeeld bij een Engelse schilder in Oude Bildtzijl/dijk geweest doordat deze zei onder invloed van de Engelse schilder Turner, "schilder van het licht" zijn werk maakt. Doele zocht hem op en zag dat zijn werk niet, zoals de kunstenaar pretendeerde (onder invloed van Turner), te zijn. Doele heeft er verder niets mee gedaan omdat hij het werk amateuristisch vond. In tegenstelling tot Thom Mercuur †, die tentoonstellingen organiseerde, voor wie hij diep respect had.

Een kleine anekdote tijdens zijn studententijd: toen The Beatles een rondvaart door de grachten van Amsterdam maakten stond Doele bij de menigte (vlakbij de man die in de gracht sprong) toe te zien, hij was enorm onder de indruk. Doele bleef (bijna) tot het einde aan het dagblad Leeuwarder Courant verbonden. Eén keer stelde hij zijn vrouw voor om naar Den Haag te verhuizen (hij wilde iets anders en weg uit Leeuwarden) omdat er bij de Haagse Post een vacature was waarin een redacteur gevraagd werd, maar door omstandigheden is dit niet doorgegaan.

Sikke Doele trouwde op 25 november 1970 met Ineke R. Feites Diekstra. Op verzoek van zijn vrouw zijn ze in 1985 gescheiden. Na hun scheiding bleven ze goede vrienden en hadden geregeld contact met elkaar. Tijdens zijn ziekbed in het MCL heeft hij zijn ex-vrouw gebeld om afscheid te nemen en op zijn verzoek was zij op zijn begrafenis aanwezig.

Sikke Doele overleed op 29 juni 2002 op 60-jarige leeftijd te Leeuwarden. Hij werd begraven op het kerkhof van het Terschellinger dorp Hoorn.

http://collections.tresoar.nl/cdm/search/searchterm/Doele Foto's van Doele en zijn vrouw zijn door hun zelf gemaakt (behalve de bovenste foto van Doele). De foto met beiden erop is door Dick de Graaf gemaakt. De foto van Doele en zijn ex-schoonmoeder is door Ineke Feites Diekstra gemaakt. Doele had een speciale band met zijn ex-schoonmoeder mevrouw Feites Diekstra † en bezocht haar (na zijn scheiding) op haar verjaardag altijd in haar huisje in het Hofje bij de Grote Kerk in Leeuwarden en later in Bornia Herne (Leeuwarden) waar ze, na een hersenbloeding, woonde.

Werk

Doele's eerste verhaal dat werd gepubliceerd was In frou mei in blau kofferke, dat in 1965 verscheen in een speciaal jongerennummer van het literaire tijdschrift De Tsjerne. In datzelfde jaar werden twee Nederlandstalige gedichten van hem opgenomen in het tijdschrift Podium. In 1971 kreeg hij voor zijn Friestalige gedicht High priest & first monk een Rely Jorritsmapriis. Vijf jaar later werd in De Strikel het vers Houliksreis gepubliceerd. In 1977 verscheen zijn eerste dichtbundel, It swiet geniet waarin Houliksreis ook gepubliceerd werd. Daarna leek zijn literaire inspiratie opgedroogd te zijn, totdat in 1999 de verhalenbundel De gouden teeman uitkwam, die door recensenten goed werd ontvangen. Hierop volgde de korte roman De messeslikker (2001). Na zijn overlijden verschenen de dichtbundel Longereilân ("Hunkereiland") (2002) en It apparaat (2003), een verzameling verhalen. In 2004 werd nog Swartwite tiden gepubliceerd, een collectie jazzfoto's gemaakt door zijn broer Piter Doele, waarvoor Sikke Doele de teksten schreef.

Op de hoek van de Nieuwestad en de Doelesteeg in Leeuwarden ligt een poëziesteen met een gedicht van Sikke Doele.

Thema's en stijl

Een belangrijk thema in het werk van Doele zijn de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw, waarvan hij met weinig middelen effectief de sfeer weet op te roepen. Het opgroeien in een gezin waarin Fries-zijn een grote rol speelde en het verliezen van de kinderonschuld komen aan bod in It apparaat, met een openheid die in de Friese literatuur opmerkelijk genoemd mag worden. Zowel in Doele's proza als in zijn gedichten keert Terschelling vaak terug. Zijn roman De messeslikker speelt zich af tijdens een zomervakantie in de jaren zestig op dit eiland. Doele's gedichtenbundel Longereilân is wel als een "poëtische liefdesbetuiging" aan Terschelling omschreven.

Doele schreef in een losse en vlotte stijl, met een milde humor. Over It apparaat schreef Elske Schotanus in 2003 in een recensie: "Voor alle deelnemers aan schrijfcursussen zouden deze verhalen verplicht op de literatuurlijst kunnen: alledaagse en herkenbare gebeurtenissen weet Doele om te smeden tot hechte en helder geconstrueerde verhalen, aangenaam om te lezen en van te genieten".

Publicaties

• 1977: It swiet geniet (gedichten)
• 1999: De gouden teeman (verhalenbundel)
• 2001: De messeslikker (roman)
• 2002: Longereilân (gedichten)
• 2003: It apparaat (verhalenbundel)
• 2004: Swartwite tiden (teksten bij jazzfoto's van zijn broer Piter Doele)

Prijzen

• 1971: Rely Jorritsmapriis voor het gedicht High priest & first monk

Externe link

• Friese-literatuursite van Jelle van der Meulen - Sikke Doele

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties Huub Mous: Sikke Doele als kunstcriticus – een vast baken dat voor velen een richting aangaf. In: De Moanne/Trotwaer, 2003, nr. 3 (fy) Tresoar, Fries Historisch en Letterkundig Centrum - Sikke Doele (fy) Pieter de Groot: In literêre kroan op Sikke Doele syn karriêre. In: De Moanne/Trotwaer, 2003, nr. 2 (fy) Joop Boomsma: Ofskie nimme fan it ivich paradys (over Longereilân) In: De Moanne/Trotwaer, 2003, nr. 2 (fy) Friesch Dagblad, 3 september 2003 - Tsjerk Veenstra: Aardige jonges wiene it en Fryske (over It apparaat) (Internet Archive) (fy) Website GO-GOL - Elske Schotanus: Opmaat nei it ferline (over It apparaat) (Internet Archive)   Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)