Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Les Misérables (musical): verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
kGeen bewerkingssamenvatting
(Taalverbeteringen)
 
(45 tussenliggende versies door 3 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
{{Zie Luistertheater}}
{{ziedp|[[Les Misérables]]}}
{{ziedp|[[Les Misérables]]}}
[[Afbeelding:LesMis Logo.jpg|rechts|frame|Poster Les Misérables]]
'''Les Misérables''', '''''Les Mis''''' of '''''Les Miz''''' is een [[musical]] uit [[1980]] die is gebaseerd op het [[Les Misérables (boek)|gelijknamige boek]] van [[Victor Hugo]] uit [[1862]]. In 1980 werd de roman door [[Claude Michel Schönberg]] en [[Alain Boublil]] bewerkt tot een [[Frans|Franse]] musical. Vijf jaar later werd een Engelse vertaling gemaakt en in [[1991]] vertaalde [[Seth Gaaikema]] de musical in het Nederlands. Op 8 oktober 2006 vierde de musical zijn 21ste verjaardag en werd het de langstlopende [[West End]] musical in de wereld. De musical draait nog steeds in West End te [[Londen]].<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/5414068.stm Les mis, de langstlopende musical] op 14-09-[[2008]]</ref>


'''Les Misérables''' is een [[musical]] die is gebaseerd op het [[Les Misérables (boek)|gelijknamige boek]] van [[Victor Hugo]] uit 1862. In 1980 werd de roman door [[Claude Michel Schönberg]] en [[Alain Boublil]] bewerkt tot een [[Frans|Franse]] musical. Vijf jaar later werd een Engelse vertaling gemaakt en in 1991 vertaalde [[Seth Gaaikema]] de musical in het Nederlands.
Bekende nummers van deze productie, winnaar van een [[Tony Award]] voor beste musical, zijn: "I Dreamed a Dream", "One Day More", "A Heart Full of Love", "Stars", "Bring Him Home", "Do You Hear the People Sing?", "Master of the House", and "On My Own." Vertaald in het Nederlands: "Mijn droom", "Nog één dag", "Mijn hart zingt voor jou", "Ster", "Breng hem thuis", "Hoor je 't zingen op de straat?", "Baas van 't hele Spul" en "Heel alleen".
 
;Korte beschrijving van het plot en de personages:
De personages in de musical hebben te maken met vele mistoestanden in Frankrijk. Ze willen signalen aan het volk geven om te gaan strijden en een revolutie te beginnen. De hoofdpersoon uit de musical, Jean Valjean, heeft negentien jaar in de gevangenis gezeten voor het stelen van een stuk brood. Hij komt voorwaardelijk vrij, maar doordat hij een nieuwe identiteit aanneemt, overtreedt hij de voorwaarden. De politie-inspecteur Javert komt achter Valjeans nieuwe identiteit en raakt geobsedeerd om hem te vinden. Fantine, een alleenstaande moeder, komt terecht in de prostitutie om haar dochter Cosette te helpen. Fantine overlijdt en Jean Valjean adopteert Cosette. (Cosette wordt later verliefd op een van de studentenopstandelingen, genaamd Marius Pontmercy). De Thénardiers zijn onbetrouwbare herbergiers en hebben Cosette in huis genomen, voordat Jean Valjean haar adopteerde. Cosette werd bij de Thénardiers totaal verwaarloosd. Hun echte dochter, Éponine, wordt in alles verwend en voorgetrokken. Zij wordt later, net als Cosette, verliefd op Marius. Marius is echter al verliefd op Cosette. Enjolras is de studentenleider die samen met de studenten een revolutie plant om daarmee de armen te helpen. Gavroche is een straatkind dat de studenten helpt met hun plan. Verder bestaat het ensemble uit prostituees, studentenopstandelingen, fabrieksarbeiders e.v.a.
 
==Achtergrondinformatie==
Cameron Mackintosh kreeg in [[1982]], zes maanden nadat hij [[Cats]] op de planken heeft gezet, van regisseur Peter Ferago de muziek van de Franse versie van Les Misérables te horen. Ferago was verkocht toen hij de muziek hoorde en vroeg aan Mackinthosh of hij een Engelse versie wilde produceren. Mackintosh had hier in het begin zijn twijfels over, maar uiteindelijk besloot hij om toch een productie te starten. De journalist en dichter James Fenton zou in eerste instantie de Engelse liedteksten schrijven, maar uiteindelijk kreeg Herbert Kretzmer de eer om dit te doen. Hij had namelijk ook de Franse liedteksten geschreven. Een deel van zijn werk  is "ruw vertaald", een ander deel is wel strikt overgenomen vanuit het Frans naar het Engels. Ook zijn er extra liederen geschreven voor de Engelse versie.
 
Trevor Nunn en John Caird kregen de regie in handen. De ''Royal Shakespeare Company'' zorgde ervoor dat de musical op de planken kwam. Roger Allam en Alun Armstrong, werknemers van dit bedrijf, werkten mee aan dit hele gebeuren. De première van de musical was in Londen op 8 oktober [[1985]] in het ''Barbican Arts Centre''. Later verhuisde de productie naar het ''Place Theatre'' en nog later naar het ''Queen's Theatre'', waar de musical nog steeds draait. De meningen van critici over de musical liepen uiteen. Sommige critici vonden het prachtig om een stuk van de Franse literatuur te zien, anderen vonden de musical te zwaar. Maar al met al is de musical onder het publiek een groot succes.
 
==Inhoudsbeschrijving==
 
'''<big>Acte I</big>'''
[[Afbeelding:Ebcosette k.jpg|rechts|frame|Cosette]]
'''[[1815]], Digne'''
 
Jean Valjean is, na negentien jaar dwangarbeid, voorwaardelijk vrijgelaten. Hij merkt dat zijn gele vrijheidsbrief, die hij bij wet verplicht is te tonen, hem veroordeeld tot een paria. Alleen de vrome Bisschop van Digne behandelt hem vriendelijk. Valjean, verbitterd door jaren van ontbering, "beloont" de goedheid van de Bisschop door het stelen zijn zilveren bestek. Valjean wordt gearresteerd en teruggebracht naar de politie. Hij is verbijsterd als de Bisschop, om hem te redden, liegt tegen de politie en hem bovendien nog twee waardevolle kandelaars schenkt. ''(Omlaag, omlaag)'' Jean Valjean besluit om een nieuw leven te beginnen. ''(Wat deed ik, Heer?)''
 
'''[[1823]], Montreuil-sur-mer'''
 
Het is acht jaar later. Valjean heeft zijn vrijlatingsbrief verscheurd en zijn naam veranderd in Monsieur Madeleine. Hij heeft zich opgewerkt tot eigenaar van een fabriek en burgemeester van Montreuil. Een van zijn werknemers, Fantine, heeft in het geheim een onwettig kind. Wanneer de andere vrouwen hier achter komen, eisen ze haar ontslag. De voorman, wiens avances zij heeft afgewezen, gooit haar op straat. ''(Aan het eind van de dag)'' Fantine zingt over haar gebroken dromen en over de vader van haar dochter die haar verlaten heeft. ''(Mijn Droom)'' Wanhopig op zoek naar geld om medicijnen en de verzorging van haar dochter te betalen, besluit Fantine haar medaillon en haar prachtige lokken te verkopen. Ze sluit zich aan bij de protituees en verkoopt zichzelf. Volkomen vernederd door haar nieuwe beroep raakt ze in gevecht met een potentiële klant. Op het moment dat Javert haar gevangen wil nemen verschijnt de burgemeester. Hij eist dat ze naar een ziekenhuis wordt gebracht. Kort hierna redt de burgemeester een man die bekneld is geraakt onder een gekantelde kar. Dit herinnert Javert aan de buitengewone kracht van de veroordeelde 24601; Jean Valjean, een man die zijn parool brak, een man die hij jaren lang achtervolgde en die hij naar eigen zeggen, zojuist gevangen heeft genomen. Valjean, wil niet dat in plaats van hem een ander persoon in de gevangenis terecht komt en bekend dat hij veroordeelde 24601 is. ''(Wie ben ik?)'' Hij weet zijn straf te ontlopen. In het ziekenhuis belooft Valjean de stervende fantine haar dochter Cosette te vinden en voor haar te zorgen. ''(Kom bij mij)'' Op dat moment komt Javert binnen om hem te arresteren, maar Valjean slaat Javert van zich af en ontsnapt.
 
'''[[1823]], Montfermeil'''
 
Cosette woont al vijf jaar bij de familie Thénardier die een herberg drijft. Op vreselijke wijze misbruiken ze het kleine meisje als sloofje terwijl ze hun eigen dochter Eponine mateloos verwennen. Cosette droomt van een beter leven. ''(Mijn luchtkasteel)'' Valjean vindt Cosette als ze in het donker water aan het scheppen is uit de put. Ondertussen vieren de Thénardiers feest, nadat ze verschillende manieren hebben gevonden om hun klanten op te lichten. ''(Baas van het hele spul)'' Hij betaalt de Thénardiers om Cosette mee te mogen nemen en brengt haar naar Parijs. Maar Javert zit hem op de hielen. ''(De Thénardier Wals)''
 
'''[[1832]], Parijs'''
 
Negen jaar later; het is zeer onrustig in de stad vanwege de naderende val van de populaire generaal Lamarque, de enige man in de regering die zich het lot van de armen aantrekt. ''(Omlaag)'' Het straatkind Gavroche is in z'n element tussen de prostituees en armen van de hoofdstad. Een van de straatbendes wordt geleid door Thénardier en zijn vrouw. Ze proberen Jean Valjean en Cosette te overvallen. Deze worden ontzet door Javert die Valjean niet heeft herkend totdat deze zich in veiligheid heeft gebracht. Javert staart naar de sterren en zingt over zijn obsessie om Valjean te pakken te krijgen. ''(Ster)'' Eponine, de dochter van de Thénardiers die heimelijk verliefd is op de student Marius, stemt met tegenzin in hem te helpen Cosette te vinden, op wie hij verlief is geworden. In de tussentijd bereidt een groep idealistische studenten zich voor op de revolutie, die ongetwijfeld zal uitbreken als Generaal lamarque sterft. ''(Rood Zwart)''  Als Gavroche het nieuws van de dood van de Generaal brengt, gaan de studenten onder leiding van Enjolras de straat op om steun van het volk te krijgen. ''(Hoor je 't zingen op de straat?)''  Alleen Marius is afgeleid door zijn gedachten aan die mysterieuze Cosette. Cosette wordt verteerd door haar gevoelens voor Marius op wie ze verliefd is geworden. Valjean realiseert zich dat de veranderingen zich bij zijn "dochter" snel voltrekken, maar hij weigert haar iets over haar jeugd te vertellen. ''(In mij hart)''  Ondanks haar eigen gevoelens voor Marius brengt een bedroefde Eponine hem naar Cosette. ''(Mijn hart zingt voor jou)''  Ze voorkomt ook nog een poging van haar vaders bende om het huis van Valjean te beroven. Valjean, overtuigd dat het Javert was die zich rond het huis schuilhield, zegt Cosette dat ze zich moeten voorbereiden het land te ontvluchten. Aan de vooravond van de revolutie bezien de studenten en Javert de situatie vanuit verschillende gezichtspunten: Cosette en marius verscheurd door wanhoop, niet wetend of zij elkaar ooit weer zien. Eponine die treurt over het verlies van Marius en Valjean, ziet uit naar de veiligheid van het ballingschap. Ondertussen dromen de Thénardiers van een rijke, clandestienebuit als gevolg van de chaos die gaat komen. ''(Nog een dag)''
 
'''<big>Acte II</big>'''
 
De studenten bereiden zich voor een barricade te bouwen. Als Marius ziet dat Eponine zich heeft aangesloten bij de opstand, stuurt hij haar met een brief naar Cosette. De brief wordt door Valjean onderschept in de Rue Plumet. Eponine besluit om, ondanks wat Marius tegen haar heeft gezegd, toch naar hem terug te gaan op de barricade. ''(Heel alleen)''  De barricade is gebouwd, de revolutionairen negeren een waarschuwing van het leger dat ze zich moeten overgeven of sterven. De kleine Gavroche ontmaskert Javert als spion van de politie. In een poging om terug te keren naar de barricade, wordt Eponine neergeschoten en sterft zij. ''(Regen maakt de velden groen)''  Valjean komt op de barricade om Marius te zoeken. Hem wordt de kans gegeven Javert te doden, maar in plaats daarvan laat hij hem gaan. De studenten installeren zich voor een nacht op de barricade. ''(Drink met mij op lang voorbij)''  In de stilte van de nacht bidt Valjean tot God om Marius te sparen in het vreselijk gevecht dat komen gaat. ''(Breng hem thuis)''  De volgende dag, wanneer de munitie dreigt op te raken, gaat Gavroche er op uit om meer te verzamelen. Hij wordt neergeschoten. Alle rebellen gedood, zo ook hun leider Enjolras. ''(Het beslissende gevecht)''  Valjean vlucht met de bewusteloze Marius op zijn schouder. Nadat hij Thénardier ontmoet heeft, die de lijken van de rebellen besteelt, ''(Hond eet hond)''  treedt Valjean nog eenmaal in het daglicht voor een confrontatie mer Javert. Hij smeekt om tijd, zodat hij Marius naar het ziekenhuis kan brengen. Javert besluit om hem te laten gaan. Zijn onbuigbare principes over het recht zijn aan stukken geslagen door de barmhartigheid van Valjean. Hij doodt zichzelf door een sprong in het kolkende water van de Seine. ''(Javert's zelfmoord)''  Een aantal Parijse vrouwen heeft zich neergelegd bij de mislukte opstand en zijn slachtoffers. ''(Cirkels)'' Marius rouwt om de dood van zijn vrienden. ''(Lege stoelen, lege tafels)'' Zich niet bewust van wie hem heeft gered, hertselt Marius door de goede zorgen van Cosette. Valjean vertelt de waarheid over zijn verleden aan Marius. Hij staat erop weg te gaan zodra het jonge stel getrouwd is. Dat is beter dan door zijn aanwezigheid, de vroomheid en veiligheid van hun samenzijn te besmetten. Op de bruiloft van Marius en Cosette ''(Bruiloftslied)'' proberen de Thénardiers Marius te chanteren. ''(Bedelaars op het feest)'' Monsieur Thénardier zegt dat Cosette's vader een moordenaar is en als bewijs laat hij een ring zien die hij gestolen heeft van het lijk in het riool op de dag dat de barricade viel. Het is Marius' eigen ring. Hij realiseert zich dat het Valjean was die hem die nacht heeft gered. Cosette en hij gaan naar Valjean waar Cosette voor het eerst in haar leven hoort over haar eigen verleden. De oude man sterft en verenigt zich met de geesten van Fantine, Eponine en al diegenendie stierven op de barricaden. ''(Finale)''
 
=== Songlist (versie [[2008]]) ===
{|class="prettytable"
|-
!  ||'''Engelse versie''' ||'''Nederlandse versie''' ||||||'''Engelse versie''' ||'''Nederlands versie'''
|-
|  || '''''First Act''''' || '''''Eerste Akte''''' |||||| '''''Second Act''''' || '''''Tweede Akte'''''
|-
|  || Prologue: [[1815]], Toulon || Proloog: [[1815]], Toulon |||| 1 || On my own || Heel alleen
|-
| 1 || Work Song || Omlaag, omlaag |||| 2 || A little fall of rain || Regen maakt de velden groen *
|-
| 2 || What have I done? || Wat deed ik, Heer? |||| 3 || Drink with me || Drink met mij op lang voorbij
|-
|  || [[1823]], Montreuil-sur-Mer || [[1823]], Montreuil-sur-Mer |||| 4 || Bring him home || Breng hem thuis
|-
| 3 || At the end of the day || Aan het eind van de dag |||| 5 || Dog eats dog || Hond eet hond *
|-
| 4 || I dreamed a dream || Mijn droom |||| 6 || Javert's suicide || Javert's zelfmoord
|-
| 5 || Lovely Ladies || Meiden en klanten |||| 7 || Turning || Cirkels *
|-
| 6 || Who am I? || Wie ben ik?  |||| 8 || Empty chairs at empty tables || Lege stoelen, lege tafels
|-
| 10 || Come to me || Kom bij mij (Fantine's dood) |||| 9 || Wedding chorale || Bruiloftslied
|-
|  || [[1823]], Montfermeil || [[1823]], Montfermeil |||| 10 || Beggars at the feast || Bedelaars op het feest *
|-
| 11 || Castle on a cloud || Mijn luchtkasteel |||| 11 || Finale || Finale
|-
| 12 || Master of the House || Baas van het hele spul/kot |||| || ||* ''Niet op soundtrack Nederlandse musical 2008''
|-
| 13 || Thénardier Waltz || De Thénardierwals *
|-
|  || [[1832]], Paris || [[1832]], Parijs
|-
| 14 || Look Down || Omlaag *
|-
| 15 || Stars || Ster
|-
| 16 || Red and black || Rood zwart
|-
| 17 || Do you hear the people sing? || Hoor je 't zingen op de straat?
|-
| 18 || In my life || In mijn hart *
|-
| 19 || A heart full of love || Mijn hart zingt voor jou
|-
| 20 || One day more || Nog een dag
|-
|}
 
==Personages==
Zie hieronder een lijst van Personages:
 
{| class="wikitable"
! Personage<ref name=Castlist>[http://www.stageagent.com/shows.php?id=774 Les Miserables]</ref>
! [[Zangstem]]<ref name=Castlist/>
! Beschrijving
|-
| '''''[[Javert]]''''' || [[bariton]] of [[bas-bariton]] || Respecteert de wet boven alles. Hij is vastbesloten Valjean te achtervolgen en te laten veroordelen om op die manier voor gerechtigheid te zorgen.
|-
| '''''[[Jean Valjean]]''''' || [[tenor]] || Valjean heeft negentien jaar in de gevangenis gezeten voor het stelen van een stuk brood en vanwege vele ontsnappingspogingen. De rest van zijn leven zal hij in proeftijd blijven en moet hij overal waar hij komt een brief laten zien waarop de goedkeuring van zijn vrijlating staat. Hij overtreedt de voorwaarden van zijn proeftijd door een nieuwe identiteit aan te nemen en wordt fabriekseigenaar en burgmeester van een kleine stad. Later gaat hij voor Cosette zorgen, de dochter van Fantine.
|-
| '''''[[Bischop Myriel|De bisschop van Digne]]''''' || [[bas-bariton]] || De bisschop geeft Valjean na zijn vrijlating een tijdje onderdak en schenkt hem servies van silver en spreekt hem moed in.
|-
| '''''[[Fantine]]''''' || [[mezzo-sopraan]] || Een fabrieksarbeidster die haar baan verliest omdat ze tevens in de prostitutie werkt en dit niet getolereerd wordt. Haar dochter krijgt onderdak van de Thénardiers, in ruil voor geld, omdat ze niet in staat is om voor haar kind te zorgen. Ze voelde zich genoodzaakt de prostitutie in te gaan om de Thénardiers te kunnen blijven betalen.
|-
| '''''Jonge Cosette''''' || [[mezzo-sopraan]] || De tien jaar oude Cosette is de dochter van Fantine en ze wordt als sloof behandeld door de Thénardiers.
|-
| '''''[[Thénardiers|Madame Thénardier]]''''' || [[mezzo-sopraan]] || De onbetrouwbare vrouw van Monsieur Thénardier.
|-
| '''''[[Thénardiers|Monsieur Thénardier]]''''' || [[bariton]] of [[tenor]] || Een tweederangs dief die een herberg runt in een kleine stad.
|-
| '''''[[Gavroche]]''''' || [[jongenssopraan]] || Gavroche is een straatkind die straat goed in de gaten houdt en helpt met de revolutie.
|-
| '''''[[Enjolras]]''''' || [[bariton]] of [[tenor]] || Enjolras is de leider van de studentenopstand.
|-
| '''''[[Marius Pontmercy]]''''' || [[tenor]] || Marius is een studentenopstandeling die goed bevriend is met Éponine, maar verliefd is op Cosette.
|-
| '''''[[Éponine|Éponine Thénardier]]''''' || [[mezzo-sopraan]] || Dochter van de Thénardiers. Éponine groeit samen op met Cosette, maar wordt in tegenstelling tot haar in alles voorgetrokken.
|-
| '''''[[Cosette]]''''' || [[sopraan]] || Cosette, dochter van Fantine, wordt verliefd op Marius.
|}


==De musical in verschillende landen==
==De musical in verschillende landen==


===Frankrijk===
===Frankrijk===
De wereldpremière van de musical was in september 1980 in [[Parijs]]. De bedoeling was de show acht maanden te laten lopen, maar na 107 shows stopte men wegens de tegenvallende bezoekersaantallen. Hiermee was in Frankrijk, gezien de korte looptijd, de musical een flop te noemen.  
De wereldpremière van de musical was op september [[1980]] in [[Parijs]] in het ''Palais des Sports'' . De bedoeling was de show acht maanden te laten lopen, maar na 107 shows stopte men wegens de tegenvallende bezoekersaantallen. Hiermee was in Frankrijk, gezien de korte looptijd, de musical een flop te noemen.  


===Verenigd Koninkrijk===
===Verenigd Koninkrijk===
In 1982 bracht Peter Ferago, een jonge regisseur de muziek van ''Les Miserables'' onder de aandacht van producent [[Cameron Mackintosh]], die er wel brood in zag. [[Herbert Kretzmer]] vertaalde en bewerkte de liedteksten in het Engels en voegde nieuw materiaal toe. Trevor Nunn en John Craig deden de regie en adaptatie. De geheel aangepaste musical opende 8 oktober 1985 en draait tot heden in [[Londen]]. Hiermee is het sinds 2006 de langst lopende musical ooit.
In [[1982]] bracht Peter Ferago, een jonge regisseur, de muziek van ''Les Misérables'' onder de aandacht van producent [[Cameron Mackintosh]], die wel een markt zag in een nieuwe musicalproductie. [[Herbert Kretzmer]] vertaalde en bewerkte de liedteksten in het Engels en voegde nieuw materiaal toe. Trevor Nunn en John Caird deden de regie en adaptatie. De geheel aangepaste musical startte op 8 oktober [[1985]] en draait tot heden in [[Londen]]. Hiermee is het sinds [[2006]] de langst lopende musical ooit.
[[Afbeelding:Queen s Theatre by Day.jpg|rechts|frame|Queen's Theatre in Londen]]
''De oorspronkelijke cast van de Londense productie bestond uit:''
*'''Jean Valjean''' - [[Colm Wilkinson]]
*'''Javert''' - [[Roger Allam]]
*'''Marius''' - [[Michael Ball]]
*'''Cosette''' - [[Rebecca Caine]]
*'''Fantine''' - [[Patti LuPone]]
*'''Eponine''' - [[Frances Ruffelle]]
*'''Enjolras''' - [[David Burt]]
*'''Thénardier''' - [[Alun Armstrong]]
*'''Madame Thénardier''' - [[Sue Jane Tanner]]
*'''Gavroche''' - [[Ian Tucker]]


===Verenigde Staten===
===Verenigde Staten===
De Broadway-productie had zijn première op 12 maart 1987 en werd genomineerd voor twaalf Tony Awards, waarvan er acht in de wacht werden gesleept, inclusief die voor Beste Musical. De show heeft tot 18 mei 2003 gelopen. Met een totaal van 6680 uitvoeringen is het de op twee na meest opgevoerde show in de geschiedenis van Broadway. Op 9 november 2006 startte een volledig nieuwe, herziene versie van de musical in het Roadhurst Theatre.  
De première van de Broadway-productie was op 12 maart [[1987]]. De productie werd genomineerd voor twaalf Tony Awards, waarvan er acht werden gewonnen, inclusief die voor Beste Musical en Originele Muziek. De productie liep tot 18 mei [[2003]]. Met een totaal van 6680 opvoeringen is het de op twee na meest opgevoerde show in de geschiedenis van Broadway. Op 9 november [[2006]] startte een volledig nieuwe, herziene versie van de musical in het Roadhurst Theatre.<ref>[http://www.lesmis.com/pages/us/index_us.htm Les Misérables op Broadway] op 14-09-[[2008]]</ref>
[[Afbeelding:Les mis1.jpg|rechts|frame|Imperial Theatre in New York]]
''De oorspronkelijke cast van de Broadway productie bestond uit:''
*'''Jean Valjean''' - [[Colm Wilkinson]]
*'''Javert''' - [[Terrence Mann]]
*'''Marius''' - [[David Bryant]]
*'''Cosette''' - [[Judy Kuhn]]
*'''Fantine''' - [[Randy Graff]]
*'''Eponine''' - [[Frances Ruffelle]]
*'''Enjolras''' - [[Michael Maguire]]
*'''Thénardier''' - [[Leo Burmester]]
*'''Madame Thénardier''' - [[Jennifer But]]
*'''Gavroche''' - [[Braden Danner]]


===Nederland===
===Nederland===
Van 1991 tot 1992 werd Les Misérables voor de eerste keer opgevoerd in Nederland in het [[Amsterdam]]se [[Carré]] en in het nieuwe [[Circustheater]] in [[Scheveningen]]. Veel Nederlandstalige acteurs hebben indertijd hun opwachting gemaakt en sindsdien de kans gehad om nog in vele andere musicals te mogen spelen. Vanaf 2008 wordt de musical voor de tweede keer in Nederland opgevoerd, met een nieuwe generatie musicalacteurs. De try-outs begonnen op 1 april 2008 en op 20 april 2008 is de musical in première gegaan in [[Luxor Theater|het nieuwe Luxor Theater]] in [[Rotterdam]]. Deze tweede versie zal hier bijna tot het einde van het jaar op de planken staan. Zowel de huidige versie als die uit 1991 zijn geproduceerd door [[Stage Entertainment|Joop van den Ende]]. Volgens een uitspraak van één van de spelers, Carlo Boszhard, zou de uitvoering van 2008 ''de grootste, de mooiste musical ever'' zijn.<ref>[http://player.omroep.nl/?aflID=6835909&kanaal=tvopjepc.nl Pauw & Witteman uitzending 11-04-2008]</ref>
Van [[1991]] tot [[1992]] werd Les Misérables voor de eerste keer opgevoerd in Nederland in het [[Amsterdam]]se [[Carré]] en in het nieuwe [[Circustheater]] in [[Scheveningen]]. Veel Nederlandstalige acteurs hebben indertijd hun opwachting gemaakt en sindsdien de kans gehad om nog in vele andere musicals te mogen spelen. Vanaf [[2008]] wordt de musical voor de tweede keer in Nederland opgevoerd, met een nieuwe generatie musicalacteurs. De try-outs begonnen op 1 april 2008 en op 20 april 2008 is de musical in première gegaan in [[Luxor Theater|het nieuwe Luxor Theater]] in [[Rotterdam]]. Deze tweede versie stond hier bijna tot het einde van het jaar op de planken. Zowel deze versie als die uit [[1991]] zijn geproduceerd door [[Stage Entertainment|Joop van den Ende]]. Volgens een uitspraak van een van de spelers, Carlo Boszhard, zou de uitvoering van 2008 ''de grootste, de mooiste musical ever'' zijn.<ref>[http://player.omroep.nl/?aflID=6835909&kanaal=tvopjepc.nl Pauw & Witteman uitzending 11-04-[[2008]]]</ref>


In de 2008 versie zijn nieuwe arrangementen gebruikt die gemaakt zijn door Stephen Metcalfe. Volgens [[Joop van den Ende Theaterproducties]] zullen deze nieuwe arrangementen na Nederland in alle Les Misérables-producties over de hele wereld gebruikt worden <ref>http://www.ad.nl/cultuur/2187232/Schnberg_bij_tryout_van_Les_Misrables.html</ref>
In de 2008 versie zijn nieuwe arrangementen gebruikt die gemaakt zijn door Stephen Metcalfe. Volgens [[Joop van den Ende Theaterproducties]] zouden deze nieuwe arrangementen na Nederland in alle Les Misérables-producties over de hele wereld gebruikt worden <ref>http://www.ad.nl/cultuur/2187232/Schnberg_bij_tryout_van_Les_Misrables.html</ref>


====De cast uit 1991====
''De cast uit [[1991]] bestond uit:''
*'''Jean Valjean''' - [[Henk Poort]]
*'''Jean Valjean''' - [[Henk Poort]]
*'''Javert''' - [[Ernst Daniël Smid]]
*'''Javert''' - [[Ernst Daniël Smid]]
Regel 30: Regel 173:
*'''Madame Thénardier''' - [[Simone Kleinsma]]
*'''Madame Thénardier''' - [[Simone Kleinsma]]


====De cast uit 2008====
''De cast uit [[2008]] bestaat uit:''
*'''Jean Valjean''' - [[René van Kooten]] / [[Tony Neef]] *
*'''Jean Valjean''' - [[René van Kooten]] / [[Tony Neef]] *
*'''Javert''' - [[Wim Van Den Driessche]]
*'''Javert''' - [[Wim Van Den Driessche]]
Regel 44: Regel 187:


===België===
===België===
Van 1998-1999 werd Les Misérables in Vlaanderen opgevoerd. Hans Peter Janssens speelde de hoofdrol. Hij heeft ook de titel "langst spelende Jean Valjean" gekregen voor zijn prestaties op West End (2000-2003) en speelde van 2006 tot en met 21 juni 2008 Javert in het Queens Theatre in Londen.
Van [[1998]]-[[1999]] werd Les Misérables in Vlaanderen opgevoerd. Hans Peter Janssens speelde de hoofdrol. Hij heeft ook de titel "langst spelende Jean Valjean" gekregen voor zijn prestaties op West End ([[2000]]-[[2003]]) en speelde van [[2006]] tot en met 21 juni [[2008]] Javert in het Queens Theatre in Londen.


====De cast uit 1998====
''De cast uit [[1998]] bestond uit:''
*'''Jean Valjean''' - [[Hans Peter Janssens]]
*'''Jean Valjean''' - [[Hans Peter Janssens]]
*'''Javert''' - [[Jan F. Danckaert]]
*'''Javert''' - [[Jan F. Danckaert]]
Regel 57: Regel 200:
*'''Madame Thénardier''' - [[Daisy Thys]]
*'''Madame Thénardier''' - [[Daisy Thys]]


===Andere Landen===
===Andere landen===
Daarnaast is de musical opgevoerd in: Japan, Israël, Hongarije, Australië, IJsland, Norwegen, Oostenrijk, Canada, Polen, Zweden, Denemarken, Nieuw Zeeland, Tjechië, Spanje, Ierland, Bermuda, Malta, Philippijnen, Mauritius, Singapore, Duitsland, Korea, Zuid Afrika, Finland, Argentinië, Brazilië, Estland, China en Mexico. ''Les Miserables'' is in totaal in 21 talen opgevoerd.
De musical is ook opgevoerd in: Japan, Israël, Hongarije, Australië, IJsland, Noorwegen, Oostenrijk, Canada, Polen, Zweden, Denemarken, Nieuw Zeeland, Tsjechië, Spanje, Ierland, Bermuda, Malta, Filipijnen, Mauritius, Singapore, Duitsland, Korea, Zuid Afrika, Finland, Argentinië, Brazilië, Estland, China en Mexico. ''Les Miserables'' is in totaal in 21 talen opgevoerd.
 
==Muziekopnamen==
 
===Engelse taal===


== Songlist (versie 2008) ==
Er zijn enkele noemenswaardige muziekopnamen van Les Misérables verkrijgbaar in het Engels. De vier bekendste opnamen zijn: de originele Londense versie, de originele Broadway versie, de concertversie ten ere van de tiende verjaardag van ''Les Mis'' en de volledige symfonische versie.
{|
 
|-
====Originele Londense versie====
|  || '''Engelse versie''' || '''Nederlandse versie''' || || || '''Engelse versie''' || '''Nederlands versie'''
 
|-
De originele Londense versie was de eerste muziekopname van Les Mis in het Engels. Deze versie is opgenomen in [[1985]], toen deze musical "onofficieel" in wereldpremière ging. De officiële wereldpremière was in Parijs, maar aangezien deze productie flopte, wordt de originele Londense versie door velen als "de eerste echte" Les Misérables gezien.
|  || '''''First Act''''' || '''''Eerste Akte''''' || || || '''''Second Act''''' || '''''Tweede Akte'''''
 
|-
====Originele Broadway versie====
|  || Prologue: 1815, Toulon || Proloog: 1815, Toulon || || 1 || On my own || Heel alleen
 
|-
De originele versie van Broadway is opgenomen in [[1987]], twee jaar na opnames van de originele Londense versie. Verschillende liedjes zijn aangepast. Die aanpassing is nog steeds te merken in de recentere versies van Les Misérables. Net als bij de originele Londense versie zijn niet alle liedjes opgenomen in het album, omdat deze belangrijk zijn voor het plot. (Vb. ''Fantine's Arrest'', ''The Runaway Cart'', ''The Final Battle''). Beide versie laten dezelfde liedjes achterwege op hun cd's.
| 1 || Work Song || Omlaag, omlaag || || 2 || A little fall of rain || Regen maakt de velden groen *
 
|-
====Concertversie====
| 2 || What have I done? || Wat deed ik, Heer? || || 3 || Drink with me || Drink met mij op lang voorbij *
 
|-
Deze versie was de opname van een concert van Les Misérables uit [[1995]], ten ere van het 10-jarig bestaan van de Engelse Les Misérables (De originele versie uit Parijs niet meegerekend dus). Omdat het een concert betreft, werden alle liedjes gezongen in een microfoon. Dit zorgde ervoor dat de liedjes anders over kwamen dan de andere opnames. Ook zong een koor mee om de ziekte [[aids]] onder de aandacht te brengen. De liedjes werden achter elkaar, zonder pauzes en in één keer opgenomen. Het album bevat ook toespraken, die deel uitmaakten van het concert. Net als in de voorgaande versies werden bepaalde liedjes niet gezongen. Mede omdat sommige erg moeilijk waren om te zingen. (Vb. Liedjes uit het hoofdplot, ''Fantine's Arrest'', ''Runaway Cart'' en ''the Robbery'').
|  || 1823, Montreuil-sur-Mer || 1823, Montreuil-sur-Mer || || 4 || Bring him home || Breng hem thuis
 
|-
De cast van deze concertversie bestond uit: Colm Wilkinson als Valjean, [[Philip Quast]] als Javert, [[Ruthie Henshall]] als Fantine, Alun Armstrong als Thénardier, Jenny Galloway als Madame Thénardier, [[Lea Salonga]] als Éponine, [[Adam Searles]] als Gavroche, [[Hannah Chick]] als de jonge Cosette, Michael Ball als Marius, Michael Maguire als Enjolras, Judy Kuhn als Cosette en [[Anthony Crivello]] als Grantaire.
| 3 || At the end of the day || Aan het eind van de dag || || 5 || Dog eats dog || Hond eet hond *
 
|-
====Volledige symfonische versie====
| 4 || I dreamed a dream || Mijn droom || || 6 || Javert's suicide || Javert's zelfmoord
 
|-
De volledige symfonische versie werd opgenomen in [[1987]] en uitgebracht in [[1990]]. Deze opname is tot op heden de enige Engelse versie waarin alle muziek uit de musical op cd is uitgebracht. (De andere versie betreft een Tsjechische productie). Cameron Mackintosh was eerst van plan de Australische cast voor deze versie te gebruiken<ref>[http://www.angelfire.com/musicals/rentlm/csr.html Angelfire.com] op 14-09-[[2008]]</ref>, maar kwam later op het idee om hiervoor internationale castleden te kiezen van over de hele wereld. Deze versie werd op drie plaatsen in de wereld opgenomen.<ref>[http://www.answers.com/topic/les-miserables-relativity-complete-symphonic-recording Answers.com] op 14-09-[[2008]]</ref>
| 5 || Lovely Ladies || Meiden en klanten || || 7 || Turning || Cirkels *
 
|-
Het album, geproduceerd door [[David Caddick]], won in [[1991]] een Grammy Award voor de ''"Best Musical Cast Show Album"''. De cast bestond uit: [[Gary Morris]] als Valjean, Philip Quast als Javert, [[Debra Byrne]] als Fantine, [[Gay Soper]] als Madame Thénardier, [[Barry James]] als Thénardier, [[Kaho Shimada]] als Éponine, Michael Ball als Marius, [[Anthony Warlow]] als Enjolras en [[Tracy Shayne]] als Cosette.
| 6 || Who am I? || Wie ben ik?  || || 8 || Empty chairs at empty tables || Lege stoelen, lege tafels
 
|-
==Nominaties en Awards==
| 10 || Come to me || Kom bij mij (Fantine's dood) || || 9 || Wedding chorale || Bruiloftslied
===Plays and Players London Theatre Critics' Awards ''Londen'' ([[1985]])===
|-
*''Plays and Players London Theatre Critics' Award voor Beste nieuwe musical'' -
|  || 1823, Montfermeil || 1823, Montfermeil || || 10 || Beggars at the feast || Bedelaars op het feest *
 
|-
11 van de 23 nominaties waren voor Les Misérables.
| 11 || Castle on a cloud || Mijn luchtkasteel || || 11 || Finale || Finale
 
|-
===[[Tony Awards]] ''Broadway'' ([[1987]])===
| 12 || Master of the House || Baas van het hele spul/kot || || || ||* ''Niet op soundtrack Nederlandse musical 2008''
* ''Tony Award voor Beste musical'' - ('''gewonnen''')
|-
* ''Tony Award voor Beste [[Libretto]]'' - Claude-Michel Schönberg en Alain Boublil ('''gewonnen''')
| 13 || Thénardier Waltz || De Thénardierwals *
* ''Tony Award voor Beste Originele Muziek'' - Claude-Michel Schönberg, Alain Boublil en [[Herbert Kretzmer]] ('''gewonnen''')
|-
* ''Tony Award voor Beste Mannelijke Hoofdrol in een Musical'' - Terrence Mann
|  || 1832, Paris || 1832, Parijs
* ''Tony Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Musical'' - Colm Wilkinson
|-
* ''Tony Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Musical'' - Michael Maguire ('''gewonnen''')
| 14 || Look Down || Omlaag *
* ''Tony Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Musical'' - Frances Ruffelle ('''gewonnen''')
|-
* ''Tony Award voor Beste Vrouwelijke Bijrol in een Musical'' - Judy Kuhn
| 15 || Stars || Ster
* ''Tony Award voor Beste Set voor een Musical'' - John Napier ('''gewonnen''')
|-
* ''Tony Award voor Beste Kostuums voor een Musical'' - Andreane Neofitou
| 16 || Red and black || Rood zwart
* ''Tony Award voor Beste Belichting voor een Musical'' - David Hersey ('''gewonnen''')
|-
* ''Tony Award voor Beste Regie van een Musical'' - Trevor Nunn en John Caird ('''gewonnen''')
| 17 || Do you hear the people sing? || Hoor je 't zingen op de straat?
 
|-
===[[John Kraaijkamp Musical Awards]] ''Rotterdam'' ([[2008]])===
| 18 || In my life || In mijn hart *
* ''John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Mannelijke Hoofdrol in een Grote Musical'' - Wim van den Driessche
|-
* ''John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Grote Musical'' - René van Kooten ('''gewonnen''')
| 19 || A heart full of love || Mijn hart zingt voor jou
* ''John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Vrouwelijke Bijrol in een Grote Musical'' - Marjolein Algera
|-
* ''John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Grote Musical'' - Jamai Looman ('''gewonnen''')
| 20 || One day more || Nog een dag
* ''John Kraaijkamp Musical Award voor Aanstormend Talent'' - Freek Bartels ('''gewonnen''')
|-
* ''John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Lichtontwerp'' - [[David Hersey]] en [[Richard Pacholski]] ('''gewonnen''')
|}
* ''John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Script'' - Alain Boublil en [[Jean- Marc Natel]]<ref>[http://www.stichtingmusicalawards.nl/winnaars.html Stichting Musicalawards] op 14-09-[[2008]]</ref>
 
Voor een award in de categorie Grote Musical moeten minimaal 12 castleden op het podium staan.
 
==Trivia==
*Les Misérables zorgden in de jaren 80 samen met ''Cats, The Phantom of the Opera, en Miss Saigon'' voor een flinke toestroom van mensen naar Broadway.
*De afbeelding die onafscheidelijk verbonden is met Les Misérables, is de afbeelding met Cosette erop. Meestal is ze te zien van schouder-tot-hoofd met op de achtergrond de Franse vlag. Deze afbeelding is gebaseerd op het werk van Emile Bayard, die in het originele boek van Les Misérables te vinden is uit [[1862]]. (Zie eerste afbeelding in de galerij onderaan deze pagina).


==Discografie==
==Discografie==
Regel 116: Regel 269:
{{Album}}
{{Album}}
|- align=center
|- align=center
|align=left|''Les Misérables''||1991||18-05-1991||13||11|| [[Soundtrack]] Nederlandse [[musical]] 1991
|align=left|''Les Misérables''||[[1991]]||18-05-[[1991]]||13||11|| [[Soundtrack]] Nederlandse [[musical]] [[1991]]
|- align=center
|- align=center
|align=left|''Les Misérables''||2008||05-07-2008||11||6*|| Soundtrack Nederlandse musical 2008
|align=left|''Les Misérables''||[[2008]]||05-07-[[2008]]||11||6*|| Soundtrack Nederlandse musical [[2008]]
|}
|}


Regel 126: Regel 279:
!width=150|Titel !!width=100|'''Datum van<br />release'''!!width=100|'''Datum van<br />binnenkomst'''!!'''&nbsp;Hoogste&nbsp;<br>positie'''!!'''&nbsp;Aantal&nbsp;<br />weken'''!!'''&nbsp;Opmerkingen&nbsp;'''
!width=150|Titel !!width=100|'''Datum van<br />release'''!!width=100|'''Datum van<br />binnenkomst'''!!'''&nbsp;Hoogste&nbsp;<br>positie'''!!'''&nbsp;Aantal&nbsp;<br />weken'''!!'''&nbsp;Opmerkingen&nbsp;'''
|- align=center
|- align=center
|align=left|''Les Misérables''||1998||08-08-1998||3||13|| Soundtrack originele [[Broadway theatre | Broadway]] cast
|align=left|''Les Misérables''||[[1998]]||08-08-[[1998]]||3||13|| Soundtrack originele [[Broadway theatre | Broadway]] cast
|}
|}
{{refs}}
 
[[categorie:Musical uit 1982]]
==Gallerij==
[[Categorie:Boek uit 1862]]
<gallery>
Afbeelding:Cosette1.jpg|Cosette
Afbeelding:Gavroche1.jpg|Gavroche
Afbeelding:Javert1.jpg|Javert
Afbeelding:Eponine1.jpg|Eponine
Afbeelding:Grantaire1.jpg|Grantaire ''(student)''
Afbeelding:Valjean-Cosette-Thenadier.jpg|Valjean redt Cossette van Thenadier.
Afbeelding:Valjean-Fantine.jpg|Valjean sluit Fantine's ogen.
</gallery>
{{NNmusicals}}
{{bron|1=
*Nederlands programmaboek Les Misérables 2008
{{refs}}
}}
[[categorie:Musical uit 1980]]
[[categorie:Tony Award musicalwinnaar]]
[[categorie:Broadway musical]]
[[categorie:West End musical]]

Huidige versie van 26 apr 2018 om 09:44

Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Luisterrijk en Dorp:Theaterburg.
Er is een doorverwijspagina over Les Misérables met mogelijke andere betekenissen.
Poster Les Misérables

Les Misérables, Les Mis of Les Miz is een musical uit 1980 die is gebaseerd op het gelijknamige boek van Victor Hugo uit 1862. In 1980 werd de roman door Claude Michel Schönberg en Alain Boublil bewerkt tot een Franse musical. Vijf jaar later werd een Engelse vertaling gemaakt en in 1991 vertaalde Seth Gaaikema de musical in het Nederlands. Op 8 oktober 2006 vierde de musical zijn 21ste verjaardag en werd het de langstlopende West End musical in de wereld. De musical draait nog steeds in West End te Londen.[1]

Bekende nummers van deze productie, winnaar van een Tony Award voor beste musical, zijn: "I Dreamed a Dream", "One Day More", "A Heart Full of Love", "Stars", "Bring Him Home", "Do You Hear the People Sing?", "Master of the House", and "On My Own." Vertaald in het Nederlands: "Mijn droom", "Nog één dag", "Mijn hart zingt voor jou", "Ster", "Breng hem thuis", "Hoor je 't zingen op de straat?", "Baas van 't hele Spul" en "Heel alleen".

Korte beschrijving van het plot en de personages

De personages in de musical hebben te maken met vele mistoestanden in Frankrijk. Ze willen signalen aan het volk geven om te gaan strijden en een revolutie te beginnen. De hoofdpersoon uit de musical, Jean Valjean, heeft negentien jaar in de gevangenis gezeten voor het stelen van een stuk brood. Hij komt voorwaardelijk vrij, maar doordat hij een nieuwe identiteit aanneemt, overtreedt hij de voorwaarden. De politie-inspecteur Javert komt achter Valjeans nieuwe identiteit en raakt geobsedeerd om hem te vinden. Fantine, een alleenstaande moeder, komt terecht in de prostitutie om haar dochter Cosette te helpen. Fantine overlijdt en Jean Valjean adopteert Cosette. (Cosette wordt later verliefd op een van de studentenopstandelingen, genaamd Marius Pontmercy). De Thénardiers zijn onbetrouwbare herbergiers en hebben Cosette in huis genomen, voordat Jean Valjean haar adopteerde. Cosette werd bij de Thénardiers totaal verwaarloosd. Hun echte dochter, Éponine, wordt in alles verwend en voorgetrokken. Zij wordt later, net als Cosette, verliefd op Marius. Marius is echter al verliefd op Cosette. Enjolras is de studentenleider die samen met de studenten een revolutie plant om daarmee de armen te helpen. Gavroche is een straatkind dat de studenten helpt met hun plan. Verder bestaat het ensemble uit prostituees, studentenopstandelingen, fabrieksarbeiders e.v.a.

Achtergrondinformatie

Cameron Mackintosh kreeg in 1982, zes maanden nadat hij Cats op de planken heeft gezet, van regisseur Peter Ferago de muziek van de Franse versie van Les Misérables te horen. Ferago was verkocht toen hij de muziek hoorde en vroeg aan Mackinthosh of hij een Engelse versie wilde produceren. Mackintosh had hier in het begin zijn twijfels over, maar uiteindelijk besloot hij om toch een productie te starten. De journalist en dichter James Fenton zou in eerste instantie de Engelse liedteksten schrijven, maar uiteindelijk kreeg Herbert Kretzmer de eer om dit te doen. Hij had namelijk ook de Franse liedteksten geschreven. Een deel van zijn werk is "ruw vertaald", een ander deel is wel strikt overgenomen vanuit het Frans naar het Engels. Ook zijn er extra liederen geschreven voor de Engelse versie.

Trevor Nunn en John Caird kregen de regie in handen. De Royal Shakespeare Company zorgde ervoor dat de musical op de planken kwam. Roger Allam en Alun Armstrong, werknemers van dit bedrijf, werkten mee aan dit hele gebeuren. De première van de musical was in Londen op 8 oktober 1985 in het Barbican Arts Centre. Later verhuisde de productie naar het Place Theatre en nog later naar het Queen's Theatre, waar de musical nog steeds draait. De meningen van critici over de musical liepen uiteen. Sommige critici vonden het prachtig om een stuk van de Franse literatuur te zien, anderen vonden de musical te zwaar. Maar al met al is de musical onder het publiek een groot succes.

Inhoudsbeschrijving

Acte I

Cosette

1815, Digne

Jean Valjean is, na negentien jaar dwangarbeid, voorwaardelijk vrijgelaten. Hij merkt dat zijn gele vrijheidsbrief, die hij bij wet verplicht is te tonen, hem veroordeeld tot een paria. Alleen de vrome Bisschop van Digne behandelt hem vriendelijk. Valjean, verbitterd door jaren van ontbering, "beloont" de goedheid van de Bisschop door het stelen zijn zilveren bestek. Valjean wordt gearresteerd en teruggebracht naar de politie. Hij is verbijsterd als de Bisschop, om hem te redden, liegt tegen de politie en hem bovendien nog twee waardevolle kandelaars schenkt. (Omlaag, omlaag) Jean Valjean besluit om een nieuw leven te beginnen. (Wat deed ik, Heer?)

1823, Montreuil-sur-mer

Het is acht jaar later. Valjean heeft zijn vrijlatingsbrief verscheurd en zijn naam veranderd in Monsieur Madeleine. Hij heeft zich opgewerkt tot eigenaar van een fabriek en burgemeester van Montreuil. Een van zijn werknemers, Fantine, heeft in het geheim een onwettig kind. Wanneer de andere vrouwen hier achter komen, eisen ze haar ontslag. De voorman, wiens avances zij heeft afgewezen, gooit haar op straat. (Aan het eind van de dag) Fantine zingt over haar gebroken dromen en over de vader van haar dochter die haar verlaten heeft. (Mijn Droom) Wanhopig op zoek naar geld om medicijnen en de verzorging van haar dochter te betalen, besluit Fantine haar medaillon en haar prachtige lokken te verkopen. Ze sluit zich aan bij de protituees en verkoopt zichzelf. Volkomen vernederd door haar nieuwe beroep raakt ze in gevecht met een potentiële klant. Op het moment dat Javert haar gevangen wil nemen verschijnt de burgemeester. Hij eist dat ze naar een ziekenhuis wordt gebracht. Kort hierna redt de burgemeester een man die bekneld is geraakt onder een gekantelde kar. Dit herinnert Javert aan de buitengewone kracht van de veroordeelde 24601; Jean Valjean, een man die zijn parool brak, een man die hij jaren lang achtervolgde en die hij naar eigen zeggen, zojuist gevangen heeft genomen. Valjean, wil niet dat in plaats van hem een ander persoon in de gevangenis terecht komt en bekend dat hij veroordeelde 24601 is. (Wie ben ik?) Hij weet zijn straf te ontlopen. In het ziekenhuis belooft Valjean de stervende fantine haar dochter Cosette te vinden en voor haar te zorgen. (Kom bij mij) Op dat moment komt Javert binnen om hem te arresteren, maar Valjean slaat Javert van zich af en ontsnapt.

1823, Montfermeil

Cosette woont al vijf jaar bij de familie Thénardier die een herberg drijft. Op vreselijke wijze misbruiken ze het kleine meisje als sloofje terwijl ze hun eigen dochter Eponine mateloos verwennen. Cosette droomt van een beter leven. (Mijn luchtkasteel) Valjean vindt Cosette als ze in het donker water aan het scheppen is uit de put. Ondertussen vieren de Thénardiers feest, nadat ze verschillende manieren hebben gevonden om hun klanten op te lichten. (Baas van het hele spul) Hij betaalt de Thénardiers om Cosette mee te mogen nemen en brengt haar naar Parijs. Maar Javert zit hem op de hielen. (De Thénardier Wals)

1832, Parijs

Negen jaar later; het is zeer onrustig in de stad vanwege de naderende val van de populaire generaal Lamarque, de enige man in de regering die zich het lot van de armen aantrekt. (Omlaag) Het straatkind Gavroche is in z'n element tussen de prostituees en armen van de hoofdstad. Een van de straatbendes wordt geleid door Thénardier en zijn vrouw. Ze proberen Jean Valjean en Cosette te overvallen. Deze worden ontzet door Javert die Valjean niet heeft herkend totdat deze zich in veiligheid heeft gebracht. Javert staart naar de sterren en zingt over zijn obsessie om Valjean te pakken te krijgen. (Ster) Eponine, de dochter van de Thénardiers die heimelijk verliefd is op de student Marius, stemt met tegenzin in hem te helpen Cosette te vinden, op wie hij verlief is geworden. In de tussentijd bereidt een groep idealistische studenten zich voor op de revolutie, die ongetwijfeld zal uitbreken als Generaal lamarque sterft. (Rood Zwart) Als Gavroche het nieuws van de dood van de Generaal brengt, gaan de studenten onder leiding van Enjolras de straat op om steun van het volk te krijgen. (Hoor je 't zingen op de straat?) Alleen Marius is afgeleid door zijn gedachten aan die mysterieuze Cosette. Cosette wordt verteerd door haar gevoelens voor Marius op wie ze verliefd is geworden. Valjean realiseert zich dat de veranderingen zich bij zijn "dochter" snel voltrekken, maar hij weigert haar iets over haar jeugd te vertellen. (In mij hart) Ondanks haar eigen gevoelens voor Marius brengt een bedroefde Eponine hem naar Cosette. (Mijn hart zingt voor jou) Ze voorkomt ook nog een poging van haar vaders bende om het huis van Valjean te beroven. Valjean, overtuigd dat het Javert was die zich rond het huis schuilhield, zegt Cosette dat ze zich moeten voorbereiden het land te ontvluchten. Aan de vooravond van de revolutie bezien de studenten en Javert de situatie vanuit verschillende gezichtspunten: Cosette en marius verscheurd door wanhoop, niet wetend of zij elkaar ooit weer zien. Eponine die treurt over het verlies van Marius en Valjean, ziet uit naar de veiligheid van het ballingschap. Ondertussen dromen de Thénardiers van een rijke, clandestienebuit als gevolg van de chaos die gaat komen. (Nog een dag)

Acte II

De studenten bereiden zich voor een barricade te bouwen. Als Marius ziet dat Eponine zich heeft aangesloten bij de opstand, stuurt hij haar met een brief naar Cosette. De brief wordt door Valjean onderschept in de Rue Plumet. Eponine besluit om, ondanks wat Marius tegen haar heeft gezegd, toch naar hem terug te gaan op de barricade. (Heel alleen) De barricade is gebouwd, de revolutionairen negeren een waarschuwing van het leger dat ze zich moeten overgeven of sterven. De kleine Gavroche ontmaskert Javert als spion van de politie. In een poging om terug te keren naar de barricade, wordt Eponine neergeschoten en sterft zij. (Regen maakt de velden groen) Valjean komt op de barricade om Marius te zoeken. Hem wordt de kans gegeven Javert te doden, maar in plaats daarvan laat hij hem gaan. De studenten installeren zich voor een nacht op de barricade. (Drink met mij op lang voorbij) In de stilte van de nacht bidt Valjean tot God om Marius te sparen in het vreselijk gevecht dat komen gaat. (Breng hem thuis) De volgende dag, wanneer de munitie dreigt op te raken, gaat Gavroche er op uit om meer te verzamelen. Hij wordt neergeschoten. Alle rebellen gedood, zo ook hun leider Enjolras. (Het beslissende gevecht) Valjean vlucht met de bewusteloze Marius op zijn schouder. Nadat hij Thénardier ontmoet heeft, die de lijken van de rebellen besteelt, (Hond eet hond) treedt Valjean nog eenmaal in het daglicht voor een confrontatie mer Javert. Hij smeekt om tijd, zodat hij Marius naar het ziekenhuis kan brengen. Javert besluit om hem te laten gaan. Zijn onbuigbare principes over het recht zijn aan stukken geslagen door de barmhartigheid van Valjean. Hij doodt zichzelf door een sprong in het kolkende water van de Seine. (Javert's zelfmoord) Een aantal Parijse vrouwen heeft zich neergelegd bij de mislukte opstand en zijn slachtoffers. (Cirkels) Marius rouwt om de dood van zijn vrienden. (Lege stoelen, lege tafels) Zich niet bewust van wie hem heeft gered, hertselt Marius door de goede zorgen van Cosette. Valjean vertelt de waarheid over zijn verleden aan Marius. Hij staat erop weg te gaan zodra het jonge stel getrouwd is. Dat is beter dan door zijn aanwezigheid, de vroomheid en veiligheid van hun samenzijn te besmetten. Op de bruiloft van Marius en Cosette (Bruiloftslied) proberen de Thénardiers Marius te chanteren. (Bedelaars op het feest) Monsieur Thénardier zegt dat Cosette's vader een moordenaar is en als bewijs laat hij een ring zien die hij gestolen heeft van het lijk in het riool op de dag dat de barricade viel. Het is Marius' eigen ring. Hij realiseert zich dat het Valjean was die hem die nacht heeft gered. Cosette en hij gaan naar Valjean waar Cosette voor het eerst in haar leven hoort over haar eigen verleden. De oude man sterft en verenigt zich met de geesten van Fantine, Eponine en al diegenendie stierven op de barricaden. (Finale)

Songlist (versie 2008)

Engelse versie Nederlandse versie Engelse versie Nederlands versie
First Act Eerste Akte Second Act Tweede Akte
Prologue: 1815, Toulon Proloog: 1815, Toulon 1 On my own Heel alleen
1 Work Song Omlaag, omlaag 2 A little fall of rain Regen maakt de velden groen *
2 What have I done? Wat deed ik, Heer? 3 Drink with me Drink met mij op lang voorbij
1823, Montreuil-sur-Mer 1823, Montreuil-sur-Mer 4 Bring him home Breng hem thuis
3 At the end of the day Aan het eind van de dag 5 Dog eats dog Hond eet hond *
4 I dreamed a dream Mijn droom 6 Javert's suicide Javert's zelfmoord
5 Lovely Ladies Meiden en klanten 7 Turning Cirkels *
6 Who am I? Wie ben ik? 8 Empty chairs at empty tables Lege stoelen, lege tafels
10 Come to me Kom bij mij (Fantine's dood) 9 Wedding chorale Bruiloftslied
1823, Montfermeil 1823, Montfermeil 10 Beggars at the feast Bedelaars op het feest *
11 Castle on a cloud Mijn luchtkasteel 11 Finale Finale
12 Master of the House Baas van het hele spul/kot * Niet op soundtrack Nederlandse musical 2008
13 Thénardier Waltz De Thénardierwals *
1832, Paris 1832, Parijs
14 Look Down Omlaag *
15 Stars Ster
16 Red and black Rood zwart
17 Do you hear the people sing? Hoor je 't zingen op de straat?
18 In my life In mijn hart *
19 A heart full of love Mijn hart zingt voor jou
20 One day more Nog een dag

Personages

Zie hieronder een lijst van Personages:

Personage[2] Zangstem[2] Beschrijving
Javert bariton of bas-bariton Respecteert de wet boven alles. Hij is vastbesloten Valjean te achtervolgen en te laten veroordelen om op die manier voor gerechtigheid te zorgen.
Jean Valjean tenor Valjean heeft negentien jaar in de gevangenis gezeten voor het stelen van een stuk brood en vanwege vele ontsnappingspogingen. De rest van zijn leven zal hij in proeftijd blijven en moet hij overal waar hij komt een brief laten zien waarop de goedkeuring van zijn vrijlating staat. Hij overtreedt de voorwaarden van zijn proeftijd door een nieuwe identiteit aan te nemen en wordt fabriekseigenaar en burgmeester van een kleine stad. Later gaat hij voor Cosette zorgen, de dochter van Fantine.
De bisschop van Digne bas-bariton De bisschop geeft Valjean na zijn vrijlating een tijdje onderdak en schenkt hem servies van silver en spreekt hem moed in.
Fantine mezzo-sopraan Een fabrieksarbeidster die haar baan verliest omdat ze tevens in de prostitutie werkt en dit niet getolereerd wordt. Haar dochter krijgt onderdak van de Thénardiers, in ruil voor geld, omdat ze niet in staat is om voor haar kind te zorgen. Ze voelde zich genoodzaakt de prostitutie in te gaan om de Thénardiers te kunnen blijven betalen.
Jonge Cosette mezzo-sopraan De tien jaar oude Cosette is de dochter van Fantine en ze wordt als sloof behandeld door de Thénardiers.
Madame Thénardier mezzo-sopraan De onbetrouwbare vrouw van Monsieur Thénardier.
Monsieur Thénardier bariton of tenor Een tweederangs dief die een herberg runt in een kleine stad.
Gavroche jongenssopraan Gavroche is een straatkind die straat goed in de gaten houdt en helpt met de revolutie.
Enjolras bariton of tenor Enjolras is de leider van de studentenopstand.
Marius Pontmercy tenor Marius is een studentenopstandeling die goed bevriend is met Éponine, maar verliefd is op Cosette.
Éponine Thénardier mezzo-sopraan Dochter van de Thénardiers. Éponine groeit samen op met Cosette, maar wordt in tegenstelling tot haar in alles voorgetrokken.
Cosette sopraan Cosette, dochter van Fantine, wordt verliefd op Marius.

De musical in verschillende landen

Frankrijk

De wereldpremière van de musical was op september 1980 in Parijs in het Palais des Sports . De bedoeling was de show acht maanden te laten lopen, maar na 107 shows stopte men wegens de tegenvallende bezoekersaantallen. Hiermee was in Frankrijk, gezien de korte looptijd, de musical een flop te noemen.

Verenigd Koninkrijk

In 1982 bracht Peter Ferago, een jonge regisseur, de muziek van Les Misérables onder de aandacht van producent Cameron Mackintosh, die wel een markt zag in een nieuwe musicalproductie. Herbert Kretzmer vertaalde en bewerkte de liedteksten in het Engels en voegde nieuw materiaal toe. Trevor Nunn en John Caird deden de regie en adaptatie. De geheel aangepaste musical startte op 8 oktober 1985 en draait tot heden in Londen. Hiermee is het sinds 2006 de langst lopende musical ooit.

Queen's Theatre in Londen

De oorspronkelijke cast van de Londense productie bestond uit:

Verenigde Staten

De première van de Broadway-productie was op 12 maart 1987. De productie werd genomineerd voor twaalf Tony Awards, waarvan er acht werden gewonnen, inclusief die voor Beste Musical en Originele Muziek. De productie liep tot 18 mei 2003. Met een totaal van 6680 opvoeringen is het de op twee na meest opgevoerde show in de geschiedenis van Broadway. Op 9 november 2006 startte een volledig nieuwe, herziene versie van de musical in het Roadhurst Theatre.[3]

Imperial Theatre in New York

De oorspronkelijke cast van de Broadway productie bestond uit:

Nederland

Van 1991 tot 1992 werd Les Misérables voor de eerste keer opgevoerd in Nederland in het Amsterdamse Carré en in het nieuwe Circustheater in Scheveningen. Veel Nederlandstalige acteurs hebben indertijd hun opwachting gemaakt en sindsdien de kans gehad om nog in vele andere musicals te mogen spelen. Vanaf 2008 wordt de musical voor de tweede keer in Nederland opgevoerd, met een nieuwe generatie musicalacteurs. De try-outs begonnen op 1 april 2008 en op 20 april 2008 is de musical in première gegaan in het nieuwe Luxor Theater in Rotterdam. Deze tweede versie stond hier bijna tot het einde van het jaar op de planken. Zowel deze versie als die uit 1991 zijn geproduceerd door Joop van den Ende. Volgens een uitspraak van een van de spelers, Carlo Boszhard, zou de uitvoering van 2008 de grootste, de mooiste musical ever zijn.[4]

In de 2008 versie zijn nieuwe arrangementen gebruikt die gemaakt zijn door Stephen Metcalfe. Volgens Joop van den Ende Theaterproducties zouden deze nieuwe arrangementen na Nederland in alle Les Misérables-producties over de hele wereld gebruikt worden [5]

De cast uit 1991 bestond uit:

De cast uit 2008 bestaat uit:

* Vanaf juni 2008 was Tony Neef de alternate Valjean.

België

Van 1998-1999 werd Les Misérables in Vlaanderen opgevoerd. Hans Peter Janssens speelde de hoofdrol. Hij heeft ook de titel "langst spelende Jean Valjean" gekregen voor zijn prestaties op West End (2000-2003) en speelde van 2006 tot en met 21 juni 2008 Javert in het Queens Theatre in Londen.

De cast uit 1998 bestond uit:

Andere landen

De musical is ook opgevoerd in: Japan, Israël, Hongarije, Australië, IJsland, Noorwegen, Oostenrijk, Canada, Polen, Zweden, Denemarken, Nieuw Zeeland, Tsjechië, Spanje, Ierland, Bermuda, Malta, Filipijnen, Mauritius, Singapore, Duitsland, Korea, Zuid Afrika, Finland, Argentinië, Brazilië, Estland, China en Mexico. Les Miserables is in totaal in 21 talen opgevoerd.

Muziekopnamen

Engelse taal

Er zijn enkele noemenswaardige muziekopnamen van Les Misérables verkrijgbaar in het Engels. De vier bekendste opnamen zijn: de originele Londense versie, de originele Broadway versie, de concertversie ten ere van de tiende verjaardag van Les Mis en de volledige symfonische versie.

Originele Londense versie

De originele Londense versie was de eerste muziekopname van Les Mis in het Engels. Deze versie is opgenomen in 1985, toen deze musical "onofficieel" in wereldpremière ging. De officiële wereldpremière was in Parijs, maar aangezien deze productie flopte, wordt de originele Londense versie door velen als "de eerste echte" Les Misérables gezien.

Originele Broadway versie

De originele versie van Broadway is opgenomen in 1987, twee jaar na opnames van de originele Londense versie. Verschillende liedjes zijn aangepast. Die aanpassing is nog steeds te merken in de recentere versies van Les Misérables. Net als bij de originele Londense versie zijn niet alle liedjes opgenomen in het album, omdat deze belangrijk zijn voor het plot. (Vb. Fantine's Arrest, The Runaway Cart, The Final Battle). Beide versie laten dezelfde liedjes achterwege op hun cd's.

Concertversie

Deze versie was de opname van een concert van Les Misérables uit 1995, ten ere van het 10-jarig bestaan van de Engelse Les Misérables (De originele versie uit Parijs niet meegerekend dus). Omdat het een concert betreft, werden alle liedjes gezongen in een microfoon. Dit zorgde ervoor dat de liedjes anders over kwamen dan de andere opnames. Ook zong een koor mee om de ziekte aids onder de aandacht te brengen. De liedjes werden achter elkaar, zonder pauzes en in één keer opgenomen. Het album bevat ook toespraken, die deel uitmaakten van het concert. Net als in de voorgaande versies werden bepaalde liedjes niet gezongen. Mede omdat sommige erg moeilijk waren om te zingen. (Vb. Liedjes uit het hoofdplot, Fantine's Arrest, Runaway Cart en the Robbery).

De cast van deze concertversie bestond uit: Colm Wilkinson als Valjean, Philip Quast als Javert, Ruthie Henshall als Fantine, Alun Armstrong als Thénardier, Jenny Galloway als Madame Thénardier, Lea Salonga als Éponine, Adam Searles als Gavroche, Hannah Chick als de jonge Cosette, Michael Ball als Marius, Michael Maguire als Enjolras, Judy Kuhn als Cosette en Anthony Crivello als Grantaire.

Volledige symfonische versie

De volledige symfonische versie werd opgenomen in 1987 en uitgebracht in 1990. Deze opname is tot op heden de enige Engelse versie waarin alle muziek uit de musical op cd is uitgebracht. (De andere versie betreft een Tsjechische productie). Cameron Mackintosh was eerst van plan de Australische cast voor deze versie te gebruiken[6], maar kwam later op het idee om hiervoor internationale castleden te kiezen van over de hele wereld. Deze versie werd op drie plaatsen in de wereld opgenomen.[7]

Het album, geproduceerd door David Caddick, won in 1991 een Grammy Award voor de "Best Musical Cast Show Album". De cast bestond uit: Gary Morris als Valjean, Philip Quast als Javert, Debra Byrne als Fantine, Gay Soper als Madame Thénardier, Barry James als Thénardier, Kaho Shimada als Éponine, Michael Ball als Marius, Anthony Warlow als Enjolras en Tracy Shayne als Cosette.

Nominaties en Awards

Plays and Players London Theatre Critics' Awards Londen (1985)

  • Plays and Players London Theatre Critics' Award voor Beste nieuwe musical -

11 van de 23 nominaties waren voor Les Misérables.

Tony Awards Broadway (1987)

  • Tony Award voor Beste musical - (gewonnen)
  • Tony Award voor Beste Libretto - Claude-Michel Schönberg en Alain Boublil (gewonnen)
  • Tony Award voor Beste Originele Muziek - Claude-Michel Schönberg, Alain Boublil en Herbert Kretzmer (gewonnen)
  • Tony Award voor Beste Mannelijke Hoofdrol in een Musical - Terrence Mann
  • Tony Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Musical - Colm Wilkinson
  • Tony Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Musical - Michael Maguire (gewonnen)
  • Tony Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Musical - Frances Ruffelle (gewonnen)
  • Tony Award voor Beste Vrouwelijke Bijrol in een Musical - Judy Kuhn
  • Tony Award voor Beste Set voor een Musical - John Napier (gewonnen)
  • Tony Award voor Beste Kostuums voor een Musical - Andreane Neofitou
  • Tony Award voor Beste Belichting voor een Musical - David Hersey (gewonnen)
  • Tony Award voor Beste Regie van een Musical - Trevor Nunn en John Caird (gewonnen)

John Kraaijkamp Musical Awards Rotterdam (2008)

  • John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Mannelijke Hoofdrol in een Grote Musical - Wim van den Driessche
  • John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Grote Musical - René van Kooten (gewonnen)
  • John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Vrouwelijke Bijrol in een Grote Musical - Marjolein Algera
  • John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Mannelijke Bijrol in een Grote Musical - Jamai Looman (gewonnen)
  • John Kraaijkamp Musical Award voor Aanstormend Talent - Freek Bartels (gewonnen)
  • John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Lichtontwerp - David Hersey en Richard Pacholski (gewonnen)
  • John Kraaijkamp Musical Award voor Beste Script - Alain Boublil en Jean- Marc Natel[8]

Voor een award in de categorie Grote Musical moeten minimaal 12 castleden op het podium staan.

Trivia

  • Les Misérables zorgden in de jaren 80 samen met Cats, The Phantom of the Opera, en Miss Saigon voor een flinke toestroom van mensen naar Broadway.
  • De afbeelding die onafscheidelijk verbonden is met Les Misérables, is de afbeelding met Cosette erop. Meestal is ze te zien van schouder-tot-hoofd met op de achtergrond de Franse vlag. Deze afbeelding is gebaseerd op het werk van Emile Bayard, die in het originele boek van Les Misérables te vinden is uit 1862. (Zie eerste afbeelding in de galerij onderaan deze pagina).

Discografie

Albums

Albums met hitnoteringen in de Nederlandse Album Top 20/50/100
Titel Datum van
release		 Datum van
binnenkomst		  Hoogste 
positie		  Aantal 
weken		  Opmerkingen 
Les Misérables 1991 18-05-1991 13 11 Soundtrack Nederlandse musical 1991
Les Misérables 2008 05-07-2008 11 6* Soundtrack Nederlandse musical 2008
Albums met hitnoteringen in de Vlaamse Ultratop 50
Titel Datum van
release		 Datum van
binnenkomst		  Hoogste 
positie		  Aantal 
weken		  Opmerkingen 
Les Misérables 1998 08-08-1998 3 13 Soundtrack originele Broadway cast

Gallerij

  • Cosette

    Cosette

  • Gavroche

    Gavroche

  • Javert

    Javert

  • Eponine

    Eponine

  • Grantaire (student)

    Grantaire (student)

  • Valjean redt Cossette van Thenadier.

    Valjean redt Cossette van Thenadier.

  • Valjean sluit Fantine's ogen.

    Valjean sluit Fantine's ogen.

Nederlandstalige musicals

3 Musketiers · Aïda · Anatevka · Assepoester · Belle en het Beest · Billy Holiday · Bloedbroeders · Cabaret · Camelot · Cats · Chicago · Ciske de Rat · Cyrano de Bergerac · Daens, de musical · Dirty Dancing · Doe Maar! · Domino · Dracula, de musical · Drood · Elisabeth · Evita · Fame · Grease · Hair · High School Musical · De Jantjes · Jekyll & Hyde · Jesus Christ Superstar · Kuifje: De Zonnetempel · Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, mijnheer? · The Last Five Years · The Lion King · The Little Mermaid · Mamma Mia! · De Man van La Mancha · Mary Poppins · Les Misérables · Miss Saigon · My Fair Lady · Op hoop van Zegen · The Phantom of the Opera · Pinokkio · Rembrandt De Musical · Romeo en Julia, van Haat tot Liefde · Soldaat van Oranje · Spring Awakening · The Sound of Music · Tarzan · Titanic · Turks fruit · Urinetown · De Vliegende Hollander · Wat Zien Ik?! · The Wild Party · The Wiz

rel=nofollow

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  • Nederlands programmaboek Les Misérables 2008

Referenties

Referenties:
  1. º Les mis, de langstlopende musical op 14-09-2008
  2. ↑ 2,0 2,1 Les Miserables
  3. º Les Misérables op Broadway op 14-09-2008
  4. º Pauw & Witteman uitzending 11-04-2008
  5. º http://www.ad.nl/cultuur/2187232/Schnberg_bij_tryout_van_Les_Misrables.html
  6. º Angelfire.com op 14-09-2008
  7. º Answers.com op 14-09-2008
  8. º Stichting Musicalawards op 14-09-2008
rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Les_Misérables_(musical)&oldid=238205"