Achternaam

De achternaam of familienaam van een persoon, soms ook geslachtsnaam genoemd, is dat gedeelte van de naam van deze persoon, dat deze persoon ontvangen heeft van de voorgaande generatie. In de Westerse cultuur en veel andere culturen is dat meestal de vadernaam. In dat systeem wordt alleen de familienaam van de vader aan de kinderen doorgegeven. Met een achternaam wordt een familiale verwantschap van kinderen aangeduid.

De in wetten vastgelegde regels voor naamgeving verschillen van land tot land.

Algemeen

Volgorde van voor- en achternaam

In Oost-Aziatische talen zoals het Chinees, Japans Koreaans en Vietnamees, en ook in het Hongaars, is de volgorde omgekeerd. Men gebruikt daar eerst de familienaam en dan de naam die het kind bij de geboorte krijgt. Bij Mao Zedong is "Mao" dus de familienaam, bij Hồ Chí Minh dus "Ho" en bij Kim Il-sung "Kim". In Japan en Hongarije spreekt men van respectievelijk Ono Yoko (voor de kunstenares die in het Westen als Yoko Ono bekend staat) en van Liszt Ferenc voor de bekende Hongaarse componist die wij kennen als Franz Liszt.

Hoofdletters

In het Esperanto wordt een familienaam meestal volledig in hoofdletters geschreven, omdat de sprekers van deze taal veel internationale contacten hebben en het anders niet duidelijk zou zijn welk deel van de naam de familienaam is. Ook in Spanje, Italië, Frankrijk en België (inclusief Vlaanderen) wordt dit vaak gedaan.

Nederland

In het Nederlands en de meeste andere westerse talen bestaat iemands volledige naam uit zijn of haar voornaam of voornamen gevolgd door de achternaam. Een achternaam kan beginnen met één of meer tussen- of voorvoegsel. Voorvoegsels worden in Nederland niet met een hoofdletter geschreven als ze worden voorafgegaan door een ander deel van de naam, bijvoorbeeld Jan van der Meulen en de heer J. van der Meulen met een kleine V, maar de heer Van der Meulen met hoofdletter V. Voorvoegsels worden los geschreven, maar het komt ook voor dat het voorvoegsel in de naam geïntegreerd is, bijvoorbeeld als Vermeulen. Buitenlandse namen worden in principe gespeld met hoofdletters of kleine letters zoals in het land van herkomst gebruikelijk is. Persoonsnamen worden alfabetisch gesorteerd op het hoofdwoord van de achternaam, wat in de meeste gevallen dus neerkomt op het eerste woord met een hoofdletter, bijvoorbeeld Meulen, Jan van der onder de letter M.

Overigens is een bijvoeglijk naamwoord dat in een naam voorkomt, zoals bijvoorbeeld Grote in Grote Beverborg geen voorvoegsel maar een integraal deel van de achternaam.

Naamswijziging

Het is mogelijk de achternaam te laten wijzigen, maar dat mag alleen als daar een goede reden voor is. Die reden kan bijvoorbeeld zijn dat de huidige achternaam als beledigend of aanstootgevend wordt gezien, zoals Poepjes of Dutroux, of omdat men vindt dat de huidige achternaam te vaak voorkomt. Een bekend geval van naamswijziging is dat van de architect Evert Jan Rotshuizen die van geboorte Rothuizen heette maar deze achternaam om begrijpelijke redenen liet wijzigen in Rotshuizen.

Zie verder:

• over het verkrijgen, het gebruik en de wijziging van de achternaam: Nederlands namenrecht
• over de geschiedenis: Geschiedenis van achternamen in Nederland

België

Tussenvoegsels worden in België meestal met een hoofdletter en vaak ook aan elkaar of aan het hoofdwoord vast geschreven, bijvoorbeeld Jan Van Den Berg, Jan Van den Berg, Jan Vanden Berg of Jan Vandenberg. Persoonsnamen worden alfabetisch gesorteerd op de gehele achternaam inclusief tussenvoegsels, bijvoorbeeld Van den Berg, Jan, Vanden Berg, Jan of Vandenberg, Jan onder de V.

In België is de algemene regel dat het kind de naam van de vader krijgt. Als de vader onbekend is of het vaderschap niet erkent, krijgt het kind de naam van de moeder.

Bij naturalisatie kan een immigrant onder bepaalde voorwaarden een nieuwe Nederlandse of Franse achternaam kiezen.

Duitsland

De Duitse wet verplichtte de echtgenoten om een "huwelijksnaam" (Ehename), te dragen. Tot 1976 was dat de naam van de man, na 1976 kon men ook de naam van de vrouw kiezen. Sinds 1957 kon de vrouw haar meisjesnaam toevoegen aan de huwelijksnaam. Hierbij vond er dus een daadwerkelijke naamswijziging plaats. Dit betekende dat iemands familienaam niet veranderde bij een echtscheiding, tenzij op verzoek. Het was zelfs zo, dat als mevrouw A bij haar huwelijk met de heer B de naam B aannam en na een echtscheiding haar 'nieuwe' naam B behield, dat zij die naam 'kon doorgeven' aan een nieuwe echtgenoot, indien zij hertrouwde.

Door een uitspraak van het Bundesverfassungsgericht van 5 maart 1991 is het kiezen van een huwelijksnaam niet langer verplicht. Wanneer de partners geen huwelijksnaam kiezen, behouden zij elk hun eigen naam. Voor hun uit het huwelijk geboren kinderen kunnen de ouders een van beide namen kiezen; doen zij dat niet, dan krijgt het kind hun beider namen in een volgorde die, als de ouders het ook daar niet over eens zijn, door het lot wordt bepaald. De ambtenaar van de burgerlijke stand voert de loting uit.

Het kiezen van een dubbele naam als huwelijksnaam werd in vele gevallen ook toegelaten, maar men mag deze niet verder combineren tot driedubbele namen.

Spaans, Portugees en Catalaans

In het Spaans, Portugees en Catalaans worden de achternamen van zowel vader als moeder gebruikt, dus heeft ieder twee achternamen. Daartussen komt soms het woordje y. De eerste achternaam (dat is de achternaam van de vader) wordt doorgegeven aan de volgende generatie. Bijvoorbeeld als "señor Juan Díaz Merrano" en "señora Elena Pérez Fuerta" een zoon krijgen die José heet, zal deze "José Díaz Pérez" hebben. In een officiële acte wordt hij aangeduid met zijn volledige naam en de voornamen van zijn ouders, bijvoorbeeld: "José Díaz Pérez, hijo de Juan y Elena". Zie ook Iberische en Ibero-Amerikaanse achternamen.

Slavische talen

In Slavische en sommige andere talen worden namen vervoegd als een bijvoeglijk naamwoord of een zelfstandig naamwoord. Daardoor kan men aan de naam ook het geslacht van de persoon zien.

In het Russisch wordt de naam van vrouwen soms gevormd door '-aja', '-ova' of iets dergelijks aan de achternaam van de man toe te voegen. Voorbeelden: Piotr Achmatov - Olga Achmatova, Piotr Brodski - Olga Brodskaja.

In het Tsjechisch eindigt de naam van de vrouw op '-á' of '-ová'.

In het Pools wordt de mannelijke uitgang 'i' (of 'y') in bijv. '-ski', '-cki', '-dzki' vervangen door een 'a'. Voorbeeld: Lech Kaczyński - Maria Kaczyńska.

IJsland

In IJsland gebruikt men geen achternamen. In plaats daarvan worden personen nader aangeduid met een patroniem, dat wil zeggen: de naam van de vader. Personen die de IJslandse nationaliteit verwerven worden in IJsland geacht een IJslandse achternaam aan te nemen. Ook in IJsland kan je het geslacht onderscheiden via de achternaam, zo krijgen jongens als uitgang bij hun achternaam -sson zoals bijvoorbeeld "Gunnarsson" en meisjes -dóttir zoals bijvoorbeeld "Villbergsdóttir". Zie hiervoor verder IJslandse namen.

Japan

In Japan wordt de achternaam wel gebruikt, maar staat deze in de Japanse taal voor de voornaam, waardoor er een tegenstelling ontstaat met Nederlandse benamingen. Vaak echter, draait men de volgorde om voor buitenlanders, waardoor de achternaam weer achteraan komt. Japanse achternamen bestaan uit meestal uit twee, soms een of drie, karakters en verwijzen vaker dan niet naar plaatsen van residentie, zoals 山本 (Yamamoto) 'aan de voet van de berg', 中村 (Nakamura) 'in het dorp', 森 (Mori) 'woud' en 長谷川 (Hasegawa) 'lange rivier in de vallei'. Er bestaan ook achternamen met vier of vijf karakters, zoals 勅使河原 (Teshigawara) en 勘解由小路 (Kadenokōji), maar deze zijn uitermate zeldzaam.

De familienaam wordt in het Japans vaak gebruikt als normale aanspreekvorm. Hierachter wordt dan een aanspreektitel geplaatst. Bijvoorbeeld mevrouw Ishikawa wordt dan Ishikawa-san. Het aanspreken met de voornaam of zonder aanspreektitels wordt voornamelijk in zeer informele situaties gebruikt.

Vroeger hadden alleen families uit hogere klassen in Japan het voorrecht een familienaam te dragen, terwijl nu de Japanse keizerlijke familie de enige familie in Japan is die geen achternaam heeft.

Achternamen

Achternamen met een eigen pagina zijn:

• Abdoelgafoer
• Albers
• Baptist
• Bayoumy
• Beijen
• Berkhof of Berkhoff
• Bode of Both of Botha
• Brennan
• Cautaerts
• Chen
• Clarisse
• Cohen
• Cramer
• Decaluwe
• Dijkstra
• Elslander
• Eyskens
• Garcia
• Gomaer of Gomarus of Gommers
• Graswinckel
• de Groot
• Haagsma
• ter Haar
• Haasnoot

• Harthoorn
• Herkenhoff
• Huang
• Jansen
• Janssen
• Janssens
• de Jong
• Keunen
• Koopman
• Koppel
• Landrieu
• Li of Lee
• Liang
• Lin
• Lindeman
• Littel
• Liu
• Van Meeuwen
• Mengelberg
• Molenaar
• van der Most
• Oostenveld
• Ouyang

• Pant
• Plantinga
• Ratgers
• Rotteveel
• Ruan
• Semmelink
• Simon
• Smulders
• Sun
• Tan
• Tukker
• Vanderbilt
• Vanderpoorten
• Vandewalle
• de Vries
• Walravens
• Weisz
• Wildeman
• Wu
• Yang
• Ye
• Zhao
• Zheng

Literatuur

• Nederlands repertorium van familienamen. Bd. 1-8. Assen: Van Gorcum 1963-1971.

Zie ook

• Geschiedenis van achternamen in Nederland
• Nederlandse spelling van achternamen
• Patroniem
• Tussenvoegsel
• Voornaam

Externe links

• Netwerk Naamkunde
• Bekijk waar een familienaam in Nederland voorkomt: http://www.meertens.knaw.nl/nfb/ Nederlandse familienamen databank bij het Meertens Instituut.
• Bekijk in welke gemeenten in België een bepaalde familienaam voorkomt op http://www.familienaam.be/
• http://belgian-surnames-origin-meaning.skynetblogs.be Belgische familienamen: oorsprong, betekenis. Samengesteld uit
  • Eugène Vroonen, Dictionnaire étymologique des noms de famille de Belgique II, éd. Dessart, s.d.
  • Frans Debrabandere, Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk (1993), grondig herziene uitgave (2003).
  • Jean Germain, Jules Herbillon, Dictionnaire des noms de famille en Wallonie et à Bruxelles, éd. Racine, 2007
• Bekijk waar een familienaam voorkomt in Frankrijk: http://www.nom-famille.com/nom-carte.html
• Verwant.nl. Geografische verspreiding achternamen in Nederland
  • Verwandt.de. Geografische verspreiding achternamen in Duitsland en andere landen, waaronder Nederland
  • Verwandt.de Namen zoeken over de hele wereld
• Surname database
• Etnische oorsprong en betekenis van achternamen namen
• Surname Navigator
• http://www.vernoeming.nl/

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

Namen