Vaderschap

Vaderschap is de relatie tussen een man (ook mannelijk dier) en zijn kind. Deze relatie heeft emotionele, sociale, juridische en biologische componenten.

Emotionele relatie

Het vader worden kan bij een man heftige gevoelens oproepen, zowel van geluk, trots als onzekerheid. In een aantal culturen bestaan zogenaamde couvade-rites waarmee deze emoties worden verwerkt. Ook het verlies van de band met zijn kind roept emoties op. In de Westerse wereld verliest tussen de 25 en 50% (afhankelijk van het onderzoek; zie bronnen) van de mannen na echtscheiding van hun partner het contact met hun kinderen. Volgens het meest recente onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek in Nederland is vervolgens nog eens 25% ontevreden over het contact. Vaders die niet als dusdanig in het bevolkingsregister bestaan zijn hierbij niet onderzocht. In de meeste onderzoeken worden kinderen die niet zijn geboren uit huwelijk niet meegenomen. Dit verlies roept bij vaders, behalve verdriet, ook kwaadheid op, die niet altijd als een acceptabele emotie wordt (h)erkend. Andere encyclopedieën erkennen om die reden het bestaan van gevoelens van vaders niet (Encarta/WinklerPrins ziet vaderschap als een slechts biologische en juridische relatie).

Sociale relatie

De sociale relatie van vader en kind wordt dikwijls in het licht gezien van het loskomen van het kind uit de moederschoot. De vader is dan de derde kracht die noodzakelijk is om het kind maatschappelijk rijp te maken. In modernere, meer egalitaire visies op vaderschap, wordt meer de nadruk gelegd op de zorgende aspecten van vaderschap die niet zijn voorbehouden aan moederschap alleen.

Biologische relatie

Het kind erft de helft van zijn genen van zijn vader. Biologisch vaderschap leidt minder vanzelfsprekend tot een sociale, emotionele en juridische relatie dan bij een moeder. Dit wordt meestal verklaard vanuit het principe "Semper certa est mater etiamsi vulgo conceperit; pater vero est, quem verae nuptiae demonstrant" Oftewel (kortweg) het moederschap is eenvoudiger zichtbaar dan het vaderschap. Tegenwoordig is vaderschap eenduidig en eenvoudig vast te stellen door middel van vaderschapsonderzoek met behulp van DNA-analyse.

Juridische relatie

De juridische relatie bestaat grosso modo uit twee componenten.

• De verplichting voor een kind te zorgen. De nakoming van materiële zorgverplichtingen is wettelijk geregeld; betaling alimentatie. Overigens is er een sterke roep vanuit de vrouwenbeweging om deze verplichting verder aan te scherpen. De beweging voor gelijkwaardig/gedeeld ouderschap vindt dat ook de immateriële zorgplicht beter moet worden geregeld. In 2003 leidde dit in Nederland onder andere tot voorstellen van het Tweede Kamerlid Marleen de Pater.
• Het recht om contact te houden met het kind (wederzijds recht). Volgens de vaderbeweging is dit recht zwak ontwikkeld in alle westerse samenlevingen. Een gangbare opvatting binnen de vrouwenbeweging is dat het recht zich zal ontwikkelen als vaders meer zorgen. Zorg gaat voor recht (Selma Sevenhuijsen). De vaderbeweging vindt meestal dat zorg onder andere betekent dat je een onvoorwaardelijke opvoedingsbetrekking aan moet kunnen gaan. Zorg moet verankerd zijn in het recht. Het recht op medezeggenschap bij de beslissing om een ongeboren kind al of niet te aborteren maakt zou volgens velen, waaronder de vaderbeweging, een onderdeel moeten zijn van dit recht. Vaderschap begint volgens hen bij de conceptie. Zowel de Belgische als Nederlandse wetgeving inzake zwangerschapsafbreking bepalen dat de zwangere vrouw soeverein mag beslissen om al of niet tot vruchtafdrijving over te gaan.

Historie van vaderschap

Tot de industriële revolutie hadden vaders dikwijls een redelijk gelijkwaardige zorgtaak binnen het gezin waar ze dikwijls ook hun beroep uitoefenden in de directe nabijheid van de kinderen. Na de industriële revolutie werden eerst kinderen en dan ook moeders vrijgesteld van de arbeid buitenshuis en bleef die taak over voor vaders. De huiselijke zorgtaken kwamen daardoor in toenemende mate bij de moeder te liggen. Tot ongeveer 1850 werden kinderen na een scheiding in de regel toegewezen aan de vader. Daarna (relatief, maar zeker ook absoluut), hoe langer hoe meer, aan de moeder. Dit leidde bij een toenemend aantal scheidingen tot een grote letterlijke en figuurlijke afwezigheid van vaders in de opvoeding en zorg.

Vaderschap bij dieren

De dierenwereld kent een grote variatie aan vaderschapsvormen. Zo zijn er diverse voorbeelden van zorgende of zelfs barende (zeepaardje) vaders. Sommige vleermuissoorten leveren vadermelk. Bij sommige soorten daarentegen dient de vader alleen voor het zaad. Er zijn ook vaders die direct na de paring door de moeder worden uitgeschakeld (zwarte weduwe, bidsprinkhaan). Soms houden vaderdieren zich bezig met nauwgezet beheer en verwarming van het nest (thermometervogel, Kasuarissen) en sommige dieren zijn uitgesproken aanhangers van gelijkwaardig ouderschap (Knobbelzwaan). Ook mannetjesdolfijnen zorgen voor hun kinderen. De stekelbaars verzorgt bij uitstek het nest door het te bewaken en met zijn vin van zuurstof te voorzien.

Er zijn ook flink wat soorten waar de moeder bij het kroost blijft en de vader op jacht gaat naar voedsel. Bij wolven is de opvoeding en verzorging van de kleintjes een taak die zich niet alleen tot de ouders maar ook tot de grootfamilie uitstrekt.

Sommige vaderdieren zoals de leeuw komen wel heel erg op voor hun eigen nakomelingen, de 'koning der dieren' leidt een groep vrouwtjes, een nieuwe leider zal eerst alle welpen in de groep doden. Vooral de vrouwtjes jagen, de enige man gaat als eerste eten en als hij klaar is mogen de leeuwinnen en zijn welpen de resten. Sommige vaderberen kunnen een regelrechte bedreiging zijn voor hun kinderen. Bij de pandabeer worden dikwijls enkele jongen, maar ook de vader, door de moeder weggewerkt na de geboorte.

Volgens sommige onderzoeken is er een positief verband tussen monogamie en verzorgingsbereidheid bij mannetjes. De oorzaak daarvan zou zijn dat ze dan een redelijke zekerheid hebben hun eigen nageslacht groot te brengen.

Zie ook

• Schoonvader