Rudolf I van Habsburg

Rudolf I
1218 - 1291
Bestand:Grabplatte Rudolfs von Habsburg im Dom zu Speyer.jpg
Rooms-koning
Periode	1273 - 1291
Voorganger	Richard van Cornwall
Opvolger	Adolf I van Nassau
Hertog van Oostenrijk
Periode	1278 - 1291
Voorganger	Ottokar I
Opvolger	Rudolf II & Albert I
Markgraaf van Moravië
Periode	1278 - 1283
Voorganger	Ottokar II van Bohemen
Opvolger	Wenceslaus II van Bohemen
Vader	Albrecht IV van Habsburg
Moeder	Heilwilge van Kyburg

Rudolf I van Habsburg (Slot Limburg, Breisgau, 1 mei 1218 – Speyer (Spiers), 15 juli 1291) was rooms-koning vanaf 1273 tot aan zijn dood. Hij leidde in Duitsland en Oostenrijk een belangrijke rol, waardoor de familie Habsburg een prominente dynastie van het Heilige Roomse Rijk werd.

Vroege levensjaren

Rudolf was de zoon van Albrecht IV van Habsburg en Hedwig, dochter van Ulrich, Graaf van Kyburg. Hij werd geboren in slot Limburg bij Breisgau. Bij zijn vaders dood in 1239, erfde Rudolf gebieden van zijn familie in de Elzas en Aargau. In 1245 trouwde hij Gertrude, dochter van Burkhard III, Graaf van Hohenberg. Als gevolg hiervan werd Rudolf een belangrijke vazal in Zwaben, een oud Stamhertogdom.

Rudolf kwam vaak aan het hof van zijn peetvader, keizer Frederik II. Hij was loyaal aan Frederik en zijn zoon Koenraad IV en werd hierom beloond door schenking van land. In 1254 werd hij geëxcommuniceerd door paus Innocentius IV als vazal van Koenraad. Dit was te wijten aan het conflict tussen enerzijds de keizer,die al heerser was over Sicilië maar graag zijn gezag wilde herwinnen in noordelijk Italië, voornamelijk Lombardije en anderzijds de paus wiens Pauselijke Staten zouden ingesloten geraken. De paus was bang dat hij gevangengenomen zou worden, vandaar de excommunicatie.

Aan de macht

De chaos die de val van de Hohenstaufen Duitsland bracht, gaf Rudolf aanleiding om zijn bezittingen te vermeerderen. Zijn vrouw was een erfgename van het graafschap Kyburg, doordat haar oom Hartmann VI, graaf in 1264 overleed. Succesvolle banden met de bisschoppen van Straatsburg en Bazel mondden uit in nog meer weelde en reputatie. Inclusief rechten over verschillende gebieden dat hij kocht van verschillende kloosterlingen, van zijn vader kreeg hij verschillende gebieden in nu Zwitserland en de Elzas.

De verschillende oorzaken van weelde en invloed maakte van Rudolf de meest krachtige prins in het zuidwesten van Duitsland. Toen in de herfst van 1273 de prinsen bijeen kwamen om een (’rooms’) koning te kiezen na de dood van de Engelse heerser Richard van Cornwall. Hij werd gekozen in Frankfurt op 29 september 1273 toen hij 55 jaar was. Een van de reden was dat hij schoonbroer was van Frederik III van Hohenzollern, Burggraaf van Neurenberg. De steun van Albrecht II, Hertog van Saksen en van Lodewijk II, Graaf van de Rijn en Hertog van Opper-Beieren werd gekocht door ze uit te huwelijken aan de twee dochters van Rudolf. Resultaat was dat Ottokar II, Koning van Bohemen, een mogelijke kandidaat voor de troon en kleinzoon van Phillips van Zwaben werd haast niet gekozen. Een andere kandidaat was Frederik van Meissen, een kleinzoon van de geëxcommuniceerde keizer Frederik II, hij had te weinig bezittingen.

Rudolf als rooms-koning

Rudolf werd gekroond in de Dom van Aken op 24 oktober 1273. Om de goedkeuring van de paus te ontlokken, herzag Rudolf alle Keizerlijke rechten in Rome, de Pauselijke staten en Sicilië, en beloofde een nieuwe kruistocht. Paus Gregorius X erkende Rudolf als rooms-koning maar overtuigde Alfons X, Koning van Castilië (een andere kleinzoon van Filips van Zwaben) dat hij geen rooms-koning meer was. Rudolf volgde de Hohenstaufen dynastie op die hij ooit zo loyaal diende.

Op november 1274 werd besloten op een rijksdag in Neurenberg dat alle nalatenschap sinds de dood van de laatste keizer weer moest worden hersteld. Ottokar van Bohemen had vele van zijn bezittingen in het rijk te verdedigen: Oostenrijk, Stiermarken, Karinthia en Karniola, die hij had geclaimd door te trouwen met één van de Babenbergse erfgenamen. Rudolf ging er niet mee akkoord dat Ottokar deze provinciën bezat en verklaarde dat ze weer rechtstreeks onder de kroon terug moesten komen, omdat het bewijs ontbrak dat de provincies waren geërfd via mannelijke lijn. Koning Ottokar werd in de ban geplaatst en in juni 1276 werd de oorlog verklaard aan de Boheemse koning.

Na de oorlog ging zijn aandacht naar Oostenrijk en de omliggende provincies. Hij spendeerde een aantal jaren om via zijn koninklijk gezag de macht en de controle over deze landen te verstevigen maar kreeg toch moeilijkheden om zijn familie als zijn opvolgers de landen te laten regeren. In Augsburg, december 1282 kregen zijn zoons Albert en Rudolf de hertogdommen Oostenrijk en Stiermarken. Hierbij werd een fundering gemaakt voor het huis van Habsburg. Hij maakt ook De 12 jaar oude Rudolf maakte hij ook Hertog van Zwaben, dat het tijdelijk zonder heerser had moeten stellen sinds de executie van Conradin.

In 1286 schonk Rudolf het hertogdom Carinthie, één van de provincies, veroverd op Ottokar aan Meinhard, de schoonvader van zijn zoon Albert. De lokale heersers wilden immers niet dat Rudolf alles uit het koninklijke domein uitsluitend aan zijn eigen familieleden overliet. In 1281 beval Rudolf dat Philip, Paltsgraaf van Bourgondië wat grond voor hem afstond. Daarna moesten de bewoners van Bern hem belasting betalen omdat ze dat een tijd niet wilden. In 1289 versloeg hij de opvolger van Philip, Otto IV.

In 1281 ging zijn eerste vrouw dood. Op 5 februari 1284 trouwde hij met Isabella, dochter van Hugho IV, Hertog van Bourgondië, zijn westelijke buur.

Rudolf was niet erg succesvol in het herstellen van de orde in Duitsland. Wetten en besluiten werden wel uitgevaardigd voor het herstel van landvredes van Beieren, Franken en Zwaben en later de rest van het Heilige Roomse Rijk maar het ontbrak de koning aan de nodige macht en middelen om ze te dwingen deze te erkennen. Anderzijds leidde hij in december 1289 wel een expeditie naar Thurigen waar hij verschillende kastelen verwoestte.

In 1291 ijverde hij om zijn zoon Albert als volgende rooms-koning te verkiezen maar omdat het hem zelf niet gelukte tot keizer gekroond te worden, was het idee van twee gekroonde koningen helemaal geen optie . Mogelijk waren de geestelijke en wereldlijke keuzeheren ook helemaal niet opgezet met de allesoverheersende Habsburgdynastie.

Familie en kinderen

Rudolf was gehuwd met Gertrude van Hohenburg (1230-1281). Rudolf zou later hertrouwen met Isabella van Bourgondië, dochter van Hugo IV van Bourgondië. Hij was de vader van:

• Mathildis (1253-1304), die in 1273 huwde met hertog Lodewijk II van Beieren
• Albert I (1255-1308), rooms-koning, die huwde met Elisabeth van Tirol.
• Catharina (-1282), die rond 1279 huwde met hertog Otto III van Beieren (1261-1312)
• Hedwig (1259-1285/1286), die in 1279 huwde met markgraaf Otto VI van Brandenburg
• Clemence (1262-), die in 1281 huwde met Karel van Hongarije
• Hartman (1263-1281)
• Rudolf II (1271-1290)
• Jutta (1271-1297), die in 1285 huwde met Wenceslaus II van Bohemen (1271-1305)
• Karel (1276-1276)
• Agnes (-1322), die in 1273 huwde met hertog Albrecht II van Saksen-Wittenberg (-1298).

In de dom van Speyer staat een grafbeeld van Rudolf (zie foto rechts). Dit beeld is waarschijnlijk het eerste levensechte portret van een Duitse koning.

Bibliografie

• Bérenger, Jean, Histoire de l'empire des Habsbourg: 1273-1918, Fayard, 1990.
• Redlich, Oswald, Rudolf von Habsburg, 1903.
• Wandruszka, Adam, Das Haus Habsburg. Eine europäische Dynastie, Wenen: Verlag für Geschichte und Politik, 1956.

Kwartierstaat met twee generaties van Rudolf I van Habsburg

Proband	Ouders	Grootouders
Rudolf I van Habsburg	Vader: Albrecht IV van Habsburg	Grootvader (vader): Rudolf II van Habsburg
		Grootmoeder (vader): Agnes van Staufen
	Moeder: Hedwig van Kyburg	Grootvader (moeder): Ulrich III van Kyburg
		Grootmoeder (moeder): onbekend

Rooms-Duitse keizers en koningen

Vetgedrukt: keizer · Cursief: tegenkoning · ¹ medekoning (in een deelrijk)