Repelsteeltje (sprookje)

Repelsteeltje is de titel van een hoofdpersoon uit een sprookje, onder meer opgetekend door de gebroeders Grimm in hun Kinder- und Hausmärchen als KHM55. De vroegste versie vinden we in 'La Tour ténébreuse et les Jours lumineux, Contes Anglais' uit 1705 van Mademoiselle L'Héritier, een verzameling Franse feeënsprookjes.

Samenvatting

Een molenaar heeft een dochter op wie hij zo trots is, dat hij beweert dat ze alles kan; zelfs goud spinnen uit stro. Als de koning dit hoort, eist hij dat ze dit voor hem doet. Ze wordt opgesloten in een kamer met stro en krijgt één nacht de tijd. Faalt ze, dan zal ze worden gedood.

Die nacht komt een mannetje dat haar belooft te helpen in ruil voor haar eerstgeboren kind. In haar wanhoop belooft ze dat. De koning is zo blij met al het goud dat hij besluit met haar te trouwen.

Na een jaar komt er een kind en komt het mannetje zijn "loon" opeisen. De koningin moet zo huilen, dat het mannetje zegt dat hij het kind niet hoeft als zij kan raden hoe hij heet. De koningin laat hierop alle namen verzamelen die ze maar kan vinden, van gebruikelijke tot ongebruikelijke, maar geen van deze namen blijkt van het mannetje te zijn. Tot iemand op een nacht het mannetje in het bos bij een vuur ziet dansen, terwijl het zingt: "Niemand weet, niemand weet, dat ik Repelsteeltje heet".

Als de koningin die naam noemt, scheurt het mannetje zichzelf in tweeën.

Varianten

Er bestaan erg veel varianten en in elk daarvan heeft de dwerg een andere naam. Soms rijdt de dwerg op een pollepel rond het vuur en wordt afgeluisterd door het dienstmeisje, in een andere variant hoort de koning zelf de naam als hij terugkeert van de jacht. Ook zijn er varianten waarin de molenaarsdochter niet een maar drie nachten achtereen stro tot goud moet spinnen. De eerste twee keer betaalt ze Repelsteeltje met de weinige kostbaarheden die ze bezit.

Achtergronden bij het sprookje

• Het sprookje is opgebouwd uit verschillende verhalen uit Kassel en uit Hessen.
• De namen van het kleine volkje zijn zo verschillend van mensennamen, dat de dwerg erg zeker van zichzelf is.
• Het motief van het sprookje is met name dat een demonisch wezen zijn naam verraadt, waarna deze zijn kracht verliest. Dit motief stamt uit het oude volksgeloof dat de naam van een persoon op magische wijze met hem of haar is verbonden. Wie echter de naam uitspreekt krijgt daarmee ook de macht over hem of haar. Zodoende kenden vele volken geheime namen voor goden en demonen. Sommigen leggen daarbij een verband met de naam van JHWH. Dit verklaart dus namen als Moenen-met-het-ene-oog of Zwartjan voor de duivel. Zie ook Loki die zijn naam aan Thjazi moest vertellen en Iðunn moest ontvoeren.
• Bekendere en ruimer verspreide namen zijn Rumpelstilzchen (Duitsland, ontleend van 'Rumpele stilt'), Tom Tit Tot (Engeland) en Ricolin Ridon (Frankrijk). In Friesland is Repelsteeltje een dwerg en heette hij naast Repelsteeltje ook Lytse (= kleine) Pino, Oegemantsje en Heideskyn. In Vlaanderen is de duivel de demon, met de naam Mispelsteertje, Kwispelsteertje, Kwispeltor-Kwispeltuit, Fijfelaar, Haantje-Taantje, Negelanderken, Negen-potten-kolen en Kwispeltenneke. In Sleeswijk-Hostein is de demon bekend als Finn, Ekke Nekkepenn, Tepentiren, Knirrficker, Gebhard en Rabünzel.
• Het slot van het sprookje is bekend uit een in Duitsland en Scandinavië bekende sage.
• De plant rapunzelklokje wordt ook wel repelsteeltje genoemd, zie ook het sprookje Raponsje of Rapunzel.
• Het sprookje heeft veel overeenkomsten met De drie spinsters (KHM14), maar verschilt ook op vele punten.
• Een opgegeven raadsel was vroeger meer dan amusement, denk ook bijvoorbeeld aan het bijbelverhaal over Simson en de Odinsvraag. Het raadsel speelt een grote rol in Vafþrúðnismál (het lied van Vafthrudnir uit de Edda). Het speelt ook in andere sprookjes een rol, zoals in Het raadsel (KHM22), De verstandige boerendochter (KHM94), Dokter Alwetend (KHM98), De volleerde jager (KHM111), Het snuggere snijdertje (KHM114), De duivel en zijn grootmoeder (KHM125), De zes dienaren (KHM134), Het herdersjongetje (KHM152) en Raadselsprookje (KHM160). Zie ook Het raadsel, een volksverhaal uit Suriname.
• Het kleine, grijze of oude mannetje treedt vaak op als helper van de mens, maar kan ook boosaardig zijn. Denk ook aan een kabouter, dwerg, gnoom, trol of onderaardse geest. Zie hiervoor ook De drie mannetjes in het bos (KHM13), Het zingende botje (KHM28), De kabouters (KHM39), De bijenkoningin (KHM62), De gouden gans (KHM64), Het aardmanneke (KHM91), Het water des levens (KHM97), De geest in de fles (KHM99), De jood in de doornstruik (KHM110), Vogel Grijp (KHM165), Sterke Hans (KHM166) en De geschenken van het kleine volkje (KHM182).
• Het echtpaar Herskovits noemt een Bakru (een geest of kabouter) in Suriname Folk-lore Repelsteeltje. Het verhaal heeft grote overeenkomsten met het sprookje. Bakru, die zijn naam laat raden, heet in het Surinaams Akantiudu (Houten Kant). Zie ook het volksverhaal De helpende hand van Bakroe.

Trivia

• Er zijn verschillende Nederlandse versies van het verhaal.
• Het verhaal is verfilmd, zie Repelsteeltje (film).
• Repelsteeltje is ook één van de hoofdpersonages in de animatiefilm Shrek Forever After waar hij Shrek een contract laat tekenen zodat deze laatste nog eens voor 1 dag kan leven als een Oger (folklore) in ruil voor 1 willekeurige dag uit zijn kindertijd.
• Repelsteeltje is ook één van de hoofdpersonen in de serie Once Upon a Time waarin hij magie bezit, omdat hij 'De Duistere' is.

Zie ook

• Kabouter
• Wisselkind

Referenties

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Rumpelstiltskin op Wikimedia Commons.