Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Vleermuis

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Vleermuis
Vleermuis (Chiroptera)
Vleermuis (Chiroptera)
Taxonomische indeling
Infraklasse:Placentalia (Placentadieren)
Orde
Chiroptera
Blumenbach, 1779
Wikimedia Commons Afbeeldingen Vleermuis
Vleermuis op Wikispecies Wikispecies
rel=nofollow

Vleermuizen oftewel Chiroptera oftewel handvleugeligen genoemd, zijn zoogdieren die echt kunnen vliegen (in tegenstelling tot zweven). Hiertoe zijn hun vleugels voorzien van een vlieghuid die tussen de vingers van hun voor- en achterpoten en hun staart zit. Er zijn zeer veel soorten vleermuizen. Sommige zeldzame soorten komen slechts op één enkele locatie voor (meestal een grot).

Tot voor kort werden de vleermuizen in twee onderordes ingedeeld: Megachiroptera (grote vleermuizen) en Microchiroptera (kleine vleermuizen). De eerste groep bestaat uit grotere soorten die zich meestal op het gezicht oriënteren en die vaak fruit eten; de vliegende honden behoren hiertoe. De tweede groep bestaat vrijwel alleen uit vleeseters die zonder uitzondering gebruikmaken van echolocatie. Tot deze groep behoren alle andere vleermuizen. Genetisch onderzoek heeft echter aangetoond dat de families Rhinolophidae (hoefijzerneuzen), Hipposideridae (bladneuzen van de Oude Wereld), Megadermatidae (grootoorvleermuizen), Craseonycteridae (hommelvleermuis) en Rhinopomatidae (klapneuzen) in feite nauwer verwant zijn aan de Megachiroptera dan aan de andere Microchiroptera. Daarom worden ze nu vaak samen met de Megachiroptera in de onderorde Pteropodiformes (ook wel Yinpterochiroptera) ingedeeld, terwijl de overgebleven Microchiroptera de onderorde Vespertilioniformes (ook wel Yangochiroptera) vormen.

In Nederland en België komt uitsluitend een twintigtal gladneuzen en hoefijzerneuzen voor, waarvan een aantal zeer zeldzaam is. Door hun verborgen en nachtelijke levenswijze hebben veel mensen nog nooit een vleermuis in het wild gezien, maar ongeveer zeven soorten komen in Nederland toch algemeen voor. Er zijn wereldwijd ruim 1100 soorten, zodat meer dan één op de vijf zoogdiersoorten een vleermuis is.

Eén van de eerste vleermuizen was Icaronycteris, waar fossielen van zijn gevonden die dateren van 54 miljoen jaar terug, uit het Eoceen.

Levenswijze

De Europese vleermuizen zijn zonder uitzondering insecteneters. Deze insecten worden in de avondschemer in de lucht gevangen door echolocatie. Omdat er 's winters nauwelijks insecten rondvliegen, houden de bij ons voorkomende soorten een winterslaap, waarbij ze hun metabolisme tot een uiterst laag pitje terugdraaien en hun lichaamstemperatuur maar net boven het vriespunt blijft. Vleermuizen paren voor de winter, maar de eisprong en bevruchting treedt pas een paar maanden later op. Meestal is er maar 1 jong; dat wordt gezoogd en blijft tijdens de jacht van de moeder op de slaapplaats hangen. Vleermuizen kunnen tot tientallen jaren oud worden en planten zich maar langzaam voort. Ze zijn meestal zeer trouw aan hun standplaats en overwinteringsplaats. Vleermuizen slapen en overwinteren vaak in grote aantallen in grotten, of, in onze streken, bij gebrek aan grotten, in ijskelders, bunkers en forten. Sommige vleermuizen overwinteren ook in boomholten, terwijl dwergvleermuizen hoofdzakelijk in huizen (in de spouw of op zolder) overwinteren. In de zomer verkiezen ze plaatsen die warmer zijn dan bunkers en forten, en komen ze veelvuldig voor op zolders en kerkzolders. Ze hangen daar overdag met hun hoofd naar beneden. Ze kunnen ook ondersteboven in bunkers hangen of aan takken van bomen, onder afdakjes enzovoort. 's Avonds vliegen vleermuizen uit. Ze zijn in de schemering goed te herkennen, in de eerste plaats omdat er in de schemering weinig vogels vliegen, en in de tweede plaats omdat hun vlucht nogal afwijkend is. Op jacht naar vliegende insecten hebben ze een zeer onregelmatige vlucht, ze kunnen snel hun vliegrichting aanpassen. Deze vleermuizen zenden namelijk ultrasone geluiden uit die op een prooi weerkaatsen en weer opgevangen worden. Zo kan de vleermuis de afstand tot zijn prooi en omgeving inschatten en vliegt hij opmerkelijk veilig. Vleermuizen kunnen in het stikdonker door een kamer vliegen waarin garen draden gespannen zijn zonder deze te raken.

Vleermuisbescherming

Vleermuizen zijn door hun gewoonte om in groepen te rusten zeer kwetsbaar. Bij instorting, overstroming en dergelijke is een hele kolonie verwoest. Ook planten vleermuizen zich traag voort. Sommige soorten zijn pas na enige jaren geslachtsrijp, en een worp bestaat vaak uit niet meer dan één jong.

Door de beschadiging van hun biotoop is vleermuisbescherming hard nodig. Goede rustplaatsen overdag (holle bomen) en goede overwinteringsplaatsen, met zeer weinig verstoring, veiligheid voor roofdieren en de mens, en een temperatuur die 's winters niet onder het vriespunt zakt, zijn schaars. Gecultiveerde landschappen worden vaak armer aan insecten. Veel vleermuizen hebben om zich te oriënteren 'corridors' nodig van heggen of bomenrijen om zich over grotere afstanden te kunnen verplaatsen: ze begeven zich niet graag ver van een peilbaar echobaken. In de Europese Unie zijn alle soorten bij wet beschermd.

België en Nederland werden op 4 december 1991 partij bij het EUROBATS-verdrag (Agreement on the Conservation of Populations of European Bats).

Zie ook: Vogel- en Habitatrichtlijn.

Omgang met vleermuizen

Alle Belgische en Nederlandse vleermuizen zijn beschermde dieren.

  • Een slapend aangetroffen vleermuis het best rustig laten zitten. Het zijn nuttige diertjes die enorme hoeveelheden muggen verorberen.
  • Een vleermuis in winterslaap niet verstoren - opwarmen kost hem zoveel energie dat hij de lente wel eens niet meer zou kunnen halen als hij vaker wakker wordt dan normaal.
  • Een zieke of dode vleermuis niet met de handen aanraken - sommige vleermuizen zijn met het hondsdolheidvirus besmet. In een potje scheppen en (als hij nog leeft) een vleermuisopvangcentrum waarschuwen. (Zie externe links)
  • Een dode vleermuis melden aan een onderzoekscentrum, net als een vleermuis in de gordijnen; misschien is er wel een vrijwilliger in de buurt die u kan helpen zonder het beest schade te berokkenen.

Mythen

Sommige mensen vinden vleermuizen angstaanjagend. Mogelijk gevoed door het feit dat enkele kleine soorten (vampiervleermuizen, uitsluitend in Zuid-, Midden- en (als dwaalgasten) zuidelijk Noord-Amerika) van bloed leven, worden vleermuizen geassocieerd met vampiers. Dat klopt echter niet, omdat vampiervleermuizen, anders dan echte vampiers, hun slachtoffers bijvoorbeeld niet leegdrinken. Ook drinken ze meestal niet bij mensen, maar bij dieren bloed. Wel kunnen vampiervleermuizen ziekten, zoals hondsdolheid, overbrengen.

Ook de mythe dat vleermuizen in het haar van mensen komen zitten, is onjuist. Vleermuizen vliegen nimmer in het haar. Sommige harige motten maken wel gebruik van hun beharing om zich moeilijker vindbaar te maken ('stealth') voor de vleermuis.

Symboliek

In de iconografie is een vleermuis het symbool van de gepersonifieerde nacht.[1]. De vleermuis is ook een populair symbool bij bijv. spookhuizen, in griezelverhalen en in de gothic-subcultuur. Verder zijn vleermuispoppetjes ook wel in gebruik bij speleologen als een speelse "mascotte" die hun hobby symboliseert.

Indeling

Vleermuizen, zoals getekend door Ernst Haeckel

In België reeds waargenomen soorten

Familie hoefijzerneusachtigen (Rhinolophidae)

Familie Gladneuzen (Vespertilionidae)

Geslacht Myotis

Geslacht Grootoorvleermuizen (Plecotus)

Geslacht Dwergvleermuizen (Pipistrellus)

Geslacht Eptesicus

Geslacht Vespertilio

Geslacht Nyctalus

Geslacht Barbastella

Mogelijk in Nederland voorkomende soorten

Familie Hoefijzerneusachtigen (Rhinolophidae)

Geslacht Rhinolophus

Familie Gladneuzen (Vespertilionidae)

Geslacht Myotis

Geslacht Nyctalus

Geslacht Eptesicus

Geslacht Pipistrellus (dwergvleermuizen)

Geslacht Plecotus (grootoorvleermuizen)

Geslacht Vespertilio

Geslacht Barbastella

Zie ook: Indeling van de vleermuizen

Externe informatie

Wikimedia Commons  Vrije mediabestanden over Chiroptera op Wikimedia Commons


Literatuurverwijzingen

Bronnen:

  1. Hutcheon, J.M. & Kirsch, J.A.W. 2006. A moveable face: deconstructing the Microchiroptera and a new classification of extant bats. Acta Chiropterologica 8(1):1-10.

Referenties

Referenties

Referenties:
  1. º Hall, J. (2000). Hall's Iconografisch Handboek. Leiden: Primavera Pers. ISBN 9074310052
Overgenomen van "http://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Vleermuis&oldid=106159"