Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Sas van Gent

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Dit artikel valt onder beheer van Dorp:Locatio.
rel=nofollow
Sas van Gent
Plaats in Nederland Vlag van Nederland
Vlag van Sas van Gent Wapen van Sas van Gent
(Details)
Sas van Gent
Sas van Gent
Situering
Provincie Zeeland
Gemeente Terneuzen
Coördinaten 51°013′N 3°047′E
Algemeen
Oppervlakte 1,41 km²
Inwoners (31-12-2012) 3615
Overig
Website http://www.sasvangent.nl
Detailkaart
Sas van Gent in de gemeente Terneuzen
Sas van Gent in de gemeente Terneuzen
Portaal  Portaalicoon   Nederland
rel=nofollow
rel=nofollow
rel=nofollow

Sas van Gent is een plaats (3653 inwoners 2009) in de Nederlandse gemeente Terneuzen aan de Belgische grens. Het ontleent zijn industriële betekenis aan de aanwezigheid van het Kanaal Gent-Terneuzen. Tot 2003 was de plaats een zelfstandige gemeente. Ten zuiden van Sas van Gent lag tot de jaren 50 het gehucht De Stuiver.

Geschiedenis

Ontstaan

De geschiedenis van Sas van Gent hangt samen met de zoektocht van de stad Gent naar een verbinding met de zee. In de 13de eeuw hadden de Gentenaars de Lieve gegraven, die de stad via het Zwin met de zee verbond. Na de verzanding van het Zwin in de 15de eeuw moest men echter een nieuwe vaarweg vinden. Onder de Spaanse koning Filips I kreeg men in de 16de eeuw een vergunning op eigen kosten een vaart te graven, ditmaal noordwaarts naar de Honte. Men mocht de Graaf Jansdijk echter niet doorsteken, dus moesten de goederen ter hoogte van de dijk nog overgeslagen worden, vandaar Overslag.

Bestand:Sas van Gent - View 1.jpg
Zicht op het westelijk deel van Sas van Gent

Keizer Karel V gaf in 1549 uiteindelijk zijn geboortestad de toestemming om de Graaf Jansdijk te doorgraven met een sluis of sas. De eerste steen werd gelegd op 19 augustus 1551. Bij het bouwen van de sluis en het graven van de Sassevaart ontstond een kleine nederzetting, die tot Sas van Gent zou uitgroeien. In 1555, toen Karel V troonsafstand had gedaan, vertrok hij vanuit Brussel via Gent naar Sas van Gent om de werken te bezichtigen, en vervolgens naar Vlissingen om zich in te schepen naar Spanje, waar hij de rest van zijn leven zou verblijven.

Vestingstad

Bestand:Sas van Gent - Bolwerk Generaliteit 1.jpg
Bolwerk Generaliteit met Molenberg en oude molenromp
Bestand:Sas van Gent - Oostkade 2.jpg
Oostkade aan de vroegere loop van de Sassevaart

De Gentenaars bouwden een schans om de sluis te beschermen. Reeds op 21 mei 1572 werd Sas van Gent aangevallen door de Watergeuzen. Het stadje werd in brand gestoken en de sluis werd verwoest. De schade werd hersteld en de sluis kon in 1577 weer gebruikt worden. Ook de vestingwerken werden uitgebreid. Er kwam een wal met vier bastions en daaromheen een gracht. Deze heette aan de oostzijde Hospitaalwater en aan de westzijde Meulewater. In 1579 tekende Gent de Unie van Utrecht en Sas van Gent kwam in Staatse handen.

In 1583 werd Sas van Gent heroverd in opdracht van Parma. Hierbij speelde het verraad van de baljuw van het Land van Waas, Servaas van Steeland, een doorslaggevende rol. Uiteindelijk werden meerdere steden in Staats-Vlaanderen heroverd en konden uiteindelijk ook Brugge en Gent weer in Spaanse handen worden gebracht.

De Spanjaarden bouwden de vesting verder uit. Zo werd in 1602 het Rapenburg ommuurd, wat de volkswijk was. In het gebied binnen de wallen, dat het Hoge Sas werd genoemd, bevond zich een kasteel.

Op 28 juli 1644 begon Frederik Hendrik een belegering van de vesting. De capitulatie volgde op 5 september van dat jaar. Vanaf de Vrede van Münster in 1648 werd de scheepvaart op de Westerschelde geblokkeerd en aldus deed het kanaal naar Gent geen dienst meer. Toen de Staatsen de vesting hadden veroverd werd ze nog verder uitgebouwd en werd een der sterkste van Europa. Ze bestond uit zes bolwerken, zes ravelijnen, twee lunetten en drie stadspoorten.

In 1672 werd de vesting bedreigd door de Fransen. De Staatsen waren echter gewaarschuwd en op 20 juli 1672 werden de dijken van de Canisvlietpolder doorgestoken. Zodoende konden de Fransen de stad niet in handen krijgen.

In 1679 werd een getijdenmolen in werking gesteld die als korenmolen fungeerde. Het was een der eerste in Nederland en had een geringere kwetsbaarheid in vergelijking met de windkorenmolens, waarvan er drie op de wallen stonden. Deze watermolen was in 1930 nog intact.

In 1747 werd Sas van Gent in brand geschoten toen de Fransen, die evenals de Republiek der Nederlanden partij waren in de Oostenrijkse Successieoorlog, de stad belegerden. Na de Vrede van Aken in 1748 werd de stad weer ontruimd.

Op 5 februari 1795 trokken de Fransen de Zuidelijke Nederlanden binnen en stelden ook Zeeland onder Frans bestuur. De Fransen betrokken de vesting en vingen aan deze te slopen. Deze werken duurden tot 1809 en werden toen gestaakt, waarna men geleidelijk begon de vesting herinterichten. In 1816 kwam hieraan een definitief einde.

Pas bij de hereniging van de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden in 1815 kon er weer worden gedacht aan een kanaal naar de Honte. In 1823 besliste Koning Willem I om de Sassevaart te verlengen naar Terneuzen. Van toen af heet de vaart het Kanaal Gent-Terneuzen, dat grote aanpassingen en verbredingen heeft ondergaan, de laatste in 1968. Met de komst van de nieuwe Sluis in Terneuzen tegen 2021 wordt verdere verdieping en verbreding van het kanaal noodzakelijk om panamaxschepen door te laten.

De vestingen kwamen onder beheer van de Domeinen en werden verpacht. Veel werd er in de eeuwen daarna gesloopt met als hoogtepunt het jaar 1930, toen werklozen tewerkgesteld werden om de wallen geheel te vernietigen. Resten van de getijdenmolen en een deel van het bastion Generaliteit zijn bewaard gebleven. De resten van de getijdenmolen worden sinds de 21e eeuw geconserveerd.

Kerken

Katholieke kerk

Bestand:Sas van Gent - Heilige Maria Hemelvaartkerk 1.jpg
Heilige Maria Hemelvaartskerk

De nederzetting had vermoedelijk een kapel, waar weinig over bekend is. In 1625 was er sprake van een kapel met drie altaren en in 1626 was er sprake van een kerkhof. Het kerkje bevond zich op het Hoge Sas en stond bekend als Het Cappelleken.

In 1644 werd Sas van Gent veroverd door de troepen van Frederik Hendrik. De kapel werd genaast en gebruikt als hervormde kerk tot 1658, toen de nieuwe hervormde kerk gereed kwam. Sas van Gent was een vestingstad geworden. In 1660 werd het kerkje verkocht.

Vanaf 1686 mochten de katholieken weer hun godsdienst belijden, maar de kerkgangers moesten een stuiver poortgeld betalen aan de hervormde armenkas. Het aantal katholieken nam toe en in 1705 kregen de katholieken toestemming om hunne godsdienst te mogen doen exerceren, waarbij het poortgeld werd afgekocht met een eenmalig bedrag. Vanaf 1709 beginnen de doopboeken en in 1720 werd een officiële parochie opgericht. De parochianen waren verplicht in het levensonderhoud van de pastoor te voorzien op straffe van vervolging door het wereldlijk gezag. Deze situatie duurde tot 1822.

De katholieke parochie van Sas van Gent bestond bij de gratie van de behandeling van de protestantse gemeenten in de Oostenrijkse Nederlanden, met name die in Sint-Maria-Horebeke en in Mater. De lidmaten van deze gemeenten behoorden formeel tot de Hervormde Gemeente te Sas van Gent.

In 1738 mochten de katholieken een huis aan de Markt kopen en dit als schuurkerk inrichten. Later mocht dit zodanig worden uitgebouwd dat ook uiterlijk op een kerkje leek. Zo werd het uitgebreid in 1792, kreeg het een orgel in 1797 en een toren in 1803. Tot 1892 werd het kerkje gebruikt. Toen werd de nieuwe Maria Hemelvaartskerk in gebruik genomen. In 2003 fuseerden een groot aantal parochies tot de Elisabeth-parochie Midden Zeeuws-Vlaanderen.

Protestantse kerk

Bestand:Sas van Gent - Nederlands Hervormde Kerk 1.jpg
Voormalige Nederlands-hervormde kerk

De geschiedenis van de Hervormde Gemeente van Sas van Gent ving aan in 1645, nadat het stadje door Frederik Hendrik werd veroverd. Oorspronkelijk kerkte men in de genaaste katholieke kapel, maar in 1658 kwam een hervormde kerk gereed. Doordat Sas van Gent een vestingstadje was, hebben vele militairen hier gekerkt. Het was dan ook een grote kruiskerk. Bij de militairen hoorden vele Franssprekende calvinisten. Van 1654-1794 was er dan ook een Waals-Hervormde gemeente die eveneens in het kerkgebouw haar diensten hield.

In 1747, tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog, werd Sas van Gent belegerd door de Fransen, en hierbij werd de kerk getroffen, waarop ze afbrandde. In 1750 werd hij weer opgebouwd. In 1896 sloeg de bliksem in, waarop de kerk opnieuw door brand werd verwoest. Niets kon worden gered, daar gesmolten lood van de dakbedekking naar binnen druppelde en het levensgevaarlijk was om de brandende kerk te betreden.

Nu werd een veel kleinere kerk gebouwd, die in 1898 gereed kwam. De houten toren was instabiel en werd in 1907 vervangen door een stenen toren. Het enige overblijfsel van de oude kerk was een wapensteen en deze werd in 1982 terug voor de kerk geplaatst.

Het aantal hervormden nam echter af en reeds in 1796 was er al een gezamenlijke predikant met Philippine. Dit leidde tot een fusie in 1815. In 1970 ging deze gemeente een verband aan met die in Sluiskil om in 1995 volledig te fuseren. Niet alleen was er nu nog maar één predikant, maar in 2007 moest ook het kerkgebouw te Sas van Gent worden verkocht. Sedert 2006 heet de gemeente Protestantse Gemeente Philippine-Sas van Gent-Sluiskil.

Het kerkje te Sas van Gent is gekocht door een reclamebureau, dat het ombouwde tot bedrijfsruimte en woonhuis, maar met behoud van de kenmerkende eigenschappen van het gebouw.

Bezienswaardigheden

Bestand:Sas van Gent - Drawbridge 1.jpg
Ophaalbrug
Bestand:Sas van Gent - Tramstation 1.jpg
Voormalig tramstation
  • De rooms-katholieke Heilige Maria Hemelvaartskerk werd gebouwd in 1892
  • De voormalige Nederlands-hervormde kerk dateert uit 1897, nadat de vorige kerk door een brand verloren ging
  • De Molenberg is een kleine heuvel in het dorpscentrum, met daarop nog een oude molenromp. Het is een restant van het voormalige bolwerk Generaliteit, het enige dat over is gebleven van de oude vesting. Onder het bolwerk bevinden zich nog enkele gemetselde gangen die voor opslag en aanvoer van munitie werden gebruikt.
  • De achtkantige molenromp op de molenberg is een restant van een molen uit 1785
  • De restanten van de getijdenmolen-korenmolen, die in 1696 in de toenmalige vestingwal werd gebouwd
  • De "Hertog van Marlborough", een woning die in 1647 op de Oostkade werd gebouwd.
  • De oude schutsluis op een oud tracé van het kanaal Gent-Terneuzen
  • De kiosk
  • Het oud klooster, dat vroeger door de Zusters Franciscanessen werd gebruikt
  • Het voormalig tramstation
  • De oude suikersilo, die herinnert aan de 91 jaar dat de Suikerunie in Sas van Gent actief was
  • Het prieeltje
  • Tot 2011: Een oud vervallen huis staat er bekend als het "Spookhuis" van Sas van Gent. Dit is ondertussen gesloopt.
Zie ook

Sport

  • De schaakvereniging Het Witte Paard Sas van Gent speelde een aantal seizoenen in de Meesterklasse met als hoogste positie de 7e plaats in 2004/05.
  • Wielervereniging Zeeuws Vlaanderen
  • Zwem en waterpolo vereniging de Bruinvis
  • Corn Boys, amateurvoetbalvereniging

Trivia

  • Louis Neefs bracht in 1978 een lied uit over het dorp: Annelies uit Sas van Gent.
  • Tijdens het carnaval wordt Sas van Gent ook Betekoppenstad genoemd.
  • Sinds 1 juni 2015 heeft Sas van Gent een eigen radiostation, genaamd Radio SasFm.

Zie ook

Externe link

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Sas van Gent op Wikimedia Commons.

rel=nofollow
rel=nofollow
51°13′40″N, 3°47′50″E