Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Dopamine

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Dopamine of 2-(3,4-dihydroxyfenyl)ethylamine is een verbinding die fungeert als neurotransmitter (en soms als hormoon) op verschillende plaatsen in het lichaam. Dopamine ontstaat door decarboxylatie uit Dopa, dat in organismen wordt gevormd door oxidatie van het aminozuur tyrosine. Het komt in het menselijk en dierlijk organisme ook voor als een precursor van de hormonen adrenaline en noradrenaline, dat daaruit door hydroxylering kan ontstaan. Het speelt een grote rol bij het ervaren van genot, blijdschap en welzijn. In de hersenen zijn zenuwbanen aanwezig die gevoelig zijn voor deze transmitter zoals de voorhoofdskwab en de basale ganglia.

Anatomie van dopaminerge circuits

Er zijn in de hersenen acht dopaminerge circuits gevonden. De belangrijkste zijn achtereenvolgens:

De fysiologische effecten van dopamine zijn afhankelijk van binding aan een van vijf verschillende subtypen van dopamine receptoren, waarvan de D1 en D2 receptoren de meest bekende zijn. Deze hebben verschillened locaties in de hersenen. D1-receptoren vinden we bijvoorbeeld in het striatum en neocortex, en D2-receptoren vooral in het striatum en limbisch systeem.

Drugs als cocaïne en medicatie zoals Ritalin vertragen de recycling van dopamine, waardoor een overstimulatie van de dopaminebanen (vooral het mesolimbisch circuit) plaatsvindt. Deze drugs stimuleren eveneens zogeheten opiaatreceptoren. Hun cellen hebben de eigenschap dat zij de inhiberende werking van bepaalde neurotransmitters (zoals GABA) opheffen.

Dopamine, affect en cognitieve prestatie

Positief affect, zoals een prettig gevoel na beloning, blijkt een gunstige uitwerking te hebben op cognitieve prestaties. Volgens de theorie van Ashby speelt hierbij een circuit in de hersenen een rol waarbij dopamine wordt vrijgemaakt in de basale ganglia en vervolgens getransporteerd naar de frontale hersengebieden.

Dopamine en gedragsstoornissen

Mensen met de ziekte van Parkinson hebben een tekort aan dopamine. Hierbij is vooral het nigrostriate circuit betrokken. Omdat dopamine niet rechtstreeks door de hersenen opgenomen kan worden, wordt als medicijn L-Dopa gebruikt. Daaruit kan het lichaam zelf dan meer dopamine maken. In het boek Awakenings (Oliver Sacks, 1973) en de verfilming daarvan (Penny Marshall, 1990) wordt het effect van L-Dopa als medicijn bij een zeldzaam ziektebeeld beschreven. Ook bij normale veroudering is er sprake van een verminderde werking van dopamine, zowel in de basale ganglia als in projecties naar limbisch systeem en prefrontale cortex. Men vermoedt dat dit niet alleen gevolgen heeft voor de achteruitgang van complexe motorische, maar ook cognitieve functies op hoge leeftijd. Ook bij ADHD is er waarschijnlijk sprake van een onbalans van dopamine. Dopamine speelt tenslotte ook een rol bij schizofrenie. In de hersenen van schizofrenen zijn na autopsie hoge concentraties D2-receptoren gevonden in o.a. het striatum. Volgens Weinberger spelen vooral over- en onderactivaties van respectievelijk het mesolimbisch en mesocorticale circuit een rol bij twee van de meest kenmerkende aspecten van schizofrenie, namelijk de zogenaamde positieve -en negatieve symptomen. Dopamine is niet de enige neurotransmitter die een rol speelt bij schizofrenie. Acetylcholine en serotonine spelen ook een rol zoals blijkt uit het werkingsmechanisme van het antipsychoticum clozapine. Het belang van de neurotransmitters GABA en glutamaat blijkt uit recent onderzoek naar de ontwikkeling van nieuwe medicijnen voor de behandeling van schizofrenie.

Externe links