Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed
Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Lijst van Groninger kerken
De provincie Groningen is niet rijk bedeeld met historische bouwwerken. Van de middeleeuwse borgen, volgens sommigen ooit meer dan 200, zijn slechts een klein aantal bewaard gebleven. Wat wel bewaard is gebleven zijn de kerken. Met name in de twaalfde en dertiende eeuw werden in Groningen veel kerken gebouwd, waarbij een eigen stijl werd ontwikkeld: de romanogotiek, die de Groninger kerken een geheel eigen karakter geven binnen Nederland. Dezelfde stijl werd ook toegepast direct over de grens in Oost-Friesland, en in mindere mate in de Nederlandse provincie Friesland.
De verwantschap met Oost-Friesland heeft ook een kerkhistorische achtergrond. Het grootste deel van de provincie maakte in de Middeleeuwen deel uit van het bisdom Münster. Samen met Oost-Friesland vormden de Ommelanden het aartsdiakenaat Frisia binnen dat bisdom. Het aartsdiakenaat was onderverdeeld in dekenaten, waarvan er zes in de Ommelanden lagen: Baflo, Oldehove (waartoe ook de Achtkarspelen over de Lauwers behoorden), Leens, Usquert, Loppersum en Farmsum.
De stad Groningen en het Gorecht waren deel van het bisdom Utrecht, Westerwolde en een deel van het Reiderland hoorden bij het bisdom Osnabrück.
Niet alle kerken hebben de tijden doorstaan. Van de kerken die nog resten hebben een flink aantal de eeuwen ook niet onbeschadigd overleefd. Uitbreidingen, natuurrampen en ongelukkige restauraties maken het vaak lastig om de historische kerk te herkennen. Toch zijn vrijwel alle kerken die bewaard zijn gebleven nog steeds het beeldbepalende gezicht van het dorp.
In de lijst wordt alfabetisch per plaats de kerk genoemd met vermelding van bouwperiode en indien bekend, oorspronkelijke patroonheilige. In de lijst zijn ook de verdwenen kerken opgenomen voor zover deze een lemma hebben.
Lijst per plaats
Adorp
- Hervormde kerk, bouw dertiende eeuw
Aduard
- Kloosterkerk, bouw dertiende eeuw, patroon: H. Bernard.
- Kerkje van Harkema, bouw: twintigste eeuw
Appingedam
- Nicolaaskerk, bouw dertiende eeuw (oudste deel), patroon: Onze Lieve Vrouwe en H. Nicolaas
Bad Nieuweschans
- Garnizoenskerk, bouw: achttiende eeuw
Baflo
- Hervormde kerk, bouw: eind elfde, begin twaalfde eeuw. patroon: H. Laurentius.
Bedum
- Walfriduskerk, bouw: elfde eeuw (oudste deel), patroon: H. Walfridus
Beerta
- Hervormde kerk, bouw zestiende eeuw, patroon: H. Bartolomeus
Bellingwolde
- Magnuskerk, bouw: zestiende eeuw, patroon: H. Jacobus
Bierum
- Sebastiaankerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Sebastiaan
Bourtange
- Hervormde kerk, bouw negentiende eeuw.
Breede
- Hervormde kerk, bouw twaalfde eeuw,
Delfzijl
- Hervormde kerk, bouw negentiende eeuw
- Kruiskerk van Delfzijl
- Sint Joseph (Delfzijl)
- Synagoge van Delfzijl
Den Andel
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw,
Den Ham
- Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw
Doezum
- Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon:
Dorkwerd
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw.
Eenrum
- Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw (oudste deel), patroon: H. Laurentius.
Eenum
- Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw
Eexta
Engelbert
Ezinge
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Farmsum
Feerwerd
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Jacobus
Finsterwolde
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Foxham
- Sint-Martinuskerk, bouw: negentiende eeuw, patroon: H. Martinus
Foxhol
- Rehoboth, bouw: negentiende eeuw
- Petruskerk, bouw: twintigste eeuw
Fransum
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Garmerwolde
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Garnwerd
- Sint-Ludgerkerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Ludger
Godlinze
- Pancratiuskerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: H. Pancratius
Grijpskerk
- Hervormde kerk, bouw: zestiende eeuw
Groningen
- Der Aa-kerk, bouw dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe en H. Nicolaas.
- Broerkerk, kloosterkerk van het Franciscanerklooster, bouw veertiende eeuw, gesloopt in de negentiende eeuw.
- Sint-Franciscuskerk, bouw twintigste eeuw, patroon: Franciscus van Assisi.
- Sint-Jozefkathedraal, bouw negentiende eeuw, patroon: H. Jozef.
- Lutherse Kerk, bouw zeventiende eeuw.
- Martinikerk, bouw dertiende eeuw (oudste deel), patroon: H. Martinus en wellicht Sint Otger.
- Sint Martinuskerk, bouw negentiende eeuw op de plaats van de voormalige Broerkerk, gesloopt in de twintigste eeuw, patroon: H. Martinus.
- Nieuwe Kerk, bouw: zeventiende eeuw
- Paterskerk, bouw: negentiende eeuw, gesloopt: twintigste eeuw
- Pelstergasthuiskerk
- Remonstrantse kerk, bouw: negentiende eeuw
- San Salvatorkerk, bouw: twintigste eeuw, patroon: Sint Salvator
- Sint-Walburgkerk, bouw: elfde eeuw, gesloopt in de zeventiende eeuw, patroon: H. Walburga
- Synagoge, bouw: vroeg twintigste eeuw
Grootegast
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Haren
- Nicolaaskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Nicolaas
Harkstede
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Hellum
- Walfriduskerk, bouw: elfde eeuw/dertiende eeuw,
Heveskes
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Holwierde
- Hervormde kerk, bouw: elfde eeuw, patroon: H. Nicolaas
Hoogezand
- Damkerk, bouw: zeventiende eeuw
Hoogkerk
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Hornhuizen
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw (kerk), vijftiende eeuw (toren)
Huizinge
- Janskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Johannes de Doper
Kantens
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Antonius
Kiel-Windeweer
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Klein Wetsinge
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw
Kloosterburen
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, herbouwd in de negentiende eeuw
- Willibrorduskerk, bouw: negentiende eeuw
Kolham
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Krewerd
- Mariakerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe
Kropswolde
- Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw
Leegkerk
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Leek
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Leens
- Petruskerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: H. Petrus
Leermens
- Donatuskerk, bouw: elfde eeuw, patroon: H. Donatus
Lellens
- Hervormde kerk, bouw zeventiende eeuw
Lettelbert
- Hervormde kerk, bouw dertiende eeuw
Loppersum
- Petrus en Pauluskerk, bouw: elfde eeuw/dertiende eeuw, patroon: H. Petrus en H. Paulus
Losdorp
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Lutjegast
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw
Marsum
- Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: H. Mauritius
Marum
- Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw,
Meeden
- Hervormde kerk, bouw: vijftiende eeuw
Meedhuizen
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Mensingeweer
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Middelbert
- Martinuskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Martinus
Middelstum
- Sint-Hippolytuskerk, bouw: vijftiende eeuw,
Midwolda
- Kruiskerk, bouw: twaalfde/dertiende eeuw, gesloopt: achttiende eeuw
- Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw
Midwolde
- Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw
Niebert
- Hervormde kerk, bouw: veertiende eeuw
Niehove
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Niekerk (De Marne)
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Niekerk (Grootegast)
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Nieuw-Beerta
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw
Nieuwe Pekela
- Lutherse kerk, bouw: achttiende eeuw
Nieuw-Scheemda
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Nieuwolda
- Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw
Niezijl
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Noordbroek
- Hervormde kerk, bouw: veertiende eeuw
Noorddijk
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Stefanus
Noordhorn
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Noordlaren
- Bartholomeüskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Bartolomeus
Noordwijk
- Hervormde kerk, bouw: veertiende eeuw
Noordwolde
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw,
Nuis
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Obergum
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Nicolaas
Oldehove
- Ludgeruskerk, bouw: dertiende eeuw
Oldenzijl
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Nicolaas
Ommelanderwijk
Onderdendam
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw
Onstwedde
- Nicolaaskerk, bouw: vijftiende eeuw, patroon: H. Nicolaas
Oosteinde
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw
Oosternieland
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Nicolaas
Oosterwijtwerd
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe
Oostum
- Kerkje van Oostum, bouw: dertiende eeuw
Oostwold
- Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw
Opende
- Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw
Opwierde
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw,
Oude Pekela
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Oudeschans
- Garnizoenskerk van Oudeschans, bouw: zeventiende eeuw
Overschild
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw
Pieterburen
- Petruskerk, bouw: vijftiende eeuw, patroon: H. Petrus
Rottum
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw
Saaksum
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw (kerk), zestiende eeuw (toren), patroon: H. Catharina
Saaxumhuizen
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Sappemeer
- Koepelkerk (Sappemeer), bouw: zeventiende eeuw
- Ontmoetingskerk (Sappemeer), bouw: twintigste eeuw
- Sint-Willibrorduskerk (Sappemeer), bouw: negentiende eeuw, patroon: H. Willibrordus
Scheemda
- Hervormde kerk, bouw: zestiende eeuw
Schildwolde
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Sellingen
- Hervormde kerk, bouw: veertiende eeuw
Siddeburen
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Slochteren
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Solwerd
- Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw
Spijk
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Stadskanaal
- Oosterkadekerk, bouw: negentiende eeuw
- Poststraatkerk, bouw: twintigste eeuw
- Semsstraatkerk, bouw: negentiende eeuw
Stedum
- Bartholomeuskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Bartholomeus
Stitswerd
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Georgius
Ten Boer
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Ter Apel
- Kloosterkerk, bouw: vijftiende/zestiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe en het Heilig Kruis
Termunten
Thesinge
- Kloosterkerk Thesinge, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Felicitas
Tinallinge
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe
Tjamsweer
- Hervormde kerk, bouw: zestiende eeuw
Tolbert
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Uithuizen
- Jacobikerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Jacobus wellicht Sint-Dionysius
- Jacobus de Meerderekerk, bouw: negentiende eeuw, patroon: H. Jacobus
Uithuizermeeden
- Mariakerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe
Uitwierde
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw, toren: dertiende eeuw
Ulrum
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Catharina
Usquert
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Petrus en H. Paulus
Veendam
- Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw
Vierhuizen
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Visvliet
- Hervormde kerk, bouw: vijftiende eeuw, patroon: H. Gangulfus
Vlagtwedde
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Vriescheloo
- Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw
Warffum
- Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: ws H. Liudger
Warfhuizen
- Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin, bouw: dertiende eeuw, Noordelijkste Mariabedevaartplaats van Nederland. Oorspronkelijke Patroon: H. Ludgerus
Wedde
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Wehe-den Hoorn
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Weiwerd
- Kerk van Weiwerd, Bouw: 1877
Westeremden
- Andreaskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Andreas
Westernieland
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Westerwijtwerd
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe
Wildervank
- Margaretha Hardenbergkerk, bouw: zeventiende eeuw
- Lutherse kerk, bouw: achttiende eeuw
Winschoten
- Marktpleinkerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Vitus
- Sint-Vituskerk, bouw: negentiende eeuw
Winsum
- Torenkerk, bouw: twaalfde eeuw
Wirdum
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Wittewierum
- Hervormde kerk, bouw: eind negentiende eeuw
Woldendorp
- Petruskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Petrus
Woltersum
- Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw
Zandeweer
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
't Zandt
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe
Zeerijp
- Jacobskerk, bouw: veertiende eeuw, patroon: H. Jacobus
Zevenhuizen
- Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw
Zijldijk
- Doopsgezinde vermaning, bouw: achttiende eeuw
Zoutkamp
- Hervormde kerk, bouw: twintigste eeuw
Zuidbroek
- Petruskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Petrus
Zuidhorn
- Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: ws H. Gregorius
- Sint-Jozefkerk, bouw 1844
Zuidwolde
- Hervormde kerk, bouw: elfde eeuw
Zuurdijk
- Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw
Literatuur
- p. karstkarel: "Alle middeleeuwse kerken van Harlingen tot Wilhelmshaven", Groningen, 2007, ISBN 978 90 330 0558 9
- h. plas & w. plas:"Religieus erfgoed in Groningen", Bedum, 2008 ISBN 978 90 5294 411 1
- r. steensma: "Langs de oude Groninger kerken", Baarn, ? ISBN 90 246 4075 X
Zie ook
- Stichting Oude Groninger Kerken
- Lijst van historische kerkhoven zonder kerk in Groningen
- Lijst van Drentse kerken
- Lijst van kerken in Friesland