Jean François van Royen

Jean François van Roijen (Arnhem, 27 - 6 - 1878- Leusden, 10 - 6 - 1942), ook bekend onder de naam Van Royen, was algemeen secretaris van het hoofdbestuur van de PTT, en drukker.

Jeugd

Van Royen’s vader was beroepsofficier. De familie vestigde zich vanuit Arnhem in 1881 te Den Haag. De vader werd directeur van de Hollandsche Landbouw- en Kolonisatiemaatschappij in Hongarije. Op 8 september 1886 vestigden zij zich in Wageningen, vervolgens op 20 februari 1891 in Vrijenban (Delft) en sinds oktober 1892 opnieuw in Den Haag. Hier deed François zijn gymnasiumopleiding aan het Openbaar Gymnasium. Op 22 september 1897 werd hij ingeschreven als student in de rechten te Leiden. Na zijn kandidaats zette hij in Leipzig zijn studie voort. Terug in Leiden, sloot hij op 26 mei 1903 zijn rechtenstudie af met een promotie op stellingen.

Werkzaam bij de PTT

Na kort bij de uitgeverij Martinus Nijhoff werkzaam te zijn geweest trad hij op 16 mei 1904 in dienst bij het toenmalig hoofdbestuur van de PTT. Op 1 januari 1918 kreeg hij de titel van algemeen secretaris. Van Royen had geen hoge dunk van het Rijks drukwerk. Hij gebruikte zijn invloed om de typografie te verbeteren en zocht daartoe zelf contact met toonaangevende kunstenaars. Zo ging hij bijv. De Bazel postzegels ontwerpen. Van Royen was dan ook buitengewoon geïnteresseerd in de drukkunst.

Drukkers activiteiten met De Zilverdistel

De Witte Mier ,aangeduid als klein maandschrift voor de vrienden van het boek, stond onder redactie van Jan Greshoff. Deze kende Van Royen al van De Zilverdistel, die in 1901 door Jan Greshoff en J.C. Bloem was opgericht om artistiek verantwoord drukwerk voor de uitgave van hun boeken te bevorderen. P.N. van Eyck sloot zich later bij hen aan. Met Van Eyck, die uiteindelijk als enige overbleef, ging Van Royen in 1913 samenwerken.
Het eerste werk hetgeen onder de naam Zilverdistel ontstond was: Lanceloet van Denemarken (1913). Het drukwerk werd verricht door de firma Enschedé te Haarlem. Een naar aanwijzingen van L. Pisarro in Londen vervaardigde Albion press kwam bij Van Royen thuis te staan. Van Royen ging nu zelf drukken; later sneed hij zelf ook de initialen. S.H. de Roos en Pisarro werden aangezocht een letter te ontwerpen. De letter die De Roos maakte was de z.g. zilvertype. Die van Pisarro heeft een licht gotische inslag: de disteltype. Het eerste (officiële) product van de pers is de beginselverklaring van De Zilverdistel Over boekkunst en de Zilverdistel (1916), geschreven door Van Royen en Van Eyck, gedrukt met de zilvertype. Daarna volgden onder andere: Cheops van J.H. Leopold (1916), Prometheus Unbound van.P.B. Shelley (1917), Verzen uit de jaren 1880-1890 van Willem Kloos (1919).

Verdere objecten

In 1919 verbrak Van Royen de samenwerking met Van Eyck wegens meningsverschillen. De pers kreeg daarop een nieuwe naam: Kunera. Het drukpersteken werd ontworpen door Pisarro, volgens ideeën en inzichten van Van Royen. In 1925 rolde Oostersch van Leopold als eerste van de pers. In 1927 volgde onder andere: Maneschijn van Arthur van Schendel. Toen in de jaren 1920 en 1923 de nieuwe hoofdbestuursgebouwen van de PTT aan de Haagse Kortenaerkade betrokken werden, was het Van Royen die voor interieurontwerpen de kunstenaars Willem Penaat en Nicolaas Petrus de Koo verzocht hun medewerking te verlenen aan de inrichting. Alles werd met hen onder de loep genomen: brievenbussen, postauto's etc. Voor het drukwerk had hij zich verzekerd van kundige medewerkers zoals S.H. de Roos, Jan van Krimpen, Kuno Brinks en André van der Vossen.

Arrestatie

Vanaf 1922 was van Royen voorzitter van de Nederlandsche Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst (VANK). Rondom het begin van de oorlog had Van Royen zijn drukpersbezigheden weer opgevat. Hij speelde met een oud plan Karel en de Elegast te drukken toen P.C. Boutens hem vroeg een selectie van zijn verzen uit te brengen. Van Royen bedacht de titel: In den keerkring. Op 1 maart 1942 was het werk voltooid. Een paar dagen later werd Van Royen door de Duitsers gearresteerd, omdat de Sicherheitspolizei und SD hem als drijvende kracht beschouwde achter een protestschrijven tegen de Kultuurkamer - een actie die Van Royen de initiatiefnemers overigens had ontraden.

Op 10 juni 1942 overleed hij in het concentratiekamp Amersfoort aan uitputting, terwijl net besloten was tot zijn vrijlating.

Zijn drukpers, typografische bibliotheek en zijn verzameling (tijdens de bezetting o.a. in het Postmuseum ondergedoken) vindt men sinds 1964 compleet in het Museum Meermanno-Westreenianum.

Bron: Instituut voor Nederlandse Geschiedenis

Literatuur

• De keizerlijke post in Nederland vóór honderd jaar', in Onze eeuw 11 (1911) III, 203-221;
• Nieuwste boek der Eragny-Press' in De Witte Mier (1912) 171-173;
• De Hollandsche Mediaeval van S.H. de Roos', in Onze kunst 12 (1913) I, 130-142;
• Samen met P.N. van Eyck, Over boekkunst en de zilverdistel ('s-Gravenhage, 1916);
• Boekkunst en samenleving', in Jaarboek van Nederlandsche ambachts- en nijverheidskunst 3 (1921) 44-59; '
• Een herinnering' [ter nagedachtenis aan de architect K.P.C. de Bazel], in Bouwkundig weekblad 44 (1923) 518-522;
• De illustratie van het boek (Amsterdam, 1930).
• G.H. 's-Gravesande, 'Mr. J.F. van Royen 60 jaar', in Het Vaderland, 25-6-1938;
• R.J. Weber, 'De eigen drukpers van mr. J.F. van Royen', in PTT-Bedrijfsbanden 6 (1945) 5-6;

• G.H. 's-Gravesande, Mr. J.F. van Royen en zijn beteekenis voor de boekkunst Gravenhage,1946);
• A.M. Hammacher, Jean François van Royen 1878-1942 ('s-Gravenhage, 1947)
• W.F. Gouwe, Het ontwerpen van postzegels ('s-Gravenhage, 1953);
• Christiaan de Moor, Postzegelkunst ('s-Gravenhage, 1960);
• Jean François van Royen. Tentoonstelling... van J.F. van Royen... ter gelegenheid van de openstelling der Kunera pers in... Museum Meermanno-Westreenianum ('s-Gravenhage, 1964);
• J.G. Visser, PTT 1940-1945. Beleid in bezetting (Amsterdam [etc.], 1968) passim;
• J.W. Mulder, Kunst in crisis en bezetting (Amsterdam [etc.], 1978) passim;
• E.A.B.J. ten Brink, 'Discussie over de leiding van de PTT in de jaren 1924-1926', in Economisch- en Sociaal-Historisch Jaarboek 42 (1979) 298-364;
• Gert Holstege, 'Jubileumzegels 1913', in Nederlandse postzegels 1979 ('s-Gravenhage, 1981) 5-19.