Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Protestantisme
Het protestantisme is een stroming in het christendom, die bestaat uit vele uiteenlopende kerkgenootschappen. Naast de rooms-katholieke Kerk en de Oosterse Orthodoxie. Het is ontstaan tijdens de Reformatie in de 16e eeuw nadat verschillende theologen, onder wie Maarten Luther, Huldrych Zwingli, Johannes Calvijn en de Nederlandse Menno Simons in een conflict waren geraakt met de rooms-katholieke Kerk over de christelijke leer en de kerkelijke praktijk.
Naam
Het woord protestantisme is afgeleid van het Latijnse woord protestari, wat 'publiekelijk verklaren' of 'getuigen' betekent. Dit wijst terug naar een historische gebeurtenis tijdens de Rijksdag van Speyer (1529). De Lutherse vorsten en steden verklaarden toen ten overstaan van de keizer van het Heilige Roomse Rijk dat ze het niet eens waren met de besluiten om de godsdienstvrijheid terug te draaien en dat ze deze besluiten niet zouden uitvoeren. Die redevoering werd later bekend als het Protest van Speyer. Dat leidde tot de benaming Protestant, die sindsdien hervormde Christenen in het algemeen onderscheiden zou.
Geschiedenis
Een eerste begin van het protestantisme is te zien in de ideeën van de Engelsman John Wyclif, die in de 14e eeuw aan de eerste Engelse vertaling van de Bijbel begon en zich verzette tegen de macht en rijkdom van de rooms-katholieke Kerk. Ook de Tsjechische hoogleraar Jan Hus wees aan het begin van de 15e eeuw op de organisatie van de kerk en het gezag van de paus. Beiden wilden de kerk zuiveren van on-Bijbelse invloeden en terugbrengen naar haar Bijbelse oorsprong. Kenmerkend voor veel reformatoren (Wyclif, Hus, later ook Luther) is de morele verdediging van de vorst en lokale adel tegenover de paus en de geestelijkheid.
Een belangrijke omwenteling vond plaats in 1517 met de publicatie van de 95 stellingen van Luther. Hierin verzette hij zich met name tegen de handel in aflaten waarmee de rooms-katholieke Kerk zich bezighield, mede om de bouw van de Sint Pieter in Rome te bekostigen. Rond dezelfde tijd bracht Zwingli in Zwitserland een soortgelijke beweging op gang. Hun ideeën verspreidden zich snel door Europa, geholpen door de in de 15e eeuw uitgevonden boekdrukkunst, en waren een belangrijke aanzet voor de Reformatie.
Bij de Rijksdag van Speyer (1526), waar de leiders van het Heilige Roomse Rijk bijeenkwamen, was besloten dat de vorstendommen die de Reformatie hadden doorgevoerd rechtszekerheid werd verschaft en dat alle vorstendommen een vrije geloofskeuze hadden. Toen dit besluit op de Rijksdag van Speyer van 1529 werd teruggedraaid, protesteerden de Lutherse deelnemers. De 'protestanten' beriepen zich op de individuele geloofsvrijheid.
Enkele eeuwen waren de protestanten slachtoffer van politieke en religieuze vervolging in gebieden waar zij niet de overhand kregen. Waar dat wel het geval was, in het noorden en westen van Europa, werden de katholieken tot tweederangsburgers gereduceerd, al werden zij in het algemeen niet gedood louter op grond van hun geloofsovertuiging. Vanwege de vermenging van kerk en staat liepen godsdienstige en machtpolitieke kwesties altijd door elkaar.
In de 16e en 17e eeuw woedde er in West- en Centraal-Europa een reeks van oorlogen waarin de strijd tussen Rome en diverse soorten protestantisme een rol speelde, waaronder de hugenotenoorlogen in Frankrijk en de Dertigjarige Oorlog, in Duitsland. Ook in de Nederlandse Opstand, die zou uitlopen op de Tachtigjarige Oorlog, speelde de protestantse Reformatie een grote rol.
Bij de Godsdienstvrede van Augsburg in 1555 en bij de Vrede van Westfalen in 1648 kwam het tot een territoriale afbakening, waarbij Duitse vorsten hun lutherse, calvinistische of katholieke geloof aan hun onderdanen konden voorschrijven.
In Frankrijk kende Hendrik IV in 1598 met het Edict van Nantes beperkte godsdienstvrijheid toe aan de hugenoten; dit edict werd in 1685 herroepen door Lodewijk XIV. Pas in de 19e eeuw zou individuele godsdienstvrijheid gemeengoed worden in West-Europa.
Leer
De leer van het orthodoxe protestantisme, in het bijzonder wat betreft de verschillen met de rooms-katholieke Kerk, kan worden samengevat met vijf Latijnse uitspraken:
Solus Christus: Alleen Jezus Christus
- Jezus Christus, de Zoon van God en tegelijk God zelf, is de enige grondslag voor de verlossing van de mens en is de enige die de mens mag aanbidden.
Sola scriptura: Alleen de Schrift
- Uitsluitend de Bijbel geldt als het Woord van God en enige bron van het geloof. De rooms-katholieke Kerk erkent hiernaast de Traditie.
Sola fide: Alleen door het geloof
- De mens kan uitsluitend door het geloof in Jezus Christus van zijn zonden worden gered.
Sola gratia: Alleen door genade
- Verlossing is een gave van God die niemand kan verdienen, maar die alleen via Jezus Christus verkregen kan worden door het geloof.
Soli Deo Gloria: Alleen eer aan God
- God verdient alle eer, dus geen heiligenverering, zoals van Maria.
Wat de bijzonderheden van de leer betreft verschillen protestanten van verschillende stromingen soms sterk van mening. Ook in de invulling van de kerkdiensten bestaat een grote verscheidenheid.
Praktijk
Belangrijke praktische en uiterlijke verschillen tussen het protestantisme en het katholicisme zijn:
- Binnen het protestantisme berust alle gezag bij de Bijbel (sola scriptura). Binnen het rooms-katholicisme wordt hiernaast ook het gezag van de traditie en het leergezag (apostolische successie) erkend.
- Binnen de rooms-katholieke Kerkstructuur bestaat een hiërarchie met priesters, bisschoppen en een paus (episcopale structuur). Binnen het lutheranisme en het anglicisme komt deze episcopale structuur in iets gewijzigde vorm terug, maar binnen het calvinisme heeft men gekozen voor een democratische kerkstructuur met door alle kerkleden (trapsgewijs) gekozen synodes.
- Binnen het katholicisme kent men een Maria- en heiligenverering. Binnen het protestantisme wordt aan hen geen bijzondere voorbiddersrol toegekend, en wordt het richten van verzoeken om voorbede aan hen als verering, en daarmee als een vorm van christelijke afgodendienst, gezien: Soli Deo Gloria.
- Als afgeleide hiervan verschilt ook het uiterlijk van kerken: rooms-katholieke Kerken zijn versierd met beelden van heiligen, afbeeldingen van Bijbelse patronen en veel andere kostbare versiering (lekenboeken), veel protestantse kerken kennen geen beelden. Protestantse kerken verschillen per stroming in de hoeveelheid versiering. Binnen het Lutheranisme is vaak wel plaats voor versieringen als muurschilderingen, binnen het calvinisme is dit veel minder (sola scriptura).
- Het protestantisme kent twee sacramenten (doop en Avondmaal) in plaats van zeven binnen de rooms-katholieke Kerk, omdat de reformatoren de onderbouwing van de overige vijf onvoldoende in de Bijbel konden terugvinden (sola scriptura).
- Het protestantisme gelooft dat iemands zonden vergeven worden wanneer de persoon dit oprecht tegenover God belijdt (sola gratia). Binnen het rooms-katholicisme kan dit door het verkrijgen van de absolutie na het biechten van de zonde tegenover een priester.
- Binnen het protestantisme wordt gesproken over het heilig avondmaal, binnen de rooms-katholieke Kerk over de Mis. Opvattingen binnen het protestantisme over het heilig avondmaal variëren per stroming. Algemeen wordt binnen het protestantisme Jezus' lijden voor de zonden herdacht. Binnen het rooms-katholicisme wordt het offer van Jezus Christus bij elke Mis opnieuw tegenwoordig gesteld.
- Katholieken hebben een zondagsplicht terwijl binnen het protestantisme de zondag als "dag van God voor God" gezien wordt.
- Het ambt van predikant bij de protestanten is niet-sacramenteel en verenigbaar met het huwelijk, het ambt van priester bij de katholieken is sacramenteel en celibatair (behalve voor mannelijke gehuwde dominees die tot de rooms-katholieke Kerk zijn overgegaan: zij kunnen als gehuwde tot priester gewijd worden).
- Binnen de meeste protestantse kerken kent men tegenwoordig vrouwelijke kerkleiders. Binnen het rooms-katholicisme nemen vrouwen eveneens leidinggevende taken waar, uitgezonderd in de sacramentele orde.
- De katholieken gebruiken een hostie, altaar en wierook tijdens de dienst; de protestanten gebruiken deze elementen meestal niet.
Stromingen
Het protestantisme bestaat uit een groot aantal verschillende stromingen. In tegenstelling tot in de rooms-katholieke Kerk is er geen centraal gezag dat de leer van de protestantse kerken bepaalt. Dit heeft in het verleden geleid tot een groot aantal afscheidingen op landelijk en internationaal niveau. Het meest recente voorbeeld is het ontstaan van de Hersteld Hervormde Kerk en de Voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland, die zich hebben afgesplitst van de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland toen deze kerkgenootschappen samen met de Evangelisch-Lutherse Kerk opgingen in de Protestantse Kerk in Nederland. Sommige van de protestantse stromingen zijn internationaal verbreid, hoewel de meeste georganiseerd zijn in landelijke kerkgenootschappen.
Internationaal
- Anabaptisme
- Anglicanisme
- Baptisme
- Calvinisme
- Evangelicalisme
- Methodisme
- Lutheranisme
- Pinksterbeweging
- Presbyterianisme
- Vrijzinnig-protestantisme
In Nederland
In Nederland is de Protestantse Kerk in Nederland het grootste protestantse kerkgenootschap. Daarnaast is er een groot aantal gereformeerde en protestantse kerken. Dit zijn kerken die zich oorspronkelijk van de Nederlandse Hervormde Kerk hebben afgescheiden of weer afscheidingen zijn van de 'afgescheidenen'.
- Protestantse Kerk in Nederland
- Remonstrantse broederschap
- Gereformeerde Kerken vrijgemaakt
- Nederlands Gereformeerde Kerken
- Christelijke Gereformeerde Kerken
- (Oud-)Gereformeerde Gemeenten (in Nederland)
- Hersteld Hervormde Kerk
Verwant:
- Kerk van de Nazarener
- Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB
- Alg. Doopsgezinde Sociëteit
- Zwinglibond
- Baptisten
- Evangelische gemeenten
- Pinkstergemeenten
- Vrije Evangelische Gemeenten
- Vergadering van gelovigen
- Zevende-dags Adventisten
- Jehova's Getuigen
In de twintigste eeuw heeft de verzuiling geleid tot uiteenlopende organisaties op specifiek protestantse grondslag. Voorbeelden hiervan zijn:
- Organisaties:
- omroepverenigingen:
- Reformatorische Omroep (RO)
- Evangelische Omroep (EO)
- NCRV
- VPRO (actief protestants tot in de jaren '60)
- Politieke partijen
- SGP
- ARP en CHU (beide in 1980 opgegaan in het CDA)
- GPV en RPF (in 2001 gefuseerd tot ChristenUnie)
- EVP (in 1990 opgegaan in GroenLinks)
- kranten
- Reformatorische en protestants-christelijke universiteiten
- Daarnaast hebben een aantal universiteiten van oudsher opleidingen voor het predikantschap in de protestantse kerken:
- Reformatorische en protestants-christelijke scholen, o.a.:
In België
In België vormen de protestanten een minderheid.
Een van de protestantse kerkgenootschappen is de Verenigde Protestantse Kerk in België, in 1978 ontstaan uit een fusie tussen de Protestantse Kerk van België, de Hervormde Kerk van België en de Gereformeerde Kerken in België. Zij heeft ruim honderd plaatselijke gemeenten (zowel aan de Nederlandstalige als de Franstalige kant van België).
Evenals in Nederland vinden evangelische kerken, de Pinksterbewegingen en andere charismatische bewegingen steeds meer aanhang. Zij hebben zich voor het grootste deel verenigd in de Evangelische Alliantie Vlaanderen (EAV), en hebben met ARPEE een politieke vertegenwoordiging binnen de Federale Synode van Protestantse en Evangelische Kerken in België.
Protestantse opleidingen:
- Faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid te Brussel
- Evangelische Theologische Faculteit (ETF) te Leuven-Heverlee
- Continental Theological Seminary in Sint-Pieters-Leeuw
| Protestantisme |
|---|
|
Geloofsrichtingen:
Adventisme • Anabaptisme • Anglicanisme • Baptisme • Calvinisme • Congregationalisme • Doopsgezinden • Episcopalisme • Evangelischen • Gereformeerden • Genootschap der Vrienden (Quakers) • Nederlandse Hervormde Kerk • Lutheranisme • Methodisme • Pinksterbeweging • Presbyterianisme • Vergadering van gelovigen • Vrijzinnig protestantisme • Zevendedagsadventisten
|
| Christendom |  |
|---|
|
Drie-eenheid: Vader • Zoon • Heilige Geest |