Lijst van Duitse woorden en uitdrukkingen in de Nederlandse taal

Dit is een lijst van Duitse woorden en uitdrukkingen die gebruikt worden in de Nederlandse taal.

Woorden

Veel gebruikt

Duits	Nederlands	Opmerking
abseilen	abseilen	Een afdalingstechniek om van rotswanden of gebouwen af te dalen.
ach so	op die manier, vandaar
Aha-Erlebnis	ervaring waarbij de confrontatie met iets een lichte schok van herkenning geeft
Altertumsecken	Inhammen (als teken van beginnende kaalheid)	in Duits: Geheimratsecken
Angstgegner	Tegenstander die van te voren al angst inboezemt, b.v. door eerdere confrontaties
Anschluss	Aansluiting	In het bijzonder de aansluiting (of annexatie) van Oostenrijk bij Duitsland
an sich	op zich	Van Immanuel Kant, het ding 'an sich'.
Ansicht	prentbriefkaart	in het Duits: Ansichtskarte
auf Wiedersehen	tot weerziens
Ausdauer	Uithoudingsvermogen, stamina.
Ausputzer	Duitse laatste man die als doel had de bal zo hard mogelijk weg te schieten uit de verdediging
Ausweis	Identificatie
Bildungsroman	Ontwikkelingsroman	Een roman die met name op de (geestelijke) ontwikkelingsjaren van iemand ingaat, bijvoorbeeld De toverberg van Thomas Mann.
Blitzkrieg	een snelle verrassingsoorlog, zoals de Duitsers die in 1939 en 1940 uitgevoerd hebben
Blut- und Boden (-theorie)	Bloed- en bodemtheorie	Een theorie uit het nationaal-socialisme die een enge verbinding tussen het bloed (ras/volk) en de bodem (het land, de grond) waar zij wonen benadrukt.
Bratwurst	Braadworst
Bühne	Podium, toneel
Bühnensucht	Het verlangen om op te treden	In het Duits niet gangbaar.
dabei sein	Erbij zijn
des Pudels Kern	de essentie	Uit Goethes Faust, deel I, 'Studierzimmer', waar de Pudel Mephistoteles blijkt te zijn 'Das also war des Pudels Kern!'.
Drang nach Osten	Drang naar het oosten	Geassocieerd met de drang om levensruimte in het oosten te zoeken, met name door extreemrechtse groeperingen die in Polen voormalige delen van Duitsland en Pruisen zien en daar aanspraak op willen maken.
ein Prosit	Een toast
Einzelgänger	persoon die zijn eigen weg gaat	Vaak geassocieerd met een buitenbeentje.
Eisbein	Varkenspoot
Fingerspitzengefühl	goed ontwikkeld gevoel om in een delicate situatie op te treden
Fremdkörper	Vreemd lichaam	Een kogel die in het lichaam zit is een 'Fremdkörper', een deeltje dat er niet thuis hoort.
Führer	leider	In Nederland en België is de connotatie met Hitler heel sterk, in Duitsland wordt het woord nog steeds gebruikt voor b.v. reisgidsen.
gefundenes Fressen	Een hapklaar brokje
Gesamtkunst / Gesamtkunstwerk	Gezamelijke kunst	Kunstvorm waarbij verschillende, of alle kunstvormen samenkomen
gesundes Volksempfinden	Gezonde volksopvattingen	Uitdrukking uit de Nazitijd, waarbij de mening van het volk een eufemisme was voor de mening van de Führer.
Gestapo	Geheime Staats Polizei
Glühwein	Wijn die verwarmd wordt eer hij gedronken wordt
(deutsche) Gründlichkeit	Duitse grondigheid	Dit speelt in op de stereotype Duitser, die immer punctueel is en grondig tewerk gaat.
Heil Hitler	"Geluk (aan) Hitler"
Hetze	Klopjacht, lastercampagne
hineininterpretieren	Verder interpreteren, tussen de regels doorlezen.	Eigenlijke betekenis: je eigen uitleg eraan geven omdat je dat beter uitkomt, "inleggen".
im Frage/ in Frage	dat is niet aan discussie onderhevig, dat kun je vergeten	zelfs in zinnen als: "dat is niet im Frage". Dat is helemaal geen Duits: (a) Frage is vrouwelijk, dus "im" kan helemaal niet. (b) in wordt hier meestal als richting gebruikt ("Das kommt nicht in Frage"), dus is de vierde naamval nodig. (c) De staande uitdrukking in het Duits is "in Frage", dus zonder lidwoord!
ins Blaue hinein	Onvoorbereid, voor de vuist weg
Kellner	Bediende in een restaurant
Kitsch	Nepkunst
Krach	Instorting van de beurs
Krimi	Politieserie
Kristallnacht	Kristalnacht	Nacht uit het Naziverleden, waarbij vele Joodse winkels en bezittingen geplunderd werden (Het gebroken glas heeft de naam Kristal opgeleverd).
langlaufen	langlaufen	Een soort lopen met lange ski's, veelal over redelijk vlak en besneeuwd terrein.
Lappschwanz	Slapjanus	in het Duits: Schlappschwanz
Lebensraum	Levensruimte	Een uitdrukking met sterke associaties aan Naziduitsland, (zie ook drang nach Osten), waarbij ten oosten van Duitsland, in Polen Rusland ruimte zocht voor het Duitse volk om zicht te vestigen.
Lederhosen	Broek uit leer, die veelal tot rond de knie reikt, en opgehouden wordt met H-vormige bretels	Het is een typische dracht voor mannen uit Beieren en andere regio's bij de Alpen.
Leitkultur	De maatgevende cultuur
Leitmotiv	belangrijke gedachte die steeds terugkeert
Nudel	Noedel	Gekookte meelballetjes in soep, of een soort pasta-achtige sliertjes.
Ober		afkorting van Oberkellner
Oberkellner	(Hoofd) bediende in een horecagelegenheid
och du Liebe	Goede God. (Lett. Och, jij geliefde)	Interjectie.
Ordner	Map of omslag om papieren in op te slaan
Pappenheimer	Pappenheimer	Veelal alleen gebruikt in het meervoud en de uitdrukking 'zijn pappenheimers kennen', d.w.z. weten met wie men te maken heeft. Pappenheimers waren oorspronkelijk soldaten.
Pilsener/ Pils	Lagerbier, veelal van niet al te hoog percentage	Oorspronkelijk uit Pilsen.
Potztausend	Grutjes!	Verouderd in Duitsland.
Putsch	Coup, staatsgreep	Veelal gewelddadige
Quatsch	Onzin
Raufaser	Behang met reliëf
Realpolitik	Politiek gebaseerd op praktische redeneren, en niet per se op morele overwegingen
rücksichtslos	Zonder over de consequenties of gevolgen na te denken	veelal uitgesproken als rücksichtlos
salonfähig	Acceptabel, gangbaar
Scheisse	poep, schijt of een scheldwoord als: shit, tering
Schlagabtausch	Uitwisseling van slagen (opdoffers)
Schlager	Bepaalde nationale volksmuziek
schmieren	Overdreven acteren
Schmink/ Schminke	Make-up voor het gehele gezicht, gebruikt wanneer men b.v. als Zwarte piet, of bij kinderen als piraat of een dier beschilderd wordt.	Ook als werkwoord (schminken) en werkplek!
Schnabbel	Nevenwerk, bijverdienste	wellicht yiddisch
Schnaps	Jenever, een borrel
Schnauzer	Snor	Informeel, Schnurrbart is het ganbaardere woord.
Schnitzel	Dun lapje vlees, al dan niet gepaneerd	ook: Wiener Schnitzel, Zigeunerschnitzel, enz.
Schwalbe	Nepval bij de voetbal om een vrijetrap/penalty uit te lokken. Engels = dive
Schwung	vaart, zwier	Een soort van flair in het dansen of in muziek.
Sehnsucht	Verlangen	Vaak enigszins nostalgisch of melancholisch
Sieg Heil	De overwinning heil, heil aan de overwinning	Overwinningsgroet van de Nazi's.
sowieso	hoe dan ook	De Nederlandse spelling is eender, en niet zowiezo.
Spielerei	Hobbybezigheid, iets niet ernstig te nemens
Spitzen	Dansschoenen die een harde zool en een afgestompte en verstevigde neus hebben zodat men op de tenen kan staan
Sprechgesang	Rap
Staatspolizei	Staatspolitie	Zie ook gestapo
Stasi/ Staatssicherheitsdienst	Staatsveiligheidsdienst	Dienst in Oost-Duitsland die de burgers controleerde.
Steigerung	Verhoging
Strapazen	Grillen, kuren
Streber	Iemand die haantje de voorste wil zijn
übergeil	Heel erg plezierig, aangenaam ('tof', 'cool', 'vet')
überhaupt	alles in aanmerking genomen, helemaal, eigenlijk
Übermensch	een superieure mens	In Nazi-context betreft het een supermens van Germaanse afkomst die boven de andere rassen staat, in de oorspronkelijke filosofie van Nietzsche is het iemand die boven goed en kwaad staat, iemand die na deze mens komt, zonder connotaties van fysieke superioriteit.
Umlaut	Verandering van een klinker door de volgende lettergreep (stad -> steden), in het Duits ook het teken om dit aan te geven (Stad, Städte)
unheimlich/ unheimisch	griezelig, onheilspellend. Unheimlich betekent vooral ook heel erg, ontzettend ("ontiegelijk").	Unheimisch is in het Duits wat archaïsch en wordt thans minder gebruikt.
Verneinung	Ontkenning
wachsen	groeien	Ook nog in het Nederlands, 'wasdom', of 'wassende maan'. (Veelal sterk vervoegd, was - wies - gewassen).
Wanderlust	Drang om eropuit te trekken	Associaties met de tijd van de Romantiek.
Weihnachtsstoll		Duits: Weihnachtsstollen!
Wende	Omwenteling, met name de val van de muur in 1989
Werdegang	Carrière, ontwikkeling
Weltschmerz	smart om het leven als zodanig, spleen	Spleen wordt met 'ie' uitgesproken.
Wiedergutmachung	Het-weer-goed-maken	Schertsend om verzoeningspogingen na de Tweede Wereldoorlog aan te duiden
Wiedervereinigung	Hereniging	Met name die van Oost- en Westduitsland
Wirtschaftswunder	erg snelle economische ontwikkeling	Zoals vroeger in Duitsland na de Tweede Wereldoorlog, toen ze over een economisch wonder spraken
Zeitgeist	Tijdsgeest, de overheersende opvatting en ideeën van een periode
Zimmer frei	Kamer(s) vrij	Bijvoorbeeld bij een pension.
zum Kotzen	om te kotsen

Zelden gebruikt

Duits	Nederlands	Opmerking
abfahren	Vertrekken
Anschlusstreffer	Het doelpunt vóór de gelijkmaker in het voetbal	(B.v. bij een 2-0 achterstand is de 2-1 de Anschlusstreffer)
Aufschnitt	Sneetje kaas of worst.
aus einem Guss	Door één continu en samenhangende oorzaak of proces	Meestal gebruikt voor een stuk tekst, 'aus einem Guss' opgeschreven, direct achter elkaar, zonder revisie. In het Duits wordt het algemener gebruikt.
ausradieren	Uitroeien	Sterke connotaties aan de holocaust.
ausrotten	Uitroeien	Dezelfde connotaties als ausradieren.
blauäugig	naïef, argeloos	gerelateerd aan iem. op zijn mooie blauwe ogen vertrouwen.
dicke Luft	Lett. 'Dikke lucht', fig. Problem op komst.
fabelhaft	Buitengewoon goed
fragwürdig	Dubieus
Führerschein	Rijbewijs
Hals- und Beinbruch	Hals- en beenbreuk	Een uitdrukking uit de theaterwereld, als gelukwens bedoeld. (Wellicht omdat men na een succesvolle voorstelling zoveel buigen en knikken moet dat men een hals- en beenbreuk oploopt). De Engelsen kennen eenzelfde gelukwens die “break a leg” luidt. Ook in de mijnwerkerswereld. Zou een verbastering zijn van het Jiddisch-/Hebreeuwse "mazal w'baroech" (geluk en zegen).
Kulturkammer	Cultuurkamer	Instituut uit de Tweede Wereldoorlog waarbij kunstenaars zich moesten registreren om te mogen publiceren.
Messegelände	Expositieterrein, kermisterrein
Nachwuchs	Nakroost, nageslacht.
Kartoffelsalat	aardappelsalade
Sauerkraut	Zuurkool
Schicksal	Noodlot
Schluss	dicht, gesloten
schwärmen	Verspreiden, zwermen.
Schweinehund	Zwijn, scheldwoord.
Schwerpunkt	Brandpunt, focus	In de militaire strategie: datgene waarvan het verlies ertoe zal leiden dat de vijand de oorlog wil beëindigen.
Spiegelei mit Schinken	Spiegelei met ham, hesp
unbedingt	Per se, absoluut, beslist
tschüss	Tot ziens, dag (informeel)
usw, usw	Und so weiter, Enzovoort
wie geht's	Hoe gaat het?
zu haben	Beschikbaar

Uitdrukkingen

Veel gebruikt

Duits	Nederlands	Opmerking
Himmelhoch jauchzend, zum Tode betrübt	Hemelhoog juichend, dodelijk bedroefd	Uit het gedicht "Klärchens Lied" van Goethe. Veelal ook met de volgende regel geciteerd: "Glücklich allein ist die Seele die liebt" (Gelukkig alleen is de ziel die liefheeft).
Befehl ist Befehl	Bevel is bevel	Vaak schertsend gebruikt als commentaar op iemand aan te duiden die klakkeloos en al te rigide instructies van zijn of haar meerdere uitvoert, zonder zich af te vragen of het wel gepast is. Oorspronkelijk als excuus om verantwoordelijkheid voor misdaden begaan tijdens de Tweede Wereldoorlog af te schuiven.
Wir haben es nicht gewusst	We wisten het niet.	Met name berucht als excuus van nazimisdadigers om hun rol bij de holocaust te verzachten.
Ausweis, bitte	Identificatie alstublieft
Arbeit macht frei	Arbeid geeft vrijheid	Spreuk boven de poort van verscheidene concentratiekampen, waaronder Auschwitz en Dachau. De oorspronkelijke betekenis schijnt niet zozeer die van een wrange en ongepaste grap te zijn, maar een soort mystieke waarbij zelfopoffering voor werk een soort spirituele vrijheid schenkt.
Im Grossen und Ganzen	Over het algheel genomen
Und so weiter und so fort	en zo verder en zo voort
Kommt gar nicht in Frage	Daar is geen discussie over mogelijk
Unbeschreiblich weiblich	Onbeschrijflijk vrouwelijk	veelal in schrijftaal
Feind hört mit	De vijand luistert mee	De titel van een Duitse propagandacompagne aan het begin van de Tweede Wereldoorlog
Immer geradeaus	Alsmaar rechtdoor

Zelden gebruikt

Duits	Nederlands	Opmerking
Raus mit dir	Eruit jij
Verdammt noch mal	Verdomme nog aan toe	Vulgair.

Zie ook

• Germanisme
• Verklarende woordenlijst uit de Tweede Wereldoorlog: Duits

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:
Deze lijst of een eerdere versie daarvan is met toestemming overgenomen van deze pagina