Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Reus (mythisch wezen)

Uit Wikisage
Versie door Gentenaar (overleg | bijdragen) op 16 jul 2018 om 16:33 (Niet-bestaande bestanden verwijderd)
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Reus is de aanduiding voor een bijzonder groot mythisch wezen met een antropomorf uiterlijk. In oude geschriften, zoals de Edda en de Hebreeuwse Bijbel, worden in een aantal passages reuzengeslachten beschreven.

Uitzonderlijk grote mensen worden ook weleens reuzen genoemd. Robert Wadlow was volgens het Guinness Book of Records met zijn 2,72 meter de langste mens die ooit heeft geleefd.

Kenmerken

In mythen, volksverhalen en sprookjes zijn reuzen grote antropomorfe wezens die gevreesd worden om hun kracht. Desondanks zijn ze niet altijd agressief, vaak hebben ze mensen geholpen bij het bouwen van grote bouwwerken. Ook heuvels, zeker in het vlakke Nederland en Vlaanderen, of eilanden, zoals in Denemarken, worden wel aan reuzen toegeschreven.

Opmerkelijk is dat hun manieren ongepolijst zijn en dat ze zeer weinig spreken, hoewel ze dat meestal wel kunnen. Anders dan kabouters en elfen, die men nog in het bos of elders in de natuur kan aantreffen, zijn reuzen in de volksverhalen bijna altijd uitgestorven, uitgemoord of verdwenen.

Mythische reuzen

  • Genesis 6:1-4: de reuzen worden bij de naam Nephilim genoemd, dit zouden de kinderen van gevallen engelen zijn. Ook Goliath (1 Samuel 17:4-7) wordt als reus beschreven. In de Joodse folklore wordt Og beschreven.
  • Edda (Noordse mythologie): in deze verzameling mythische verhalen en liederen van de oude inwoners van Centraal en Noordwest-Europa is sprake van twee grote reuzengeslachten, de Thursen (vuur- of lichtreuzen uit Múspellsheimr) en de Jötun (die uit het koude duistere Niflheimr voortkomen). Beide vertegenwoordigen ze de gigantische chaoskrachten die in strijd zijn en in botsing komen met de ordenende krachten van de kosmos, zie ook Thursen en Joten. Ze zijn ouder dan de heersers over deze krachten, de goden, die zelf van hen afstammen. Er zijn ook vorstreuzen, Ymir is een rijpreus.
  • Werken over de Griekse en Romeinse mythologie en over de geschiedenis van Griekenland en de geschiedenis van het Romeinse Rijk: algemeen wordt er in vele werken, voornamelijk in de mythologische, vermelding gemaakt van de Titanen, de Cyclopen en de Giganten. Aan bepaalde goden wordt ook vaak een groot formaat toegekend. Er worden verschillende reuzen beschreven, zoals Antaios, Iapetus en Argus Panoptes.
    • Odyssee: dit epos van Homeros vertelt over Odysseus' aanvaringen met verscheidene figuren. Zo ontmoet hij de Cycloop Polyphemos, een zoon van Poseidon, op zijn eiland wonen ook een paar andere Cyclopen, nadat Odysseus een vurige puntige boomstam in zijn oog had geramd, lachten dezen omdat hij uitschreeuwde dat Niemand hem had neergestoken, ze dachten dat hij gek was geworden. Ook wordt Odysseus geconfronteerd met de Laestrygonen, mensenetende reuzen. Enkel Odysseus' eigen schip kon ontsnappen aan hun slechte verwoestende natuur en hun vreselijke honger. Ook moest hij later voorbij Scylla en Charybdis zien te komen, twee reusachtige zeemonsters.
    • Metamorphoses: in deze verhalenbundel van Publius Ovidius Naso wordt in het begin bij de schepping van de wereld gesproken over een godheid. Aangezien deze de Aarde in zijn vorm kneedde, kunnen we zeker aannemen dat deze ongelooflijk groot was, buiten de vele Goden en Titanen wordt er ook vermelding gemaakt van de strijd van de Giganten met de Goden. Uiteindelijk worden de Giganten verpletterd door hun eigen gewicht en moeder Aarde wordt doordrenkt door het bloed van haar eigen zonen. Om nog enig aandenken van haar kinderen te bewaren, schenkt zij weer nieuw leven aan het bloed en doet er mensen uit ontstaan. Argus wordt vaak als een reus weergegeven, hij was een zonderling wezen met honderd ogen waarvan er om de beurt twee rustten terwijl de andere waakten. Aegaeon wordt kort vermeld bij een beschrijving van een aantal van de bewoners van de zee, Aegaeon is een van de Hecatonchiren, het waren reuzen met honderd armen. Ook wordt er verwezen naar Odysseus' aanvaring met een Cycloop, de eenogige reus Polyphemus, een der zonen van Neptunus.
  • In de Keltische mythologie zijn de Fomóiri mismaakte reuzen.

Reuzen in de theosofie

Volgens de theosofie van mw. Blavatsky hadden de verre voorouders van de huidige mensheid reusachtige afmetingen. Volgens haar stammen de mensen van reuzen af en werden ze gedurende miljoenen jaren steeds kleiner. We zouden door de Atlantiërs van het continent Atlantis zijn voorafgegaan. Het laatste eiland van Atlantis was Poseidonis en dat ging in 9564 v. chr. ten onder. Het zou het eiland zijn dat door Plato werd beschreven in zijn Timaios en Kritias. Maar in die tijd waren de Atlantiërs al geen reuzen meer. Het land van de reuzen zou in de Atlantische Oceaan (vernoemd naar Atlas, de zoon van Poseidon, de god van de zee) hebben gelegen en door vloedgolven zijn vergaan. Daarvóór leefde er een ras van reuzen in de Grote Oceaan op het continent 'Lemurië'. Ze lieten de moai op Paaseiland na. 'Hyperborea' ging daaraan vooraf en de menselijke evolutie zou in een land zijn begonnen, dat nooit is vergaan: het 'onvergankelijke Heilige Land'. In talrijke culturen zijn herinneringen aan de vroegere, reusachtige bewoners bewaard gebleven. Zo schreef Hesiodos over de vijf Tijdperken van de Mens en geloofden de Azteken in de opeenvolging van Vijf Zonnen. Volgens de theosofie werden veel grote stenen door reuzen op hun plaats gezet. De zogeheten 'Cyclopische' bouwwerken zouden ook naar deze vroegere bewoners van de aarde verwijzen.

Blavatsky noemt ook de volgende reuzen: de danava's en daitya's van India, de râkshasa's van Sri Lanka, de Izdubars van Chaldea, de emims (Emieten) en de anakim (Enakieten) van de Joden.[1] In het Indiase epos Ramayana ontvoert Ravana, de koning van de râkshasa's van Lanka (Sri Lanka) Sita, de echtgenote van Rama. Het verhaal zou volgens Blavatsky model hebben gestaan voor de Griekse Ilias, waarin Paris, Helena, de echtgenote van Menelaos schaakt.[2]

Blavatsky verklaart de Griekse reuzen, de Hekatoncheiren Briareos (Aegaeon), Gyges en Kottos als volgt: de vijftig hoofden van elk staan voor rassen, de honderd armen voor onderrassen en stammen. Ze noemt ze ook drie poollanden, die door Kronos (de Tijd) gevangen worden gezet, om door Zeus (het vierde ras) te worden bevrijd om deel te nemen aan zijn strijd tegen de Titanen (het derde ras). De ondergang van de Titanen wordt zo uitgelegd als de ondergang van het continent Lemurië en de overwinning van het continent Atlantis (dat gewijd is aan Zeus' broer, de zeegod Poseidon).[3]

Historische reuzen en reuzen uit volksverhalen

Stadsreuzen

Personages uit legenden en mythen worden als stadsreuzen, dit zijn grote poppen die een persoon uitbeelden, rondgedragen in processies. Dit komt vooral voor in Spanje en België.

Bouwers van megalieten?

Reuzen worden vaak in verband gebracht met (het bouwen van) megalieten en andere imposante bouwwerken.

Hunebedden en dolmens

Saxo Grammaticus (ca. 1150 - na 1208) schrijft het oprichten van dolmens toe aan de reuzen.

Volgens Johan Picardt, de eerste die in de 17e eeuw de hunebedden onderzocht, kon het niet anders zijn of reuzen hadden deze steenhopen gebouwd. Hij was er zo van overtuigd, dat hij ze uitvoerig beschrijft in zijn Antiquiteiten (1660).

Dese Reusen nu zijn doorgaens gheweest grouwelijcke, brutale, wreede, onkuissche en heyloze menschen (...) Menschen die zij besetten kosten vingen zij; slachteden deselve, en verslondense. Ja van levende rauwe menschen te eten hebbense geen walge gehadt. Ongeboore kinderen hebbense uyt hare Schuylhoekjes gescheurt, en deselve, als een sonderlinge delicatesse, (met huyt en hayr, soo warm als zij op de wereld quamen), opgeknapt (opgegeten).

Het liep dan ook slecht met ze af. Uiteindelijk zijn ze door de rechtvaerdige bestieringe Gods allemaal uitgeroeid.

De in Noord-Duitsland populaire naam "Hünengrab" is afgeleid van het Middelhoogduitse "hiune" en de Nederduitse "Hune", met de betekenis van "reus". Zelfs in de 17e eeuw werd in de literatuur algemeen aangenomen dat het hier ging om "graven van de reuzen". In Bretagne ligt het graf van de reus.

In Zweden wordt het grootste van de vier ganggraven bij Ekornavallen Girommen of Gigerugnen (de oven van de reuzin) genoemd.

In Denemarken wordt een type hunebed (ganggraf) Jættestue genoemd, Jætte betekent reus (Deens).

Jentil

Ook in de Baskische mythologie wordt de bouw van megalithische bouwwerken zoals dolmens toegeschreven aan een ras van reuzen, de jentil. Dolmens worden jentilarri of jentiletxe genoemd, de harrespils worden jentilbaratz genoemd en grotten worden aangeduid met jentilzulo of jentilkoba. De jentil zouden verantwoordelijk zijn voor de dood van Roland (zie ook Orlando Furioso). Het ras van reuzen verdween toen de geboorte van Christus werd voorspeld. Slechts één jentil, Olentzero, bleef over.

Clapers de gegants

De grotere nederzettingen uit de Talayot-cultuur op Mallorca worden ook wel clapers des gegants genoemd.

Zwerfkeien

Een grote steen die schijnbaar verloren ligt in het landschap (in feite een zwerfkei, overgebleven uit een ijstijd) werd een reuzenworp genoemd. Dit begrip wordt aangetoond door een verhaal uit de Zweedse folklore, als zou een reus in oudere tijden twee stukken land hebben weggerukt waardoor het Vänermeer en het Vättermeer ontstonden, en die in de Oostzee hebben gesmeten, waar ze nu respectievelijk de eilanden Gotland en Öland vormen.

Grafheuvels

Rondom grafheuvels bestaan verschillende verhalen over reuzen.

Een van de grootste grafheuvels van Noord-Duitsland is de Dobberworth met een geschat volume van 22.000 m³. Deze grafheuvel heeft een doorsnede van 40 meter, de heuvel is 15 meter hoog en is waarschijnlijk in de bronstijd opgeworpen. Volgens volksverhalen is deze grafheuvel door een reus gebouwd.

Menhirs

De menhir bij Fort La Latte wordt in verband gebracht met de reus Gargantua.

Trojaburg

In Finland wordt een trojaburg ook wel Jatulintarha ("tuin van de reus") of jättiläisen tie ("weg van de reus") genoemd.

Rujm al-Hīrī

In het Hebreeuws wordt Rujm al-Hīrī "Gilgal Refā'īm", of "Galgal Refā'īm" ("Wiel van Refaim") genoemd, omdat aldus de Tenach het oervolk van Bashan (moderne Golan) een ras van reuzen was. Sommigen menen dat Rujm al-Hīrī door reuzen is gebouwd en ook voor hen bedoeld was, desnoods als graf. Sommigen geloven zelfs dat het een begraafplaats was voor de Bijbelse Goliath, anderen noemen Og.

Megalithische tempels van Malta

De Megalithische tempels van Malta zijn volgens Maltese folklore door reuzen gebouwd, hetgeen tot de benaming Ġgantija (Gigantentoren) leidde.

Megalithische tempels van Ġgantija

Volgens een plaatselijke legende zijn de Megalithische tempels van Ġgantija gebouwd door reuzen, vandaar de naam, die 'gigantenwerk' betekent. De legende vertelt ook dat deze giganten in Gozo woonden en de tempels als cultusplaats gebruikten. Volgens een legende zou een enkele reuzin het bouwwerk in één nacht hebben gebouwd, terwijl ze ook nog haar kind op de arm hield.

Stonehenge

Er zijn verschillende theorieën over de bouw van Stonehenge, soms wordt gedacht dat reuzen meehielpen aan de bouw.

Cyclopische muren

De Cyclopische muren zouden door de cyclopen gebouwd zijn.

Ring of Brodgar

Er zijn sagen bekend die verhalen over dansende reuzen die bij zonsopgang in stenen veranderden. De losstaande Comet Stone bij de Ring of Brodgar zou de fluitspeler geweest zijn.

Dun Carloway

Dun Carloway zou gebouwd zijn door de reus Darg mac Nu-aran. De broch uit de ijzertijd zou ooit bekend zijn geweest onder de naam Dun Dheirg (Versterking van Darg). Twee van zijn broers zouden de naastgelegen duns hebben gebouwd. Knock mac Nu-aran had de dun bij Sands of Uig gebouwd; Tid mac Nu-aran was eigenaar van de dun bij Kirkibost, Bernera.

Cubbie Roo's Castle

Kolbein Hruga bouwde Cubbie Roo's Castle, in de lokale folklore is hij bekend als reus. Zijn fort wordt al beschreven in de Orkneyinga saga.

Castle Rock

Castle Rock, met Edinburgh Castle, wordt in verband gebracht met de reus Red Etin. Castle Rock neemt een belangrijke plaats in in de Schotse mythologie.

Fingal's Cauldron Seat

Cirkel 5 van de Machrie Moor Stone Circles. Het verhaal gaat, dat de reus Fingal de steen met het gat in de buitenste ring gebruikte om zijn hond Bran vast te maken, terwijl hijzelf een maal nuttigde in de binnenste ring.

Giant's Causeway

De Ierse reus Fionn mac Cumhaill (Finn McCool) bouwde een pad door de zee (Giant's Causeway) naar Schotland om met zijn Schotse tegenhanger Benandonner te vechten. Op het moment dat Fionn in Schotland aankomt, ziet hij dat Benandonner nog reusachtiger is dan hijzelf en hij vlucht terug naar Ierland. Daar aangekomen, achtervolgd door de Schotse reus, vraagt McCool aan zijn vrouw om hem als baby te vermommen. Op het moment dat Benandonner in Ierland aankomt ziet hij de vrouw met de baby, waarbij hij schrikt van de grootte van het kind, aannemend dat de vader van zo'n groot kind vele malen groter en sterker zal zijn dan hijzelf en hij vlucht terug naar Schotland. Op zijn vlucht vernielt Benandonner het pad. Alleen het begin in Ierland en het eind in Schotland (Fingal's Cave op het eiland Staffa) blijven bestaan.

St Michael's Mount

Cormoran en zijn vrouw Cormelian zouden verantwoordelijk zijn voor de bouw van St Michael's Mount. Ze droegen het graniet van de West Penwith Moors naar deze plek. Toen Cormoran sliep, sleepte zijn vrouw groenschistfacies van een dichterbij gelegen plek. Cormoran werd wakker en schopte dit weg, het vormde het eiland van Chapel Rock. Trecobben, de reus van Trencrom Hill, zou Cormelian gedood hebben. Hij gooide zijn hamer naar Cormoran, maar raakte Cormelian. Cormoran en Trecobben hebben Cormelian onder Chapel Rock begraven.

Calanais Standing Stones

De Calanais Standing Stones zouden volgens overlevering versteende reuzen zijn, die zich niet wilden bekeren tot het christendom. Een ander verhaal uit de zeventiende eeuw heeft het over de foute mannen, in Schots-Gaelisch fir bhreige, die in steen veranderden. De Vikingen vermeden deze plaats omdat ze de stenen zagen als trollen.

Tumbas de sos gigantes

De tumbas de sos gigantes (reuzen- of gigantengraven) en Nuraghi komen voor in Sardinië.

Grote Piramide van Cholula

De Azteken geloofden dat de bouw van de Grote Piramide van Cholula te danken was aan Xelhua, een van de zeven giganten in de Azteekse mythologie. Naast de grote tempel van Quetzalcoatl en verschillende paleizen, had de stad 365 tempels.

Tiwanaku

Tiwanaku zou volgens de Incamythologie gebouwd zijn door reuzen, in een legende stuurde Wiraqocha een grote vloedgolf om deze reuzen te vernietigen.

Watch Stone

Het verhaal gaat dat de Watch Stone een in steen veranderde reus is, die in de Nieuwjaarsnacht zijn hoofd buigt naar het meer om te drinken.

Hajjar al-Hibla

De Hajjar al-Hibla of Steen van de Zwangere Vrouw is gevonden in Baalbek in Libanon en weegt 1000 ton. Ernaast is in 2014 het grootste door mensenhanden gehouwen steenblok gevonden van 19,6 m. bij 6 m. bij 5,5 m. met een geschat gewicht van 1650 ton.

Geogliefen

Er zijn meerdere geogliefen van reuzen, zoals de reus van Cerne Abbas en de reus van Atacama. Rondom de Long Man of Wilmington doen veel sagen de ronde. Zo zou op de plek van de afbeelding een herdersjongen een reus hebben gedood.

Er zijn ook meerdere geogliefen van paarden, zoals het witte paard van Uffington.

Paarden

Er zijn verschillende reusachtige paarden, zoals reuzenpaard Svadilfari (de vader van Sleipnir). Pegasus is samen met de reus Chrysaor uit het bloed van Medusa geboren.

Het paard Ros Beiaard was eveneens een reus.

Verwante wezens

Volken, rassen en soorten van grote gestalte uit boeken, films en spellen

  • The Lord Of The Rings, The Hobbit en The Silmarillion: Hier worden veel rassen ter sprake gebracht, maar geen enkel heeft de gestalte van een reus zoals wij die kennen, alhoewel in sommige mythes over reuzen gesproken wordt, zo is er een mythe dat Helmsdiepte gebouwd werd door reuzen, deze mythe verwijst waarschijnlijk naar de Númenoreaanse oorsprong van de stichters van Gondor, de Númenoreanen waren over het algemeen lichtjes groter dan de meeste mensen. De Beornings zouden ook vrij groot zijn, deze laatsten waren trouwens ook in staat in beren te veranderen. Rassen die vermeld zijn, zijn de Enten en de Trollen. De Ainur die naar Arda afdalen kiezen zelf hun gedaante, zo is bekend dat Morgoth en de Valar zich vaak als reuzen vertoonden, en zo waren er ook de Balrogs, naargelang de tijd verstrijkt kunnen ze hun gedaanteverwisselingsgave verliezen, zoals Sauron die zich uiteindelijk enkel kon vertonen in zijn afschrikwekkende verschijning. De Draken zijn ook noemenswaardig, maar lijken niet bepaald op mensen zoals bij 'normale' reuzen.
  • De Kronieken van Narnia: In de reeks boeken over Narnia, met name in De zilveren stoel, worden reuzen als ras genoemd; er zijn 'slechte' en 'goede' reuzen. De slechte eten graag mensenvlees. In Het betoverde land achter de kleerkast wekt de leeuw Aslan de goedaardige reus met de naam Reus Rumbelbuffin tot leven, die later meevecht in de eindstrijd tegen Jadis, de Witte Heks.
  • Harry Potter: Hier komt een ras in voor genaamd Reuzen, die, hoewel ze een mensachtige gestalte hebben, enigszins misvormde ledematen en gelaatstrekken hebben. Ze zijn woest en heel agressief. Hun lengte varieert tussen de vijf en negen meter. Ze zijn door eeuwenlange bestrijding en onderlinge twisten bijna uitgestorven. Ook zijn er Trollen. Hier zijn ook draken, maar in tegenstelling tot de Draken van Tolkien worden zij gewoon als een diersoort beschouwd.
  • Star Wars: In het Star Warsuniversum zijn er vele soorten, die als 'reus' beschouwd kunnen worden, waaronder de volgende: Mandalliaanse Reuzen, IJsdemonen, IJsreuzen, Boz Pity Reuzen, Goraxen en Phlogs.
  • Star Trek: De bemanning in Star Trek heeft al meermalen kennis kunnen maken met reuzen, zoals de barbaarse reuzen die zij op Taurus II tegenkomen.
  • Age of Mythology: In dit spel komen veel menselijke units voor die als reus kunnen beschouwd worden. Zo heb je de Cycloop, de Minotaurus, de Colossus, de Trol, de IJsreus, de Bergreus, de Vuurreus en in de uitbreiding Titans komen daar nog eens de Prometheaan, de Hekagigant en natuurlijk de Titaan bij.
  • Dungeons & Dragons: In Dungeons & Dragons zijn er vele soorten reuzen.
  • Warhammer: Warhammer is een spel van Games Workshop. Reeds van bij het begin kwamen er reuzen voor in deze fantasy setting. Ze zien eruit als brute mensen, 20 maal groter dan normaal. Ze kunnen gebruikt worden in een beperkt aantal legers, voornamelijk Chaos en Orcs & Goblins. Sinds het begin van dit jaar zijn er meer legers die de reuzen kunnen gebruiken.
  • Shadow of the Colossus: Dit computerspel speelt zich af in dezelfde mythologische wereld als Ico. Het verhaal gaat als volgt:
    Opdat de Dormin, een goddelijke entiteit, Mono, een meisje dat werd geofferd omdat haar lot vervloekt zou zijn, terug tot leven wekken moet Wander 16 kolossale wezens doden, de Colossi.
  • De GVR (oorspronkelijk The BFG): Dit verhaal van Roald Dahl vertelt over de Grote Vriendelijke Reus en de 9 andere, minder vriendelijke, twee keer zo grote, mensetende reuzen in reuzenland en de avonturen die Sofie met de GVR beleeft.
  • Gulliver's Travels: In dit boek van Jonathan Swift komt een reuzenras voor op het eiland Brobdingag, buiten de mensen is al de rest daar ook veel groter, ook wordt Gulliver als een reus beschouwd door de kleine mensjes die op Lilliput leven, een ander eiland.
  • De Kronieken van Thomas Covenant: In dit boek van Stephen R. Donaldson spelen Reuzen vaak een belanghebbende rol.
  • Gargantua en Pantagruel: Deze reeks boeken van François Rabelais gaat over de reuzen Gargantua en diens zoon Pantagruel. De reuzen kwamen al voor in Franse sprookjes.
  • The Iron Giant: In deze film van Brad Bird uit 1999 stort een buitenaardse mechanische reus neer in de Atlantische Oceaan bij de kust van Maine, de regering wil hem vernietigen, enkel een klein jongetje gelooft in zijn goedaardigheid.
  • Vrij en Vrolijk: In deze film van Walt Disney krijgen Mickey Mouse, Donald Duck en Goofy te maken met een reus die Willie heet.

Zie ook

Externe link

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties
  1. º De Geheime Leer, Deel II, Het Ontstaan van de Mens, H.P.Blavatsky, 1888, Nederlandse vertaling, Theosophical University Press, Den Haag, 1988
  2. º Isis Unveiled, Volume I, H.P.Blavatsky, 1877, The Theosophical Publishing House, Illinois, 1972, blz. 566
  3. º De Geheime Leer, H.P.Blavatsky, Deel II, Nederlandse vertaling, blz. 881,882
  4. º Akkrum - Manke Meine en Kromme Knilles
  5. º Leeuwarder Courant. Reuzen nu ook bij entree Akkrum
  6. º Pigafetta, Antonio, Mythen & sagen, een geïllustreerd overzicht van 's werelds mooiste vertellingen
rel=nofollow
rel=nofollow

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Giants op Wikimedia Commons.

rel=nofollow