Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Burgerobservatie
Surveillance is de term die gebruikt wordt voor het observeren van het gedrag of de activiteiten van burgers, met de bedoeling hen te beïnvloeden, te sturen of te beschermen. Het kan daarbij gaan om observatie-op-afstand doormiddel van elektronische apparaten zoals camera's of het onderscheppen van elektronische informatie viainternet- of telefoontap. Ook het observeren door agenten of het onderscheppen van poststukken kan onder de noemer surveillance vallen. Het tegendeel van surveillance is sousveillance.
Surveillance is zeer nuttig voor overheden en politiediensten om sociale controle te verzekeren, bedreigingen te herkennen en te superviseren, en criminele activiteiten te voorkomen of te onderzoeken.
Sedert de introductie van surveillanceprogramma's zoals ECHELON en PRISM beschikken overheden (en grote ondernemingen) echter over tot dusver ongekende mogelijkheden om de activiteiten en informatie van burgers onderling in kaart te brengen. Om die redenen hebben talrijke burgerbewegingen voor privacy en mensenrechten zoals European Digital Rights en de Electronic Frontier Foundation hun bezorgdheid erover uitgesproken dat een sluipende toename van de surveillance kan leiden tot een surveillance-maatschappij of zelfs een totalitair bestuur.
Soorten
Computer
 Zie Internettap voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Computersurveillance is hoofdzakelijk gericht op het analyseren van gegevensstromen over het internet, maar kan ook bestaan uit het gericht besmetten van computers met malware. Het datavolume over het internet is zo gigantisch groot dat het manueel doorzoeken ervan onbegonnen werk is. Daarom wordt de informatie eerst 'gezeefd' met technieken van datamining (automatische computerprogramma's) om alleen bij bepaalde trefwoorden 'alarm' te slaan naar een menselijke operator.
Malware
In dit geval wordt op een computer of netwerk bepaalde software geïnstalleerd, eventueel op afstand, waardoor de toezichthouder ongeoorloofd toegang krijgt tot bepaalde gegevens op het systeem.
Phreaking
Ook door het meten van elektromagnetische straling van computerapparaten, met name monitors, kunnen vanop een afstand van honderden meters bepaalde gegevens gecapteerd worden.[1]
Telefoon
| Zie Telefoontap voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Aftappen In de Verenigde Staten is het aftappen van telefoons wettelijk toegestaan.[2] Twee grote telecombedrijven -AT&T en Verizon- krijgen er zelfs subsidies voor.[3] Voor het 'afluisteren' zijn overigens geen menselijke agenten nodig: met software voor spraakherkenning worden de gesprekken omgezet in tekst, die op zijn beurt automatisch wordt geanalyseerd met software van bv. Verint[4] of Narus.[5][6] Na analyse kan alsnog besloten worden een menselijke agent in te schakelen.
Dataretentie
Volgens de richtlijn dataretentie (Data Retention Directive) zijn sedert 2006 alle Internetproviders verplicht een aantal telecommunicatiegegevens gedurende een bepaalde periode te bewaren, voor toezicht achteraf door de overheid.
Microfoon
Geheime diensten in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten beschikken over software om de microfoon van bepaalde smartphones op afstand te activeren, door het manipuleren van de software.[7]
Geolocatie
Bij mobiele telefoons kan gemakkelijk de geografische locatie van de houder bepaald worden, door middel van plaatsbepaling, ook wanneer de telefoon niet is ingeschakeld.
Camera's
| Zie Cameratoezicht voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Intussen staan wereldwijd miljoenen camera's geïnstalleerd. Cameratoezicht was vroeger vrij duur en arbeidsintensief, vanwege het personeel, vereist voor het bekijken van de beelden. Daarin is verandering gekomen sedert het gebruik van geautomatiseerde analyse van onder meer VIRAT-project[8], of gezichtsherkenning.
Kenteken- of nummerplaatherkenning is een andere toepassing van cameratoezicht.
Sociale netwerken
Een andere techniek betreft het analyseren van sociale netwerken, met name Facebook, Twitter en aanverwante. Het in kaart brengen van relaties op deze netwerken gebeurt door datamining op thema's als interessesferen, vriendschappen en relaties, overtuigingen en activiteiten.[9][10]
Ook bij sollicitaties worden sociale netwerken doorzocht. Meer dan een vijfde van de werkgevers in de VS gaven aan de sociale netwerken te gebruiken om sollicitanten te screenen.[11]
Biometrie
| Zie Biometrie voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Biometrische surveillance kan bestaan in de analyse van fysieke kenmerken (vingerafdrukken, DNA-onderzoek, gezichtsuitdrukking) of gedrag, om daarmee controle of toezicht uit te oefenen.
Vanuit de lucht
| Zie Onbemand luchtvaartuig voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Sedert de oorlog in Afghanistan is het gebruik van drones in dat land, en in Pakistan, wereldwijd bekend geraakt. Maar ook de civiele (ongewapende) toepassingen nemen hand over hand toe.
In Nederland werd in september 2013 bekend dat soms weken achtereen met cameravliegtuigjes boven woonwijken gevlogen wordt zonder dat burgers dit weten.[12]
In België heeft de politie van Genk in 2013 een drone in gebruik genomen.[13]
Deze drones kunnen uitgerust worden met camera's en andere surveillance-apparatuur.
Datamining en data profiling
| Zie Datamining voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Data profiling maakt gebruik van technieken van datamining om grote gegevensverzamelingen te onderzoeken, met als doel profielen op te stellen van burgers, met het oog op surveillance.
Vrijwel alle economische, sociale en persoonlijke transacties van burgers laten een elektronisch spoor na in databases: aankopen via bank- en kredietkaarten, het inlezen van identiteitskaarten, telefoongesprekken, emails, medische checkups, ontleende boeken en dvd's, ledenadministratie van verenigingen enz. Persoons- en zakengegevens worden meer en meer elektronisch opgeslagen en zijn online beschikbaar (inkomstenbelasting, burgerlijke stand, handelsregister, strafregister)
Vroeger werden dergelijke gegevens op papier bijgehouden, of zelfs niet eens geregistreerd. Het vergelijken van gegevens uit diverse papieren dossiers was arbeidsintensief, en in het beste geval erg onvolledig. Door elektronische registratie zijn de gegevens echter veel gemakkelijker, efficiënter en vollediger te verzamelen, op te slaan en te analyseren, tegen een veel geringere kost.
Bovendien zijn deze databanken relatief toegankelijk. Vele transacties, zoals de titels van films of boeken die iemand ontleent, lijken niet erg vertrouwelijk. Maar in combinatie met andere gegevens kan een gedetailleerd profiel worden opgesteld van de activiteiten, gewoonten, overtuigingen, sociale relaties en geaardheid van personen.[14] In de Verenigde Staten worden programma's als ADVISE[15] en TALON[16] gebruikt om te bepalen welke personen een militaire, criminele of politieke bedreiging vormen.
De overheid kan, naast haar eigen instrumenten voor analyse en profiling, ook informatie verkrijgen van andere instanties, bijvoorbeeld banken, kredietinstellingen, werkgevers enz., ofwel op informeel verzoek, door aankoop, of het opvorderen onder dwang.
Ondernemingen
Vele grote ondernemingen verzamelen persoonsgegevens. Deze data worden meestal gebruikt voor marketing-doeleinden, of voor dat doel doorverkocht aan andere bedrijven. Zo verschijnen op de zoekpagina's van Google en Yahoo gerichte advertenties, aangepast aan de zoekgeschiedenis (en emails) van de gebruiker. Google, de meest populaire zoeksite, identificeert (IP-adres, zoektekst) en bewaart tot 18 maanden lang elke zoekopdracht. Google scant ook bij Gmail de mails van gebruikers, met de bedoeling reclame te genereren die is aangepast aan de inhoud van de mailcorrespondentie. Google's AdSense publiceert reclame op miljoenen websites, die daarmee per klik enkele centen kunnen verdienen. Elke webpagina met Google advertenties bewerkt cookies op de computer van de gebruiker. Deze cookies registreren het surfgedrag van de gebruiker over het hele internet. Die informatie wordt dan door Google opgeslagen, samen met de zoekgeschiedenis en eventuele mailcorrespondentie, om een gebruikersprofiel op te stellen met het oog op gerichte reclame.[17]
Deze informatie wordt ook meermaals gedeeld met de overheid.[18][19]
In de Verenigde Staten bemiddelt een organisatie als Infragard[20] in de uitwisseling van gegevens tussen bedrijven, instellingen en overheid.
Ook intern gaan bedrijven over tot surveillance: zo wordt geregeld het emailverkeer en surfgedrag van werknemers gecontroleerd, met soms ontslag als gevolg.[21]
Satellietbeelden
| Zie Satellietfoto voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
In de Verenigde Staten is de veiligheidsdienst Homeland Security geautoriseerd om beelden van militaire satellieten te gebruiken voor surveillance.[22] Deze beelden zijn vele malen scherper en doeltreffender dan die we kennen van Google Earth.
Geolocatie
Identificatiechips (RFID)
| Zie RFID voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Radio frequency identification (identificatie met radiogolven, RFID), is een technologie om van een afstand informatie af te lezen van zogenaamde RFID-tags die op of in objecten of levende wezens zitten. Deze tags zijn zeer goedkoop (enkele centen per stuk) en kunnen dus massaal toegepast worden. Een aantal ondernemingen volgt nu al zijn werknemers door middel van individuele tags.[23] Daartegen rees in Groot-Brittannië al in 2005 protest.[24]
Een stap verder gaat de zogenaamde implantaat, waarbij een microchip onderhuids wordt ingebracht. Deze implantaten kunnen worden gebruikt voor het opslaan van informatie in de vorm van contactgegevens en gegevens over persoonlijke identiteit, medische geschiedenis en medicatie. Een microchip van Verichip[25] werd door de Amerikaanse FDA goedgekeurd voor gebruik.
GPS tracking
In de Verenigde Staten heeft de politie GPS-tracking apparatuur aangebracht op voertuigen, om de bewegingen ervan te observeren. Een andere toepassing is het elektronisch huisarrest (enkelband) met mogelijk GPS-localisatie.
Apparaten
Met name voor spionagedoeleinden wordt al sedert lang afluisterapparatuur gebruikt. In de Verenigde Staten werden onder het programma COINTELPRO ook groepen en individuen geviseerd en afgeluisterd die de FBI zag als "staatsgevaarlijk", zoals communistische en socialistische organisaties, en bewegingen voor burgerrechten.
Brievenpost
Hoewel het gebruik van brieven sterk is afgenomen sedert de opkomst van telefax en later internet, is surveillance van de brievenpost in sommige gevallen nog steeds een mogelijkheid. Omgekeerd kan echter het gebruik van 'ouderwets' papier en schrijfmachines de vertrouwelijkheid soms juist garanderen.[26]
Controverse
Voorstanders
Sommige voorstanders van surveillance-systemen zijn van oordeel dat deze instrumenten de maatschappij beschermen tegen terroristen en criminelen. Andere voorstanders, met name CEO's van grote internetbedrijven, stellen dat er toch niets tegen gedaan kan worden, en dat men zich er maar overheen moet zetten.[27][28][29] Een ander veelgehoord argument is: “Als je niets verkeerd doet, dan heb je niets te vrezen”. Hieruit volgt dat wie illegale activiteiten onderneemt, zijn recht op privacy verspeelt. Want als ze de wet naleven, zou de surveillance hen niet treffen.[30]
Tegenstanders
Sommige critici van surveillance vinden dat het argument van de voorstanders als volgt moet aangepast worden: “Als je doet wat de overheid je zegt te doen, dan heb je niets te vrezen”. Zo zullen politieke tegenstanders van een nationale regering niet wensen dat de overheid hun namen kent, weet wat ze lezen en bekijken, met wie ze telefoneren en mailen, enzovoort. Want deze surveillance kan leiden tot arrestatie en zelfs executie.
Andere critici wijzen erop dat mensen op dit moment misschien niets te verbergen hebben, maar dat een nationale regering later mogelijk een beleid kan voeren waartegen zij zich willen verzetten. Die latere oppositie zou dan onmogelijk worden als gevolg van veralgemeende surveillance, waarmee de overheid in staat is politieke tegenstanders te neutraliseren.
Nog anderen stellen gewoon dat de meeste mensen wel degelijk iets te verbergen hebben. Als ze bijvoorbeeld een nieuwe baan zoeken, willen ze niet dat hun huidige werkgever dat meteen weet.
Een ander risico is het gevolg van de ongekende opslagcapaciteiten: de gegevens blijven voor onbepaalde tijd bewaard, en niemand weet hoe over tien jaar die gegevens geanalyseerd en gekoppeld kunnen worden, of wat de gevolgen daarvan zijn.
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Surveillance op Wikimedia Commons.