Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Selenium
Seleen of selenium is een scheikundig element met symbool Se en atoomnummer 34. Het is een grijs niet-metaal.
Ontdekking
Seleen is in 1817 door Jöns Jacob Berzelius ontdekt tijdens het onderzoeken van telluur. Pas vanaf ongeveer 1970 werden er steeds meer toepassingen gevonden voor seleen.
De naam is afkomstig van het Griekse Selènè, dat maan betekent.
Toepassingen
In 1873 ontdekte de Engelsman Willoughby Smith, samen met zijn assistent Joseph May, dat seleen over fotovoltaïsche eigenschappen beschikte. Onder invloed van licht neemt de elektrische geleiding sterk toe. Daarom wordt het vooral gebruikt in de opto-elektronica. Andere toepassingen zijn:
- Materiaal voor halfgeleider
- Antiroosshampoo
- Vulkaniseren van rubber
Verder kan seleen worden gebruikt bij het ontwikkelen van foto's.
Seleen kan in veel organische moleculen die zwavel bevatten het zwavelatoom vervangen. Daarbij blijven veel eigenschappen behouden. Deze vervanging is zelfs in eiwitmoleculen mogelijk: door bacteriën in een medium te kweken waarin het aminozuur methionine is vervangen door seleno-methionine, kan men een seleenhoudende variant van geproduceerde eiwitten isoleren. Bij deze varianten is het veel eenvoudiger dan bij de gewone eiwitten met behulp van röntgendiffractie de structuur te bepalen.
Opmerkelijke eigenschappen
Seleen beschikt over de opmerkelijke eigenschap om licht om te zetten in elektriciteit. Daarnaast is de geleidbaarheid van seleen afhankelijk van de hoeveelheid licht.
Seleen kan in meerdere allotrope toestanden voorkomen. In poedervorm is seleen rood of zwart. Als kristallen is seleen metalliek grijs of donkerrood.
Bij een grote inname van Seleen kunnen in de zwavelhoudende moleculen die zweetgeur veroorzaken, zwavelatomen vervangen worden door Seleenatomen. De zweetgeur wordt hierdoor sterker en onplezieriger.
Verschijning
Seleen is een bijproduct dat achterblijft bij de winning van lood, zilver of koper. Hierbij wordt met behulp van elektrolyse het seleen geïsoleerd. Zuivere seleenmineralen zoals clausthaliet en naumaniet komen voor, maar zijn zeldzaam.
Isotopen
Zie Isotopen van seleen voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Meest stabiele isotopen | |||||
---|---|---|---|---|---|
Iso | RA (%) | Halveringstijd | VV | VE (MeV) | VP |
74Se | 0,89 | stabiel met 40 neutronen | |||
75Se | syn | 119,779 d | ß+ | 0,864 | 75As |
76Se | 9,36 | stabiel met 42 neutronen | |||
77Se | 7,63 | stabiel met 43 neutronen | |||
78Se | 23,78 | stabiel met 44 neutronen | |||
79Se | syn | 6,5×105 j | β- | 2,281 | 79Br |
80Se | 49,61 | stabiel met 46 neutronen | |||
82Se | 8,73 | 1,08×1020 j | 2β- | 2,995 | 82Kr |
Behalve vijf stabiele seleen isotopen zijn er een groot aantal radioactieve isotopen bekend, met halveringstijden variërend van enkele minuten tot vele miljoenen jaren.
Voeding
Selenium is een voor de mens belangrijk element, dat we voor een belangrijk deel via onze voeding binnenkrijgen. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is 60 tot 75 μg per dag. Vooral Amerikaanse tarwe kan een belangrijke bijdrage leveren. Selenium zit ook in voedingssupplementen, maar hiermee moet worden opgepast, omdat bij een opname van meer dan 450 μg per dag selenium schadelijk is.
Toxicologie en veiligheid
Hoewel seleen zelf niet schadelijk is, zijn veel seleenverbindingen dat wel. De effecten daarvan zijn vergelijkbaar met die van veel arsenicumverbindingen.
Externe links
- International Chemical Safety Card van Selenium
- PeriodiekSysteem.com over: Selenium
- Lenntech over: Selenium
- (en) EnvironmentalChemistry.com over: Selenium
- (en) WebElements.com over: Selenium
Chemische elementen en isotopen |
---|
Periodiek systeem: Standaard · Alternatief · Elektronenconfiguratie |
af:Selenium an:Selenio ar:سيلينيوم az:Selen be:Селен bg:Селен bn:সেলেনিয়াম bs:Selen ca:Seleni co:Seleniu cs:Selen cv:Селен cy:Seleniwm da:Selen de:Selen dv:ސެލެނިއަމް el:Σελήνιο eo:Seleno es:Selenio et:Seleen eu:Selenio fa:سلنیم fi:Seleeni fo:Selen fr:Sélénium fur:Seleni ga:Seiléiniam gl:Selenio gv:Shellainium hak:Sî he:סלניום hi:सेलेनियम hif:Selenium hr:Selenij ht:Selenyòm hu:Szelén hy:Սելեն ia:Selenium id:Selenium io:Selenio is:Selen it:Selenio ja:セレン jbo:lurcmu jv:Selenium kk:Селен kn:ಸೆಲೆನಿಯಮ್ ko:셀레늄 kv:Селен la:Selenium lb:Selen lij:Selenio lt:Selenas lv:Selēns mk:Селен ml:സെലീനിയം mr:सेलेनियम mrj:Селен ms:Selenium my:ဆီလီနီယမ် nds:Selen nn:Selen no:Selen oc:Selèni pl:Selen pnb:سلینیم pt:Selênio qu:Silinyu ro:Seleniu ru:Селен scn:Sileniu sh:Selen simple:Selenium sk:Selén sl:Selen sr:Селен stq:Selen sv:Selen sw:Seleni ta:செலீனியம் te:సెలీనియం th:ซีลีเนียม tr:Selenyum ug:سېلېن uk:Селен uz:Selen vi:Selen war:Selenyo xal:Селен yi:סעלעניום yo:Selenium zh:硒 zh-yue:硒