Antwerps

Antwerps is de variant van het Nederlands, zoals dat in Antwerpen gesproken wordt. Het is een vorm van het Brabants maar het echte Antwerps is een typisch stadsdialect, dat duidelijk te onderscheiden is van de dialecten van het omliggende gebied.

Het Antwerps is als taal niet te onderscheiden van het Nederlands (een Wikipedia in het Antwerps zou wellicht weinig zin hebben). Wel is de Antwerpse uitspraak gekenmerkt door een systematische klankverschuiving ten opzichte van het algemeen Nederlands. Pogingen om het Antwerps een min of meer fonetische schrijfwijze of minstens een aparte spelling te geven, zijn tot nu toe niet echt geslaagd. Een woord als Waterloo klinkt in het Antwerps ongeveer als in het Engels, maar dat is - evenmin als voor het Engels - een voldoende reden om "Waoterloê" of iets dergelijks te gaan schrijven.

Medeklinkers

In de hiernavolgende stukken worden bestaande woorden schuin aangegeven, klanknabootsingen "tussen aanhalingstekens", en fonetisch schrift [tussen vierkante haakjes].

De uitspraak van de medeklinkers is meestal dezelfde als die van het Nederlands. Zo kent het Antwerps dezelfde verwisselingen van t en d (hoed-hoeden), f en v (duif-duiven), s en z (huis-huizen), ch en g (lach/lag-lagen), p en b (kop/tob-tobben).

De 'n' heeft vaak de neiging om verlengd te worden tot 'ng' [η]. In het Nederlands gebeurt dat in woorden als klinker, in het Antwerps ook in veel andere woorden: twintig, vinden, vriend, mens, hond, beginnen, klinken als "twingtig", "vingden", "vriengd", "mengs", "hongd", "begingen", enz.

De 'h' wordt niet uitgesproken. Holland klinkt dus als "Olland".

De 's' in woorden als Schelde (Scheldt), school, schrijven, dergelijke, wordt als 'sj' uitgesproken, niet zoals 'sch' in het Duits of 'ch' in het Frans, maar eerder een Nederlandse 'sch' met een erg dikke 's'.

Klinkers

De klinkers a – e – i – o – u worden systematisch anders uitgesproken dan in het Nederlands. In het Nederlands is de korte klinker dof en de lange klinker helder, in het Antwerps is dat precies andersom ; korte klinkers zijn helder en lange klinkers zijn dof.

• korte 'a' [a]: man klinkt als nl: maan (maar kort) of als en: man (maar kort) ; acht klinkt meer als nl: echt

uitzondering: voor de letter 'r' worden de korte 'a' en de korte 'e' lang: bar klinkt als nl: bar of als en: bar, varken klinkt als "vaarken", werk als "waark", dertig als "daartig".

ook Antwerpen klinkt met twee zulke 'a'’s: "Aantwaarpen", zoals veel woorden met 'an': land, hand, Frans, mand klinken als "laand", "haand", "Fraans" of "maand" (maand klinkt dan weer als [məηt]).

• lange 'a' [α:]: maan klinkt als nl: man (maar lang); daar klinkt als en: door, water als en: water (maar langer).

uitzondering: twaalf klinkt als en: twelve.

• korte e [e]: les klinkt als nl: lees (maar kort); zes klinkt als en: six
• lange e [ε:]: lees klinkt als nl: les (maar lang); zeven klinkt als en: seven (maar lang), negen klinkt als nl: neigen
• dubbele e: onderscheid [ε:] of [ii]:

leren (van leder): is een lange e die klinkt als nl: blèren (lange è)

leren (vroeger leeren): is een dubbele klinker die klinkt als: "li-iren" (dubbele ie)

Meir of Meer klinken als fr: mère (lange è)

meer klinkt als "mi-ir" (dubbele ie)

weer (klimaat) klinkt als en: where (lange è)

keer klinkt als "ki-ir" (dubbele ie); weer (opnieuw) klinkt als "wi-ir" (in dit geval kort)

• korte i [i]: vis klinkt als nl: vies (maar kort)
• lange ie [ī:]: vies klinkt als nl: vis (maar lang), vier klinkt als nl: veer
• korte o [o]: op klinkt als nl: open (maar kort)
• lange o [ò:]: open klinkt als nl: op (maar lang); toren klinkt als en: tower
• dubbele o: onderscheid [ò:] of [uu]:

kolen (steenkool) klinkt als en: cole (lange ò)

kolen (bloemkool) klinkt als en: cool ("ko-olen": dubbele oe)

spook klinkt als en: spoke (lange ò)

dood klinkt als nl: doe ‘t (dubbele oe)

koper (metaal) klinkt als en: copper (maar lang en iets gediftongeerd)

koper (koop/verkoop) klinkt als en: cooper (dubbele oe)

• korte u [y]: mus klinkt als nl: muze (maar kort); bus klinkt als fr: bus
• lange u [ø:]: muze klinkt als nl: mus (maar lang)
• korte oe [u]: boek klinkt als nl: boek, of eerder als en: book
• lange oe [u:]: boer klinkt als nl: boer, of eerder als en: poor
• lange eu [ə:]: Europa klinkt als "Uiropa" of als in fr: freule

Tweeklanken

De Antwerpse tweeklanken zijn meestal ook anders dan de Nederlandse

• ei of ij [a:i]/[α:i]: klinken als "aai"; vijf klinkt als en: five, heide klinkt als de: Heide
• aai en ui [ò:i]: klinken allebei als òi met lange klank; waaien, buiten, zuiver
• ou [au]: rouw klinkt als nl: rouw
• au [a:u]: rauw klinkt niet als nl: rauw/rouw maar als nl: wáw
• oei [ui]: oei klinkt als nl: oei
• ooi [uui]: hooi klinkt ook als nl: oei (maar iets langer)
• ieuw [ī:u]: kieuw klinkt met Antwerpse lange i eerder als "keeuw"
• eeuw [iiu]: eeuw klinkt met dubbele Antwerpse e eerder als "i-iew"

Doffe 'e'

De doffe e is in het Antwerps ook meestal hetzelfde als in het Nederlands: lopen, de, het, weinig, waarschijnlijk

Specifieke uitspraken

Sommige woorden hebben een uitspraak die niet overeenkomt met de regels hierboven, bijvoorbeeld:

• drie - "drei" ([dra:i], de: drei)
• nieuw - "nief/nieve" ([nī:f]), nl: neef)
• de woorduitgang -heid/-heden klinkt als [εt]/[ε:də]
• het lidwoord een wordt voor mannelijke woorden uitgesproken als "ne" (een man: "ne man")
• bij mannelijke woorden krijgt het voorafgaande woord vaak nog een verbuigings-n (een aap: "nen aap", een kleine hond: "ne kleinen (h)oηd", die boer: "di-en boer")
• de werkwoorden zijn, zien, gaan, staan, doen worden met de eerste persoon ik in een afgezwakte infinitiefvorm gebruikt: "ik zeη, ziη, goη, stoη, duη"; in alle andere werkwoordvormen en meervoudsvormen wordt de eind-n zoals in het Nederlands niet uitgesproken; in hij heeft wordt de f niet gehoord, evenmin als de h en vaak ook niet de t: α:iε:.

• toegevoegde opmerking "ik zen, gon, ston" wordt de eind "n" ook daarwerkelijk als "n" uitgesproken maar "ik ziη, doeη" wordt de eind "n" als "ng" uitgesproken (zie hoger).
• de stamvormen van zingen en zien zijn dus te onderscheiden op de volgende wijze bij zingen wordt "ik zieη" uitgesproken met de dikkere i, terwijl bij zien "ik ziη" een korte heldere i krijgt (zie klinkers)

Woordenschat

Antwerpen en omgeving kennen ongetwijfeld specifiek eigen of regionale woorden, maar het Antwerps kan ook verstaan worden als een uitspraakvariant van het Nederlands, dus met precies dezelfde woordenlijst en dezelfde spelling. Antwerpenaars hebben ook de neiging om tegenover niet-Antwerpenaren een "verkorte" woordenlijst aan te houden, zichzelf te ondertitellen. Als ze dus onder elkaar zouden zeggen "Dien abjaar hee ze waif loate zitten met heur joeng" zal hij tegen een niet-Antwerpenaar zeggen "Die smeerlap heeft zijn vrouw laten zitten met haar kinderen",

Trivia

• De regionale televisiezender ATV begon in 2006 met het programma Fransen dat uitsluitend in het Antwerps dialect gemaakt werd. Dit was een onmiddellijk succes in het Antwerpse.
• Volgens een aantal humanistische geschiedschrijvers uit de Renaissance zou het Diets-Antwerps de oudste taal ter wereld zijn en zouden Adam en Eva Antwerps gesproken hebben in de Hof van Eden. Als verklaring gaven ze dat Diets afgeleid zou zijn de oudste, tegenwoordig neemt aan dat het is afgeleid van het Proto-Indo-Europese *teuteh₂, wat stam, volk betekende.
• De meeste bands of zangers die in het Antwerps zingen, hebben meestal succes tot ver buiten de Antwerpse standgrenzen. Het beste voorbeeld hiervan zijn de (inmiddels gestopte) groep De Strangers, welke een unicum zijn in het Vlaamse muzieklandschap, door als groep 50 jaar op de planken te hebben gestaan, met een uitsluitend Antwerps repertoire en vele gouden platen op hun palmares.
• In Antwerpen wordt niet gesproken over de stad, maar over "'t Stad". Wie dus aan een Antwerpenaar in een buitenwijk van Brussel, Gent of zelfs Amsterdam om een lift vraagt naar "de stad" of "het stad" eindigt gegarandeerd tussen "de Statie en 't Steen"... en niet in het centrum van de dichtsbijzijnde stad.

Externe links

Oefenen in het Antwerps: Test oezelf en sprekt dees woorde iniens oât zongder te doddele.