Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Selenium: verschil tussen versies
(- interwiki's. Woorden seleen / selenium omgewisseld) |
(seleen --> selenium ; telluur --> tellurium) |
||
Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Infobox element | {{Infobox element | ||
| Afbeelding = Selen 1.jpg | | Afbeelding = Selen 1.jpg | ||
| Bijschrift = | | Bijschrift = Selenium | ||
| Naam = Seleen | | Naam = Selenium / Seleen | ||
| Symbool = Se | | Symbool = Se | ||
| Atoomnummer = 34 | | Atoomnummer = 34 | ||
Regel 34: | Regel 34: | ||
| Warmtegeleiding = 0,52 | | Warmtegeleiding = 0,52 | ||
}} | }} | ||
''' | '''Selenium''' of '''seleen''' is een [[scheikundig element]] met symbool '''Se''' en [[atoomnummer]] 34. Het is een grijs [[niet-metaal]]. | ||
== Ontdekking == | == Ontdekking == | ||
Selenium werd in [[1817]] ontdekt door [[Jöns Jacob Berzelius]] tijdens het onderzoeken van [[tellurium]]. Pas vanaf ongeveer [[1970]] werden er steeds meer toepassingen gevonden voor seleen. | |||
De naam is afkomstig van het [[Grieks]]e ''Selènè'', dat ''[[maan]]'' betekent. | De naam is afkomstig van het [[Grieks]]e ''Selènè'', dat ''[[maan]]'' betekent. | ||
Regel 48: | Regel 48: | ||
Verder kan seleen worden gebruikt bij het ontwikkelen van [[foto]]'s. | Verder kan seleen worden gebruikt bij het ontwikkelen van [[foto]]'s. | ||
Selenium kan in veel organische [[molecuul|moleculen]] die [[zwavel]] bevatten het zwavelatoom vervangen. Daarbij blijven veel eigenschappen behouden. Deze vervanging is zelfs in [[proteïne|eiwitmoleculen]] mogelijk: door [[bacterie|bacteriën]] in een medium te kweken waarin het aminozuur [[methionine]] is vervangen door seleno-methionine, kan men een seleniumhoudende variant van geproduceerde eiwitten isoleren. Bij deze varianten is het veel eenvoudiger dan bij de gewone eiwitten met behulp van [[röntgendiffractie]] de structuur te bepalen. | |||
== Opmerkelijke eigenschappen == | == Opmerkelijke eigenschappen == | ||
Selenium beschikt over de opmerkelijke eigenschap om [[licht]] om te zetten in [[elektriciteit]]. Daarnaast is de [[Elektrische geleiding|geleidbaarheid]] van selenium afhankelijk van de hoeveelheid licht. | |||
Selenium kan in meerdere [[allotroop|allotrope]] toestanden voorkomen. In poedervorm is selenium rood of zwart. Als [[kristal (natuurwetenschappen)|kristallen]] is selenium metalliek grijs of donkerrood. | |||
Bij een grote inname van | Bij een grote inname van selenium kunnen in de [[zwavel]]houdende moleculen die zweetgeur veroorzaken, zwavelatomen vervangen worden door seleniumatomen. De zweetgeur wordt hierdoor sterker en onplezieriger. | ||
== Verschijning == | == Verschijning == | ||
Selenium is een bijproduct dat achterblijft bij de winning van [[Lood (element)|lood]], [[zilver]] of [[koper (element)|koper]]. Hierbij wordt met behulp van [[elektrolyse]] het selenium geïsoleerd. Zuivere seleenmineralen zoals [[clausthaliet]] en [[naumaniet]] komen voor, maar zijn zeldzaam. | |||
== Isotopen == | == Isotopen == | ||
{{Zie hoofdartikel|Isotopen van | {{Zie hoofdartikel|Isotopen van selenium}} | ||
{| class="wikitable" style="font-size:90%;" | {| class="wikitable" style="font-size:90%;" | ||
! colspan="6" | Meest stabiele isotopen | ! colspan="6" | Meest stabiele isotopen | ||
Regel 113: | Regel 113: | ||
| <sup>82</sup>Kr | | <sup>82</sup>Kr | ||
|} | |} | ||
Behalve vijf stabiele | Behalve vijf stabiele selenium-isotopen zijn er een groot aantal radioactieve isotopen bekend, met [[halveringstijd]]en variërend van enkele minuten tot vele miljoenen jaren. | ||
== Voeding == | == Voeding == | ||
Regel 119: | Regel 119: | ||
== Toxicologie en veiligheid == | == Toxicologie en veiligheid == | ||
Hoewel | Hoewel selenium zelf niet schadelijk is, zijn veel seleniumverbindingen dat wel. De effecten daarvan zijn vergelijkbaar met die van veel [[arsenicum]]verbindingen. | ||
== Externe links == | == Externe links == |
Versie van 7 dec 2011 20:50
Selenium of seleen is een scheikundig element met symbool Se en atoomnummer 34. Het is een grijs niet-metaal.
Ontdekking
Selenium werd in 1817 ontdekt door Jöns Jacob Berzelius tijdens het onderzoeken van tellurium. Pas vanaf ongeveer 1970 werden er steeds meer toepassingen gevonden voor seleen.
De naam is afkomstig van het Griekse Selènè, dat maan betekent.
Toepassingen
In 1873 ontdekte de Engelsman Willoughby Smith, samen met zijn assistent Joseph May, dat seleen over fotovoltaïsche eigenschappen beschikte. Onder invloed van licht neemt de elektrische geleiding sterk toe. Daarom wordt het vooral gebruikt in de opto-elektronica. Andere toepassingen zijn:
- Materiaal voor halfgeleider
- Antiroosshampoo
- Vulkaniseren van rubber
Verder kan seleen worden gebruikt bij het ontwikkelen van foto's.
Selenium kan in veel organische moleculen die zwavel bevatten het zwavelatoom vervangen. Daarbij blijven veel eigenschappen behouden. Deze vervanging is zelfs in eiwitmoleculen mogelijk: door bacteriën in een medium te kweken waarin het aminozuur methionine is vervangen door seleno-methionine, kan men een seleniumhoudende variant van geproduceerde eiwitten isoleren. Bij deze varianten is het veel eenvoudiger dan bij de gewone eiwitten met behulp van röntgendiffractie de structuur te bepalen.
Opmerkelijke eigenschappen
Selenium beschikt over de opmerkelijke eigenschap om licht om te zetten in elektriciteit. Daarnaast is de geleidbaarheid van selenium afhankelijk van de hoeveelheid licht.
Selenium kan in meerdere allotrope toestanden voorkomen. In poedervorm is selenium rood of zwart. Als kristallen is selenium metalliek grijs of donkerrood.
Bij een grote inname van selenium kunnen in de zwavelhoudende moleculen die zweetgeur veroorzaken, zwavelatomen vervangen worden door seleniumatomen. De zweetgeur wordt hierdoor sterker en onplezieriger.
Verschijning
Selenium is een bijproduct dat achterblijft bij de winning van lood, zilver of koper. Hierbij wordt met behulp van elektrolyse het selenium geïsoleerd. Zuivere seleenmineralen zoals clausthaliet en naumaniet komen voor, maar zijn zeldzaam.
Isotopen
![]() |
Meest stabiele isotopen | |||||
---|---|---|---|---|---|
Iso | RA (%) | Halveringstijd | VV | VE (MeV) | VP |
74Se | 0,89 | stabiel met 40 neutronen | |||
75Se | syn | 119,779 d | ß+ | 0,864 | 75As |
76Se | 9,36 | stabiel met 42 neutronen | |||
77Se | 7,63 | stabiel met 43 neutronen | |||
78Se | 23,78 | stabiel met 44 neutronen | |||
79Se | syn | 6,5×105 j | β- | 2,281 | 79Br |
80Se | 49,61 | stabiel met 46 neutronen | |||
82Se | 8,73 | 1,08×1020 j | 2β- | 2,995 | 82Kr |
Behalve vijf stabiele selenium-isotopen zijn er een groot aantal radioactieve isotopen bekend, met halveringstijden variërend van enkele minuten tot vele miljoenen jaren.
Voeding
Selenium is een voor de mens belangrijk element, dat we voor een belangrijk deel via onze voeding binnenkrijgen. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is 60 tot 75 μg per dag. Vooral Amerikaanse tarwe kan een belangrijke bijdrage leveren. Selenium zit ook in voedingssupplementen, maar hiermee moet worden opgepast, omdat bij een opname van meer dan 450 μg per dag selenium schadelijk is.
Toxicologie en veiligheid
Hoewel selenium zelf niet schadelijk is, zijn veel seleniumverbindingen dat wel. De effecten daarvan zijn vergelijkbaar met die van veel arsenicumverbindingen.
Externe links
International Chemical Safety Card van Selenium
- PeriodiekSysteem.com over: Selenium
- Lenntech over: Selenium
- (en) EnvironmentalChemistry.com over: Selenium
- (en) WebElements.com over: Selenium
Chemische elementen en isotopen |
---|
Periodiek systeem: Standaard · Alternatief · Elektronenconfiguratie |