Nederlands namenrecht

Het Nederlands namenrecht bevat de regels voor de naamgeving van personen met de Nederlandse nationaliteit en de behandeling van persoonsnamen in Nederland.

In Nederland, en de meeste andere westerse landen bestaat iemands volledige naam uit zijn of haar voornaam of voornamen gevolgd door de geslachtsnaam. De wettelijke regels over het Nederlandse naamrecht zijn vastgelegd in artikel 4 tot en met 9 van Boek 1 van het Burgelijk Wetboek.

Verkrijging van de geslachtsnaam

Gehuwde ouders mogen bij hun eerstgeboren kind kiezen voor de geslachtsnaam van de vader of de moeder. Als de ouders niet kiezen krijgt het kind van rechtswege de naam van de vader.

Als het kind alleen in familierechtelijke betrekking tot de moeder staat, dan krijgt het kind de geslachtsnaam van de moeder. Als de vader het kind erkent, dan houdt het kind de geslachtsnaam van de moeder, tenzij de erkenner en de moeder tezamen kiezen voor de geslachtsnaam van de vader.

Een eenmaal gemaakte keuze geldt voor alle daarna geboren kinderen van dezelfde ouders.

Gebruik van de geslachtsnaam

Iemand die trouwt, houdt zijn of haar geslachtsnaam, maar krijgt het recht om de achternaam van de echtgenoot (of echtgenote) te gebruiken of een combinatie van beider geslachtsnamen. Het was tot ver in de twintigste eeuw gebruikelijk dat vrouwen de naam van hun echtgenoot op deze manier aannamen. De oorspronkelijk geslachtsnaam van een getrouwde vrouw wordt vaak de meisjesnaam genoemd.

Ook na echtscheiding mag de ex-echtgeno(o)t(e) de geslachtsnaam van de ander blijven gebruiken. Wel kan de andere echtgenoot, mits daar gegronde redenen voor zijn, de rechtbank verzoeken om de ex-echtgeno(o)t(e) die bevoegdheid te ontnemen.

In officiële documenten als notariële akten wordt altijd alleen de geslachtsnaam gebruikt, zonder toevoeging van de geslachtsnaam van een eventuele echtgeno(o)t(e).

Wijziging van de geslachtsnaam

Mensen die hun geslachtsnaam wensen te wijzigen, kunnen hiertoe een verzoek indienen bij de Koningin, wier taken in dezen worden waargenomen door de dienst Justis van het Ministerie van Justitie. Om voor een geslachtsnaamswijziging in aanmerking te komen moet het verzoek te vatten zijn onder de gronden als genoemd in het Besluit Geslachtsnaamwijziging. Een reden kan bijvoorbeeld zijn dat de huidige geslachtsnaam als beledigend of aanstootgevend wordt gezien zoals Spruit, Poepjes of Naaktgeboren. De legeskosten voor een achternaamswijziging bedragen (sinds 2009) € 487,50. Wijziging geschiedt op grond van artikel 7 van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek bij Koninklijk Besluit.

Bij naturalisatie kan een immigrant onder bepaalde voorwaarden een nieuwe Nederlandse geslachtsnaam kiezen.

Kinderen

Veel verzoeken tot naamswijziging van kinderen hangen samen met relatieproblemen van hun ouders. Na een relatiebreuk bestaat er bij de ouder die het eenhoofdig gezag heeft verkregen (meestal de moeder) soms de wens om het kind haar naam, of de naam van een nieuwe partner te geven. Voor de andere ouder, meestal de vader, kan een dergelijk verzoek als een ontkenning van zijn vaderschap voelen.

De regels voor naamswijziging in dit soort situaties zijn recent gewijzigd. In de nieuwe regels is de leeftijd van het kind doorslaggevend. Voor een kind onder de 12 jaar is wijziging zonder instemming van de andere ouder zeer moeilijk. Voor een kind boven de 12 jaar wordt het in principe toegewezen als het kind dat zelf wil, ook tegen de wens van de andere ouder in.

In nieuw samengestelde gezinnen kan men opteren om de achternaam van de (nieuwe) vader toe te passen op de gemeenschappelijke kinderen. Daartoe geldt een regeling die vergelijkbaar is met adoptie door de nieuwe vader.

Samengestelde geslachtsnamen

Sommige families hebben een zogenaamde samengestelde geslachtsnaam, of 'dubbele' naam. Bij een adellijke familie verwijst de tweede gedeelte vaak naar de streek of landgoederen waar de familie vandaan kwam respectievelijk in haar bezit had. Soms werd er per familietak een ander landgoed aangegeven, bijvoorbeeld bij de familie Bentinck, die de geslachten Bentinck tot Buckhorst en Bentinck van Schoonheten kent. Dragers van zo'n dubbele naam worden vaak aangesproken met alleen de eerste naam (met weglating van de verwijzing van de streek of landgoederen).

Veel dubbele namen van (meestal) niet-adellijke families zijn in de 19e eeuw per abuis ontstaan. Een moedersnaam is dan doorgegeven als voornaam door inadequaat handelen van de burgerlijke stand en/of onduidelijkheid van de geboorteakte, waarin geen duidelijk onderscheid gemaakt werd tussen voor- en geslachtsnaam. De voornaam werd dan later ten onrechte (omdat geen toestemming werd gevraagd) als dubbele geslachtsnaam gevoerd. De familie Fentener van Vlissingen heette bijvoorbeeld in de 18e eeuw nog Van Vlissingen. De in 1794 geboren zoon van Cornelis van Vlissingen en Maria Fentener, genaamd Pieter, kreeg als tweede voornaam 'Fentener', en deze dubbele naam werd vervolgens door nazaten van Pieter als geslachtsnaam gevoerd. Dragers van zo'n dubbele naam worden vaak aangesproken met alleen de tweede naam; in het voorbeeld dus met Van Vlissingen. Volgens het Meertens Instituut

„... blijkt dat in Nederland 4850 dubbele geslachtsnamen voorkomen, welke gedragen worden door in totaal ongeveer 41.000 personen. Ten aanzien van 1400 van die namen is inmiddels komen vast te staan, dat zij rechtmatig worden gedragen door ongeveer 7500 personen. Voor 113 der overige dubbele geslachtsnamen, gedragen door 1350 personen, is door de Hoge Raad van Adel tot rectificatie geadviseerd. De overige 3320 dubbele geslachtsnamen worden blijkbaar onrechtmatig gevoerd.”
F.P.B., 'Dubbele geslachtsnamen', in: GN (1947), nr 1, p 185-187

Het is nog steeds mogelijk om via een geslachtsnaamwijziging (via het Kabinet der Koningin) bij het uitsterven van een familietak van moederszijde deze naam toe te voegen aan de familienaam. In theorie is het mogelijk om een lange reeks van namen te krijgen.

Zie ook

• Geschiedenis van achternamen in Nederland
• Nederlandse spelling van achternamen

Bronnen, noten en/of referenties

Referenties