Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Tiel: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
Geen bewerkingssamenvatting
Geen bewerkingssamenvatting
 
(Een tussenliggende versie door een andere gebruiker niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
'''Tiel''' is een [[stad]] in de [[Betuwe]]. Tiel staat bekend om Flipje.  
{{Infobox gemeente Nederland
| naam = Tiel
| bestandsnaam vlag = Flag of Tiel.svg
| vlagartikel = Vlag van Tiel
| bestandsnaam wapen = Coat of arms of Tiel.svg
| wapenartikel = Wapen van Tiel
| locatie = LocatieTiel
| provincie = Gelderland
| burgemeester = [[Hans Beenakker]] ([[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]])
| hoofdplaats = '''Tiel'''
| lat_deg      = 51
| lat_min      = 53
| lon_deg      = 5
| lon_min      = 26
| verkeersader = {{Pictogram weg Nederland A-weg|15}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|834}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|835}}
| station = [[Station Tiel]],<br />[[Station Tiel Passewaaij]]
| netnummer = 0344
| COROP = Zuidwest-Gelderland
| CBS= 0281
| postcode = 4000-4007, 4013-4014, 4017, 4062
| Amsterdamse code  = 10027
| website = [http://www.tiel.nl/ www.tiel.nl]
}}
[[Bestand:Gem-Tiel-OpenTopo.jpg|{{largethumb}}|Topografische gemeentekaart van Tiel, december 2016]]
[[Bestand:Tiel Wapen Waterpoort.jpg|thumb|Gevelsteen met het wapen van Tiel, Waterpoort]]
[[Bestand:Flipje Tiel.JPG|thumb|Beeldje van Flipje]]
[[Bestand:TielWaterpoort2.JPG|thumb|De [[poorttoren]] "Waterpoort" is een restant van de vestingwerken]][[Bestand:Tiel waterpoort C.jpg|thumb|Waterpoort met coupure Havendijk]]
[[Bestand:Tiel vanuit het oosten.jpg|thumb|Tiel vanuit het oosten met op de achtergrond de toren van de Sint-Maartenskerk]]
[[Bestand:Tiel Rijksmonument 520663 Kantongerecht Nieuwe Tielseweg.JPG|thumb|Gerechtsgebouw]]
[[Bestand:Tiel, kerk1 foto5 2011-05-14 14.16.jpg|Sint-Maartenskerk|thumb]]
[[Bestand:Tiel Dominicuskerk.JPG|thumb|[[Sint-Dominicuskerk (Tiel)|Sint-Dominicuskerk]]]]
[[Bestand:De wederopbouw in ons land, in Tiel wordt de 50.000ste woning in gebruik genomen Weeknummer, 49-09 - Open Beelden - 59608.ogv|thumb|[[Polygoon-journaal]] over het na de Tweede Wereldoorlog vijftigduizendste nieuwgebouwde huis in Nederland (in Tiel), 1949]]
'''Tiel''' ({{Audio|111_Tiel.ogg|<small>uitspraak</small>}}) is een [[Lijst van steden met stadsrechten|stad]] ([[Hanzestad]]) en [[gemeente (bestuur)|gemeente]] in de Nederlandse provincie [[Gelderland]]. De gemeente telt per 31 mei 2015 41.650 inwoners (bron: [[Centraal Bureau voor de Statistiek|CBS]]) en heeft een oppervlakte van 34,81 [[vierkante kilometer|km²]] (waarvan 2,17&nbsp;km² water).
 
Tiel ligt aan de [[Rijksweg 15|A15]] en kan bereikt worden via de [[Provinciale weg 834|N834]] en [[Provinciale weg|N835]]. De stad ligt ingeklemd tussen de rivieren de [[Waal (rivier)|Waal]] (in het zuiden), de [[Linge (rivier)|Linge]] (in het noorden) en het [[Amsterdam-Rijnkanaal]] (in het oosten). Tiel fungeert als eindpunt van de spoorlijnen [[Spoorlijn Elst - Dordrecht|Utrecht - Tiel]] en [[Spoorlijn Elst - Dordrecht|Arnhem - Tiel]]. Tiel heeft sinds 1882 een [[Station Tiel|station]] aan deze lijnen; sinds 2007 heeft de wijk [[Passewaaij]] ook een station aan de lijn Utrecht - Tiel. Verder heeft Tiel een [[overnachtingshaven]] voor de [[binnenvaart]].
 
De mascotte van de stad is [[Flipje]], het fruitbaasje (de stripfiguur van de voormalige lokale jamfabriek [[De Betuwe]]). Van Flipje staat een standbeeld in het stadscentrum.
 
== Geschiedenis ==
=== Bewoning sinds de Nieuwe Steentijd ===
In 2011 werd ter hoogte van bedrijvenpark Kellen langs de Linge een vindplaats uit de [[Neolithicum|Nieuwe Steentijd]] blootgelegd. De [[archeologie|archeologen]] troffen bewoningssporen aan, aardewerk, vuursteen en dierlijk bot.<ref>Nieuwsbericht op: [http://www.stadtiel.nl/service/zoeken/zeldzame_archeologische_vondsten_op_kellen_tiel_19868226.html stadtiel.nl], ''Zeldzame archeologische vondsten op Kellen Tiel''</ref>
 
In 2017 werd tijdens een uitbreiding van het bedrijventerrein [[Medel (Tiel)|Medel]] een van de rijkste Romeinse vindplaatsen in de Betuwe aangetroffen. Onder de 2.500 gevonden bronzen voorwerpen waren een zeldzame balsamarium (zalfpot) gedecoreerd met liefdesgoden in reliëf, en luxe artikelen zoals mantelspelden, ringen, dolken, een olielamp en een wijnzeef. De voorwerpen lagen op een klein gebied van twintig tot vijftig meter breed in een oude rivierbedding die langs de iets hoger gelegen "Hoge Hof" lag. Onderzoekers vermoeden dat daar een villa of een heiligdom heeft gestaan.<ref>[http://nos.nl/artikel/2165687-romeinse-opgravingen-tiel-zelfs-in-nijmegen-zou-dit-bijzonder-zijn.html NOS 30 maart 2017: ''Romeinse opgravingen Tiel: 'Zelfs in Nijmegen zou dit bijzonder zijn''']</ref><ref>[http://www.gelderlander.nl/tiel/bedrijventerrein-in-tiel-blijkt-romeinse-schatkamer~aa3069cd/ De Gelderlander 30 maart 2017: ''Bedrijventerrein in Tiel blijkt Romeinse schatkamer'']</ref> Ook werden verschillende begraafplaatsen gevonden uit het neolithicum (circa 3650 v Chr,), waaronder een graf van tenminste acht personen.<ref>{{Citeer nieuws |url=https://detielenaar.nl/historie/2018/04/zeer-bijzondere-graf-vondst-bij-opgravingen-medel-tiel |titel=Zeer bijzondere graf vondst bij opgravingen Medel Tiel |auteur=Jan Bouwhuis |werk=De Tielenaar |datum=7 april 2018 |bezochtdatum=13 april 2018}}</ref><ref>{{Citeer nieuws |url=https://www.volkskrant.nl/wetenschap/deze-uitzonderlijke-vondst-biedt-een-inkijkje-in-de-tijd-dat-gemeenschapszin-ontstond~a4590512 |titel=Deze 'uitzonderlijke vondst' biedt een inkijkje in de tijd dat gemeenschapszin ontstond |auteur=Maarten Keulemans |datum=6 april 2018 |bezochtdatum=13 april 2018 |werk=De Volkskrant}}</ref>
 
Tiel is een van de oudste steden van Nederland: de plaats stamt uit de periode 850-1100, terwijl de meeste Nederlandse steden in de late middeleeuwen (1150-1300) ontstonden.
 
De teloorgang rond 850 van de circa tien kilometer verderop gelegen internationale handelsplaats [[Dorestad]], zorgde ervoor dat een deel van de handel verschoof naar Tiel. In 896 ontving Tiel van de Frankische koning [[Zwentibold]] het tolrecht. Wanneer de stadsrechten zijn verleend is onbekend. Door archeologisch onderzoek in de binnenstad werd bevestigd wat uit schriftelijke bronnen reeds bekend was: de stad was in de 10e en 11e eeuw een handelsnederzetting van internationale betekenis, die nauwe banden onderhield met de veel rijkere en machtigere handelsstad [[Keulen (stad)|Keulen]]. Tiel onderhield in die tijd ook nauwe handelsbetrekkingen met Engeland.
 
Volgens de [[Benedictijnen|Benedictijnse]] [[kroniek]]schrijver [[Alpertus van Metz]] werd Tiel geplunderd door [[Vikingen]]. Hij schreef dat zeerovers zonder enige tegenstand te ontmoeten in 1006 de handelsnederzetting binnentrokken, de levensvoorraden snel wegsleepten, waarna de nederzetting werd platgebrand.<ref>[[Alpertus van Metz]] (circa 1021), ''De diversitate temporum'', vertaling op [http://home.tiscali.nl/gjallar/Bronnen_Alpertus.htm ''Noormannen in de Lage Landen''] website van {{aut|[[Luit van der Tuuk|L. van der Tuuk]]}}</ref> Archeologisch bewijs voor de plunderingen ontbreekt.<ref>RZGM, [http://www2.rgzm.de/navis/home/..%5CShips%5CShip062%5Ctiel3-2.html ''Archeologie in Tiel 3''], in: The NAVIS I project</ref>
 
Het waren kooplieden van Tiel die zich omstreeks 1015 bij de Duitse keizer beklaagden over de illegale tol die door graaf [[Dirk III van Holland]] in de buurt van Vlaardingen werd opgericht. Dit zou leiden tot de (voor de keizer) slecht afgelopen [[Slag bij Vlaardingen (1018)|strafexpeditie tegen de Hollandse graaf]].
 
Het is niet bekend of Tiel het [[muntrecht]] heeft verkregen, wel werden er munten geslagen.<ref>B.J. van der Veen, [http://books.google.nl/books?id=b-ROC_LI9fkC&pg=PA44&source=gbs_toc_r&cad=0_0 ''Een Utrechtse munt, getuigend van de investituurstrijd tijdens Koenraad van Zwaben en Hendrik IV''], blz.43, in: E.H.P. Cordfunke et al. (2004), ''van Solidus tot Euro'', Uitgeverij Verloren, {{ISBN|9065508295}}</ref> In de 13e eeuw verkreeg Tiel [[stadsrechten]] van de bisschop van Utrecht en trad het toe tot de [[Hanze]], een Duits verbond van handelssteden, dat vooral van grote betekenis was voor de Oostzeehandel.
 
In 1136, [[stadsbrand van Tiel (1334)|1334]] en [[stadsbrand van Tiel (1420)|1420]]<ref>[http://books.google.nl/books?id=_Hc7AQAAIAAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false Geschiedenis van Tiel], Mr E.D. Rink, Uitgeverij A. van Loon te Tiel (1836), blz 34</ref> vonden in Tiel grote [[stadsbrand]]en plaats.
 
De stad was menigmaal de inzet van machtsstrijd tussen de [[Graafschap Gelre|graven van Gelre]] en de [[Hertogdom Brabant|hertogen van Brabant]]. In 1339 werd de stad definitief Gelders, toen hertog [[Jan III van Brabant]] Tiel aan het [[hertogdom Gelre]] overdroeg. In de late [[middeleeuwen]] en de 16e en 17e eeuw breidde de ommuurde stad zich verder uit met een voorstad en nieuwe [[Vesting (verdedigingswerk)|vestingwerken]].
 
In het oude stadscentrum herinneren verscheidene monumenten aan dat rijke verleden, zoals de [[Sint-Maartenskerk (Tiel)|Sint-Maartenskerk]], de [[Waterpoort (Tiel)|Waterpoort]] met Groote Sociëteit, het Gerechtsgebouw, de voormalige sociëteit [[Bellevue (Tiel)|Bellevue]], het uit 1525 daterende [[Ambtmanshuis]] dat samen met de door [[Jan David Zocher]] ontworpen Ambtmanstuin deel uitmaakt van het stadhuiscomplex, en het eveneens uit de 16e eeuw stammende Gotische huis aan de Weerstraat.
 
Tiel heeft als een van de eerste gemeenten in Nederland een begraafplaats laten aanleggen buiten de stadsgrenzen. De begraafplaats 'Ter Navolging' dateert uit 1786.
<gallery>
Bestand:Bronze stylus, Roman era.jpg|Bronzen schrijfstift of stilus uit de late Middeleeuwen, gevonden in Tiel
Bestand:TerNavolging Tiel.JPG|Begraafplaats Ter Navolging
</gallery>
 
=== Tweede Wereldoorlog ===
In de [[Tweede Wereldoorlog]] werd Tiel zwaar getroffen tijdens gevechten tussen de Duitse bezetters die in de stad gelegerd waren en de [[Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)|geallieerden]] die gelegen waren aan de overzijde van de Waal. Onder meer de Sint Maartenskerk en de Waterpoort werden door de beschietingen ernstig beschadigd. In de jaren na de oorlog is de binnenstad weer hersteld, maar nog steeds zijn er sporen te vinden van de bombardementen.
 
De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog worden herdacht met verschillende monumenten: de fusilladeplaats aan de coupure, het [[monument voor de gevallen krijger]], het [[Joods monument (Tiel)|Joods monument]], het monument op de [[Joodse begraafplaats (Tiel)|Joodse begraafplaats]], een plaquette voor N.A. Oostinga, het Indisch monument en 21 [[Stolpersteine]].<ref>[http://www.stolpersteine-tiel.nl/ Website van de werkgroep Stolpersteine Tiel]</ref> In de buurtschap [[Zennewijnen]] staat het beeld [[De Roeier (Zennewijnen)|De Roeier]]. Zie ook de [[lijst van oorlogsmonumenten in Tiel]].
 
<gallery>
Bestand:Gedenksteen waalkade tiel.JPG|Herdenkingsmonument voor de gefusilleerden uit [[Wamel]] (omstreeks 1946)
Bestand:Beeld de gevallen krijger.JPG|''[[Monument voor de gevallen krijger|De gevallen krijger]]'' (1950) van [[Wim van Hoorn (beeldhouwer)|Wim van Hoorn]]
Bestand:PlaquetteOostingaTiel.JPG|Herdenkingsplaquette voor N.A. Oostinga, directeur van het postkantoor (1953)
Bestand:De Roeier Willem den Ouden1.JPG|''[[De Roeier (Zennewijnen)]]'' (1995) van [[Willem den Ouden]]
Bestand:Joods Monument.JPG|[[Joods monument (Tiel)|Joods monument]] (1996) van Willem den Ouden en Johan Goedhart
Bestand:Indisch monument (monument to Dutch East Indies war victims), Tiel, Netherlands - 20101117.jpg|Indisch monument (2009)
Bestand:Familie van Buuren.JPG|21 [[Stolpersteine]] (2010)
 
</gallery>
 
=== Na 1945 ===
In 1949 werd het vijftigduizendste nieuw gebouwde huis na de oorlog opgeleverd en geopend door de minister van volkshuisvesting. De Waterpoort werd in 1979 herbouwd. In juni 2006 is men begonnen met het uitbaggeren en reinigen van de stadsgrachten, waarin nog munitie lag uit de oorlog. Het baggeren is uitgevoerd met behulp van de zogeheten Bombox, een mobiele veiligheidsconstructie die speciaal voor dit project is gebouwd. In totaal zijn er tot eind november 2007 vijfhonderd grote en kleine explosieven boven water gehaald.
 
De gemeente werd in de 20e eeuw verschillende keren uitgebreid, met de dorpen [[Drumpt]], [[Kapel-Avezaath]] en [[Wadenoijen]], die werden overgedragen door de voormalige gemeente Wadenoijen. Daarnaast werden de buurtschap Latenstein in 1956 en het gehucht Medel in 2002 door de gemeente [[Echteld (voormalige gemeente)|Echteld]] aan Tiel overgedragen. In de jaren negentig van de vorige eeuw is op de plaats van de buurtschap Passewaaij, tussen Wadenoijen en Tiel, begonnen met de aanleg van de grootscheepse [[Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra|Vinex]]-nieuwbouwwijk [[Passewaaij]].
 
Op 31 januari 1995 en in de dagen daarna werden 250.000 mensen, variërend van vijf dagen tot twee weken, verplicht uit grote delen van het [[rivierengebied]] geëvacueerd wegens de gevaarlijk hoge waterstand van de [[Rijn]], [[Maas]] en Waal. Tiel was een van de steden die werden geëvacueerd. De [[evacuatie van het Rivierenland]] was een van de grootste evacuaties uit de recente Nederlandse geschiedenis.
 
== Openbare voorzieningen ==
Tiel is uitgegroeid tot het centrum van het Rivierenland. Veel mensen uit de regio maken gebruik van de voorzieningen die Tiel te bieden heeft zoals winkels, scholen, ziekenhuis Rivierenland, schouwburg en filmtheater [[Agnietenhof (Tiel)|Agnietenhof]] en cultuurgebouw [[Zinder (Tiel)|Zinder]].
 
Sinds 1965 is in Tiel het [[Bureau Krediet Registratie]], kortweg ''BKR'', gevestigd.
 
== Politiek ==
=== Gemeenteraad ===
De [[gemeenteraad]] van Tiel bestaat sinds 2002 uit 27 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de raad sinds 1998.
{| class="wikitable"
!colspan="16"|'''Gemeenteraadszetels'''
|-
|'''Partij'''||'''1998'''||'''2002'''||'''2006'''||'''2010'''||'''2014'''
|'''2018'''
|-
|[[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]]||8||7||10||6||5
|3
|-
|[[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]]||6||5||4||6||5
|5
|-
|[[Christen-Democratisch Appèl|CDA]]||5||4||5||3||3
|2
|-
|ProTiel||-||8||5||4||2
|1
|-
|[[GroenLinks]]||2||2||2||3||1
|2
|-
|[[Democraten 66|D66]]||2||1||1||3||5
|4
|-
|[[ChristenUnie]]||-||-||-||1||1
|1
|-
|Partij Van den Burg / Partij Van De Burgers||-||-||-||1||4
|8
|-
|Sociaal Tiel||||-||-||-||1
| -
|-
|Krachtig Tiel
|
|
|
|
|
|1
|-
|Overigen||2||-||-||-||-
| -
|-
|'''Totaal'''||'''25'''||'''27'''||'''27'''||'''27'''||'''27'''
|'''27'''
|}
 
=== Burgemeester ===
[[Burgemeester]] van Tiel is Ir. [[Hans Beenakker]] ([[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]]), voormalig burgemeester van de Brabantse gemeente [[Asten (gemeente)|Asten]]. Van 2003 tot eind 2011 stond [[Steven de Vreeze]] ([[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]]) aan het hoofd van het [[College van B&W]]. Hij was voorheen burgemeester van [[Enkhuizen]]. Zijn voorganger was partijgenoot [[Ed van Tellingen]]. De vroegere burgemeester van [[Haarlem]], [[Jaap Pop]] was in de jaren 80 van de 20e eeuw burgemeester van Tiel.
 
== Bestuurlijke indeling ==
De gemeente Tiel is bestuurlijk ingedeeld in de volgende wijken en buurten:
 
*Centrum
::Binnenstad
::Sterrebos
::Stationsbuurt
*Tiel-Oost
::[[Santwijck]]
::[[De Lok]]
::[[Het Ooij]]
::[[Latenstein (buurtschap)|Latenstein]]
*Tiel-West
::[[Hertogenwijk]]
::[[Burgemeesterswijk (Tiel)|Burgemeesterswijk]]
::[[Ridderweide]]
*Tiel-Noord
::De Hennepe
::Schepenbuurt
::Kloosterbuurt
::Elzenpas
::Westroijen
::Rauwenhof
::[[Drumpt]]
* [[Passewaaij]]
::Passewaaij-Noord
::Passewaaij-Zuid
* [[Zennewijnen]]
* [[Wadenoijen]]
* [[Kapel-Avezaath]]
::[[Bergakker]]
*Kellen
::Veluwe
::Industrieterrein Kellen
* [[Medel (Tiel)|Medel]]
 
== Cultuur ==
Tiel heeft een ruim aanbod aan culturele voorzieningen, waaronder schouwburg en filmtheater Agnietenhof, cultuurgebouw Zinder, het [[Flipje & Streekmuseum]] en [[Regionaal Archief Rivierenland]]. In Zinder hebben met ingang van augustus 2017 onder andere de bibliotheek, Centrum voor de kunsten De Plantage, muziekcentrum TwentieToe en de kunstuitleen een plek gekregen.<ref>[https://www.tiel.nl/wonen_en_leven/projecten/westluidense_poort tiel.nl - Westluidense Poort, geraadpleegd 2 oktober 2016]</ref>.
 
=== Monumenten ===
In de gemeente zijn een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, oorlogsmonumenten en een varend monument, zie:
* [[Lijst van rijksmonumenten in Tiel (gemeente)]]
* [[Lijst van rijksmonumenten in Tiel (plaats)]]
* [[Lijst van gemeentelijke monumenten in Tiel]]
* [[Lijst van oorlogsmonumenten in Tiel]]
* [[Neeltje Jantje]] (varend monument)
 
=== Bezienswaardigheden ===
* [[Waterpoort (Tiel)|Waterpoort]] uit 1647<ref>[http://www.uitintiel.nl/default.asp?A1PID=1198PSXX&A1SID=81173020119 Stadswandeling]{{dode link|datum=september 2017 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
* [[Sint-Maartenskerk (Tiel)|Sint-Maartenskerk]]
* [[Sint-Dominicuskerk (Tiel)|Sint-Dominicuskerk]]
* [[Rechtbank Tiel|Gerechtsgebouw]]
* [[Ambtmanshuis]]
* [[Oud Burger Mannen- en Vrouwenhuis]]
* [[Flipje & Streekmuseum]]
* [[Vismarkt (Tiel)|Vismarkt]]
[[Bestand:Tiel-centrum-OpenTopo.jpg|575px]]
 
''Kaart van het oude centrum van Tiel''
 
=== Kunst in de openbare ruimte ===
In de gemeente zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:
* [[Lijst van beelden in Tiel]]
 
=== Evenementen ===
* Jaarlijks werden in het tweede weekend van september de landelijk bekende evenementen ''[[Appelpop]]'' en het ''[[Fruitcorso]]'' gehouden. Met een bezoekersaantal van ruim 300.000 was dit, op de [[Nijmeegse Vierdaagse]] na, het grootste evenement van Gelderland. Vanaf 2014 zijn de twee evenementen gesplitst: Appelpop blijft in het tweede weekend, het fruitcorso vindt plaats in het derde weekend van september.
* Andere jaarlijks terugkerende muzikale evenementen zijn ''Jazzy Tiel'' in oktober, ''House of Fame'' in mei en ''Woodstock aan de Waal'' in juni. Woodstock aan de Waal is gebaseerd op het Amerikaanse [[Woodstock (muziekfestival)|Woodstock Festival]] van 1969. Er spelen daarom vooral coverbands van bands uit de jaren zestig. Ook zijn er optredens van dichters en kunstenaars in de [[flowerpower]]-stijl. Al in 1970 had Tiel zijn eigen Woodstock, met het tweedaagse [[Betuws Muziekfestival]]. Er traden veel bekende artiesten op, zoals [[The Kinks]], [[Cat Stevens]], [[Golden Earring]], [[Arthur Brown (musicus)|Arthur Brown]], [[Black Sabbath]] en de Tielse psychedelische band [[The Dream (band)|De Dream]].
* Van 1980 tot 1995 vond het na-Tour[[Criterium (wielerwedstrijd)|criterium]] ''[[Profronde van Tiel]]'' plaats. De wielerronde kon jaarlijks rekenen op een goed deelnemersveld en stond in het peloton zeer goed aangeschreven. Van 2011 tot 2017 werd dit evenement opnieuw jaarlijks gehouden, in 2013 voor het eerst met een internationaal damescriterium. In 2014 was Tiel gaststad voor de [[Boels Ladies Tour|Holland Ladies Tour]].
* Sinds 2015 wordt met [[Pinksteren]] in de gemeentehaven het meerdaags evenement ''Tiel Maritiem'' gehouden. Verschillende soorten schepen staan deze dagen centraal.
* Begin juli is de culturele markt ''Tiel Toont'', met shows en optredens die rouleren door de stad.
* Op 28 juni 2008 heeft Tiel ''[[Roze zaterdag]]'' georganiseerd. De Roze zaterdag is bedoeld om de integratie van homo’s en lesbiennes te bevorderen. Het evenement trok een kleine 40.000 bezoekers.
* In juli 2013 werd op de [[Waalkade (Tiel)|Waalkade]] een [[driften|drift]]evenement gehouden.
 
Sinds 2016 staat een overzicht van alle feesten en evenementen op de website StappeninTiel.nl.
 
[[Bestand:Aalbaalu.JPG|thumb|Kersen]]
 
=== Eten en drinken ===
Lekkernijen gerelateerd aan Tiel en omgeving:
* [[Fruit]], in het bijzonder [[Appel (vrucht)|appels]], [[Peer (plant)|peren]], [[pruim]]en en [[Kers (fruit)|kersen]]
* [[Eau de vie]] van stokerij [[Lubberhuizen & Raaff]]
* [[Cider]] (Betuwse Krenkelaar) van De Fruitmotor
* [[Wijn]] van het [[Betuws wijndomein]]
* [[Kermiskoek]]
 
== Economie ==
=== Handel en industrie ===
Tiel was vanouds een handelsstad met vele markten: Varkensmarkt, Veemarkt (runderen en paarden), Koornmarkt, Groenmarkt, Vismarkt. Ook de riviervisserij (op onder meer [[zalmen|zalm]] en [[fint]]) speelde een rol.
 
Vanaf einde 19e eeuw vestigde zich er een aantal industriële bedrijven: [[Daalderop]] (metaalbewerking) in 1880, [[De Betuwe]] (fruitverwerking) in 1885, [[Rio (bedrijf)|Rio]] (tingieterij) in 1910, [[Verdugt]] (chemicaliën) begin 20e eeuw, Metawa (metaalwaren) omstreeks 1923 en de kleinere tingieterijen DWS en in 1933 [[Jeka (bedrijf)|Jeka]]. Van 1963 tot 2013 was er ook een [[glasfabriek]], aanvankelijk [[Maasglas]] en later [[AGC Glass Europe]] geheten. Van deze bedrijven is Verdugt nog over, nu onder de naam ''[[Kemira|Kemira Chem Solutions]]'' en Daalderop onder de naam "Itho Daalderop".
 
Tiel vervult een centrumfunctie voor de regio Rivierenland. Het heeft het grootste areaal aan bedrijventerreinen in Midden-Nederland.{{Bron?||2015|05|12}} Binnen de gemeente zijn ongeveer drieduizend ondernemingen gevestigd. Verscheidene regionale, nationale en internationale ondernemingen hebben een vestiging op bedrijvenpark Medel.
 
=== Winkelen ===
In het [[voetgangersgebied]] rondom de Waterstraat, Voorstad en Weerstraat bevinden zich de meeste winkels. Behalve de landelijk bekende [[winkelketen]]s heeft Tiel nog verscheidene oude [[Familiebedrijf|familiebedrijven]], zoals stijlmodehuis [[Blijdesteijn]], [[bakkerij van Ooijen]] en [[kookwinkel Oostendorp]].
 
Op het Plein en de Varkensmarkt is de [[markt (winkel)|weekmarkt]] op zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur en op maandag van 12.00 tot 17.00 uur. Bij winkelcentrum Passewaaij is de warenmarkt op vrijdag van 13.00 tot 19.00 uur.
 
== Bekende inwoners ==
{{zie ook|[[Lijst van Tielenaren]]}}
 
== Religie ==
Tiel kent een grote verscheidenheid aan christelijke gezindtes, hoewel een groot deel van de bevolking onkerkelijk is. De stad kent een [[rooms-katholiek]]e geloofsgemeenschap [[Sint-Dominicuskerk (Tiel)|H. Dominicus]], onderdeel van de [[Suïtbertusparochie (Tiel)|Suïtbertusparochie]] die de West-Betuwe omvat. Daarnaast bestaan er in Tiel protestantse gemeentes die zijn aangesloten bij de [[Nederlandse Hervormde Kerk]], de [[Gereformeerde Kerken in Nederland]], de [[Gereformeerde Kerken vrijgemaakt]], een Moluks-Evangelische gemeente, een Volle Evangelische Gemeente en een [[Evangelisch-Lutherse Kerk|Evangelisch-Lutherse]] gemeenschap. De [[islam]]itische gemeenschap kan haar geloof belijden in diverse [[moskee]]ën.
 
== Tielse media ==
* Nog voor 1900 had Tiel zijn eerste krant: ''De Tielsche Courant'', uitgebracht door de gebroeders Campagne. Onder het juk van de bezetter moest de krant stoppen en kwam er een nieuwe krant: ''De Teisterbander'', die Duitsgezind was. Na de oorlog kwam de Tielse Courant weer terug. Naast de "De Tielsche Courant" heeft tot in de jaren tachtig de ''Nieuwe Tielsche Courant'' bestaan. Deze krant verscheen op dinsdag, donderdag en zaterdag en werd door firma van Loon uitgegeven. Nadat de uitgave van de Nieuwe Tielsche Courant gestaakt is, zijn de abonnees overgedragen aan ''De Nieuwe krant'', een kopblad van [[De Gelderlander]]. De Tielse Courant is in de jaren 90 verdwenen en werd omgedoopt in ''Dagblad Rivierenland''. Deze krant werd vervolgens weer opgeslokt door De Gelderlander. Het nieuws uit Tiel en omgeving is opgenomen in de editie Rivierenland.
* De lokale tv-zender StadsTV Tiel zendt uit via de kabel.
 
== Trivia ==
* Het boek ''De pleegzoon'' (1833) van [[Jacob van Lennep]] speelt zich gedeeltelijk af in Tiel.
* Een spottende doch bekende uitspraak is 'Tiel is niet viel', afkomstig van het rijmpje 'Tiel is niet viel, (Zalt)Bommel is rommel, en hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt'. Dit zou slaan op de landbouwgrond die slechter wordt naarmate men verder naar het westen gaat, maar sluit ook aan bij het gevoel van veel Tielenaren dat Tiel (als voormalige industriestad) niet veel allure heeft.
 
== Aangrenzende gemeenten ==
{{Tabel windroos
| NW=
| N= [[Buren (gemeente)|Buren]]
| NO= [[Neder-Betuwe (gemeente)|Neder-Betuwe]]
| W= [[Geldermalsen (gemeente)|Geldermalsen]]
| O=
| ZW= [[Neerijnen (gemeente)|Neerijnen]]
| Z=
| ZO= [[West Maas en Waal]]
}}
 
== Literatuur ==
* {{aut|[[Luit van der Tuuk]]}}, ''Noormannen in het rivierenland – De handelsplaatsen Dorestad en Tiel in vuur en vlam'' (Omniboek – Kampen, 2009), {{ISBN|978-90-5977-497-1}}
 
== Externe link ==
* [http://www.tiel.nl/ Gemeente Tiel]
 
{{Appendix}}
{{Navigatie landsheerlijke burchten van de 13de tot einde 15de eeuw in Gelderland}}
{{Navigatie Hanze}}
{{Navigatie gemeente Tiel}}
{{Navigatie provincie Gelderland}}
{{Commonscat|Tiel}}
{{Gesproken Wikipedia klein|Nl-Tiel-article.ogg|22350930}}
{{Coor title dms|51|53|0|N|5|26|0|E|type:city_region:NL}}
 
[[Categorie:Plaats in Gelderland]]
[[Categorie:Plaats in Gelderland]]
{{beginnetje}}
[[Categorie:Tiel| ]]
[[Categorie: Hanzestad]]

Huidige versie van 1 feb 2024 om 10:07

Tiel
Gemeente in Nederland
Vlag van de gemeente Tiel Wapen van de gemeente Tiel
(Details) (Details)
Locatie van de gemeente Tiel
Situering
Provincie Gelderland
COROP-gebied Zuidwest-Gelderland
Coördinaten 51°053′N 5°026′E
Algemeen
Oppervlakte 34,84 km²
- land 32,28 km²
- water 2,56 km²
Inwoners (1 april 2011) 41.304? (1280 inw/km²)
Hoofdplaats Tiel
Belangrijke verkeersaders A15 N834 N835
Station(s) Station Tiel,
Station Tiel Passewaaij
Politiek
Burgemeester (lijst) Hans Beenakker (VVD)
Economie
Gemiddeld inkomen (2006) € 12.300 per inw.
Gem. WOZ-waarde (2008) € 217.000
WW-uitkeringen (2007) 20 per 1000 inw.
Autobezit (2007) 437 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s) 4000-4007, 4013-4014, 4017, 4062
Netnummer(s) 0344
CBS-code 0281
CBS-wijkindeling zie wijken en buurten
Website www.tiel.nl
Portaal  Portaalicoon   Nederland
rel=nofollow
rel=nofollow
Bestand:Gem-Tiel-OpenTopo.jpg
Topografische gemeentekaart van Tiel, december 2016
Bestand:Tiel Wapen Waterpoort.jpg
Gevelsteen met het wapen van Tiel, Waterpoort
Bestand:Flipje Tiel.JPG
Beeldje van Flipje
Bestand:TielWaterpoort2.JPG
De poorttoren "Waterpoort" is een restant van de vestingwerken
Bestand:Tiel waterpoort C.jpg
Waterpoort met coupure Havendijk
Bestand:Tiel vanuit het oosten.jpg
Tiel vanuit het oosten met op de achtergrond de toren van de Sint-Maartenskerk
Bestand:Tiel Rijksmonument 520663 Kantongerecht Nieuwe Tielseweg.JPG
Gerechtsgebouw
Bestand:Tiel, kerk1 foto5 2011-05-14 14.16.jpg
Sint-Maartenskerk
Bestand:Tiel Dominicuskerk.JPG
Sint-Dominicuskerk
Bestand:De wederopbouw in ons land, in Tiel wordt de 50.000ste woning in gebruik genomen Weeknummer, 49-09 - Open Beelden - 59608.ogv
Polygoon-journaal over het na de Tweede Wereldoorlog vijftigduizendste nieuwgebouwde huis in Nederland (in Tiel), 1949

Tiel ( uitspraak ) is een stad (Hanzestad) en gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland. De gemeente telt per 31 mei 2015 41.650 inwoners (bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 34,81 km² (waarvan 2,17 km² water).

Tiel ligt aan de A15 en kan bereikt worden via de N834 en N835. De stad ligt ingeklemd tussen de rivieren de Waal (in het zuiden), de Linge (in het noorden) en het Amsterdam-Rijnkanaal (in het oosten). Tiel fungeert als eindpunt van de spoorlijnen Utrecht - Tiel en Arnhem - Tiel. Tiel heeft sinds 1882 een station aan deze lijnen; sinds 2007 heeft de wijk Passewaaij ook een station aan de lijn Utrecht - Tiel. Verder heeft Tiel een overnachtingshaven voor de binnenvaart.

De mascotte van de stad is Flipje, het fruitbaasje (de stripfiguur van de voormalige lokale jamfabriek De Betuwe). Van Flipje staat een standbeeld in het stadscentrum.

Geschiedenis

Bewoning sinds de Nieuwe Steentijd

In 2011 werd ter hoogte van bedrijvenpark Kellen langs de Linge een vindplaats uit de Nieuwe Steentijd blootgelegd. De archeologen troffen bewoningssporen aan, aardewerk, vuursteen en dierlijk bot.[1]

In 2017 werd tijdens een uitbreiding van het bedrijventerrein Medel een van de rijkste Romeinse vindplaatsen in de Betuwe aangetroffen. Onder de 2.500 gevonden bronzen voorwerpen waren een zeldzame balsamarium (zalfpot) gedecoreerd met liefdesgoden in reliëf, en luxe artikelen zoals mantelspelden, ringen, dolken, een olielamp en een wijnzeef. De voorwerpen lagen op een klein gebied van twintig tot vijftig meter breed in een oude rivierbedding die langs de iets hoger gelegen "Hoge Hof" lag. Onderzoekers vermoeden dat daar een villa of een heiligdom heeft gestaan.[2][3] Ook werden verschillende begraafplaatsen gevonden uit het neolithicum (circa 3650 v Chr,), waaronder een graf van tenminste acht personen.[4][5]

Tiel is een van de oudste steden van Nederland: de plaats stamt uit de periode 850-1100, terwijl de meeste Nederlandse steden in de late middeleeuwen (1150-1300) ontstonden.

De teloorgang rond 850 van de circa tien kilometer verderop gelegen internationale handelsplaats Dorestad, zorgde ervoor dat een deel van de handel verschoof naar Tiel. In 896 ontving Tiel van de Frankische koning Zwentibold het tolrecht. Wanneer de stadsrechten zijn verleend is onbekend. Door archeologisch onderzoek in de binnenstad werd bevestigd wat uit schriftelijke bronnen reeds bekend was: de stad was in de 10e en 11e eeuw een handelsnederzetting van internationale betekenis, die nauwe banden onderhield met de veel rijkere en machtigere handelsstad Keulen. Tiel onderhield in die tijd ook nauwe handelsbetrekkingen met Engeland.

Volgens de Benedictijnse kroniekschrijver Alpertus van Metz werd Tiel geplunderd door Vikingen. Hij schreef dat zeerovers zonder enige tegenstand te ontmoeten in 1006 de handelsnederzetting binnentrokken, de levensvoorraden snel wegsleepten, waarna de nederzetting werd platgebrand.[6] Archeologisch bewijs voor de plunderingen ontbreekt.[7]

Het waren kooplieden van Tiel die zich omstreeks 1015 bij de Duitse keizer beklaagden over de illegale tol die door graaf Dirk III van Holland in de buurt van Vlaardingen werd opgericht. Dit zou leiden tot de (voor de keizer) slecht afgelopen strafexpeditie tegen de Hollandse graaf.

Het is niet bekend of Tiel het muntrecht heeft verkregen, wel werden er munten geslagen.[8] In de 13e eeuw verkreeg Tiel stadsrechten van de bisschop van Utrecht en trad het toe tot de Hanze, een Duits verbond van handelssteden, dat vooral van grote betekenis was voor de Oostzeehandel.

In 1136, 1334 en 1420[9] vonden in Tiel grote stadsbranden plaats.

De stad was menigmaal de inzet van machtsstrijd tussen de graven van Gelre en de hertogen van Brabant. In 1339 werd de stad definitief Gelders, toen hertog Jan III van Brabant Tiel aan het hertogdom Gelre overdroeg. In de late middeleeuwen en de 16e en 17e eeuw breidde de ommuurde stad zich verder uit met een voorstad en nieuwe vestingwerken.

In het oude stadscentrum herinneren verscheidene monumenten aan dat rijke verleden, zoals de Sint-Maartenskerk, de Waterpoort met Groote Sociëteit, het Gerechtsgebouw, de voormalige sociëteit Bellevue, het uit 1525 daterende Ambtmanshuis dat samen met de door Jan David Zocher ontworpen Ambtmanstuin deel uitmaakt van het stadhuiscomplex, en het eveneens uit de 16e eeuw stammende Gotische huis aan de Weerstraat.

Tiel heeft als een van de eerste gemeenten in Nederland een begraafplaats laten aanleggen buiten de stadsgrenzen. De begraafplaats 'Ter Navolging' dateert uit 1786.

Tweede Wereldoorlog

In de Tweede Wereldoorlog werd Tiel zwaar getroffen tijdens gevechten tussen de Duitse bezetters die in de stad gelegerd waren en de geallieerden die gelegen waren aan de overzijde van de Waal. Onder meer de Sint Maartenskerk en de Waterpoort werden door de beschietingen ernstig beschadigd. In de jaren na de oorlog is de binnenstad weer hersteld, maar nog steeds zijn er sporen te vinden van de bombardementen.

De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog worden herdacht met verschillende monumenten: de fusilladeplaats aan de coupure, het monument voor de gevallen krijger, het Joods monument, het monument op de Joodse begraafplaats, een plaquette voor N.A. Oostinga, het Indisch monument en 21 Stolpersteine.[10] In de buurtschap Zennewijnen staat het beeld De Roeier. Zie ook de lijst van oorlogsmonumenten in Tiel.

Na 1945

In 1949 werd het vijftigduizendste nieuw gebouwde huis na de oorlog opgeleverd en geopend door de minister van volkshuisvesting. De Waterpoort werd in 1979 herbouwd. In juni 2006 is men begonnen met het uitbaggeren en reinigen van de stadsgrachten, waarin nog munitie lag uit de oorlog. Het baggeren is uitgevoerd met behulp van de zogeheten Bombox, een mobiele veiligheidsconstructie die speciaal voor dit project is gebouwd. In totaal zijn er tot eind november 2007 vijfhonderd grote en kleine explosieven boven water gehaald.

De gemeente werd in de 20e eeuw verschillende keren uitgebreid, met de dorpen Drumpt, Kapel-Avezaath en Wadenoijen, die werden overgedragen door de voormalige gemeente Wadenoijen. Daarnaast werden de buurtschap Latenstein in 1956 en het gehucht Medel in 2002 door de gemeente Echteld aan Tiel overgedragen. In de jaren negentig van de vorige eeuw is op de plaats van de buurtschap Passewaaij, tussen Wadenoijen en Tiel, begonnen met de aanleg van de grootscheepse Vinex-nieuwbouwwijk Passewaaij.

Op 31 januari 1995 en in de dagen daarna werden 250.000 mensen, variërend van vijf dagen tot twee weken, verplicht uit grote delen van het rivierengebied geëvacueerd wegens de gevaarlijk hoge waterstand van de Rijn, Maas en Waal. Tiel was een van de steden die werden geëvacueerd. De evacuatie van het Rivierenland was een van de grootste evacuaties uit de recente Nederlandse geschiedenis.

Openbare voorzieningen

Tiel is uitgegroeid tot het centrum van het Rivierenland. Veel mensen uit de regio maken gebruik van de voorzieningen die Tiel te bieden heeft zoals winkels, scholen, ziekenhuis Rivierenland, schouwburg en filmtheater Agnietenhof en cultuurgebouw Zinder.

Sinds 1965 is in Tiel het Bureau Krediet Registratie, kortweg BKR, gevestigd.

Politiek

Gemeenteraad

De gemeenteraad van Tiel bestaat sinds 2002 uit 27 zetels. Hieronder staat de samenstelling van de raad sinds 1998.

Gemeenteraadszetels
Partij 1998 2002 2006 2010 2014 2018
PvdA 8 7 10 6 5 3
VVD 6 5 4 6 5 5
CDA 5 4 5 3 3 2
ProTiel - 8 5 4 2 1
GroenLinks 2 2 2 3 1 2
D66 2 1 1 3 5 4
ChristenUnie - - - 1 1 1
Partij Van den Burg / Partij Van De Burgers - - - 1 4 8
Sociaal Tiel - - - 1 -
Krachtig Tiel 1
Overigen 2 - - - - -
Totaal 25 27 27 27 27 27

Burgemeester

Burgemeester van Tiel is Ir. Hans Beenakker (VVD), voormalig burgemeester van de Brabantse gemeente Asten. Van 2003 tot eind 2011 stond Steven de Vreeze (PvdA) aan het hoofd van het College van B&W. Hij was voorheen burgemeester van Enkhuizen. Zijn voorganger was partijgenoot Ed van Tellingen. De vroegere burgemeester van Haarlem, Jaap Pop was in de jaren 80 van de 20e eeuw burgemeester van Tiel.

Bestuurlijke indeling

De gemeente Tiel is bestuurlijk ingedeeld in de volgende wijken en buurten:

  • Centrum
Binnenstad
Sterrebos
Stationsbuurt
  • Tiel-Oost
Santwijck
De Lok
Het Ooij
Latenstein
  • Tiel-West
Hertogenwijk
Burgemeesterswijk
Ridderweide
  • Tiel-Noord
De Hennepe
Schepenbuurt
Kloosterbuurt
Elzenpas
Westroijen
Rauwenhof
Drumpt
Passewaaij-Noord
Passewaaij-Zuid
Bergakker
  • Kellen
Veluwe
Industrieterrein Kellen

Cultuur

Tiel heeft een ruim aanbod aan culturele voorzieningen, waaronder schouwburg en filmtheater Agnietenhof, cultuurgebouw Zinder, het Flipje & Streekmuseum en Regionaal Archief Rivierenland. In Zinder hebben met ingang van augustus 2017 onder andere de bibliotheek, Centrum voor de kunsten De Plantage, muziekcentrum TwentieToe en de kunstuitleen een plek gekregen.[11].

Monumenten

In de gemeente zijn een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, oorlogsmonumenten en een varend monument, zie:

Bezienswaardigheden

Bestand:Tiel-centrum-OpenTopo.jpg

Kaart van het oude centrum van Tiel

Kunst in de openbare ruimte

In de gemeente zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:

Evenementen

  • Jaarlijks werden in het tweede weekend van september de landelijk bekende evenementen Appelpop en het Fruitcorso gehouden. Met een bezoekersaantal van ruim 300.000 was dit, op de Nijmeegse Vierdaagse na, het grootste evenement van Gelderland. Vanaf 2014 zijn de twee evenementen gesplitst: Appelpop blijft in het tweede weekend, het fruitcorso vindt plaats in het derde weekend van september.
  • Andere jaarlijks terugkerende muzikale evenementen zijn Jazzy Tiel in oktober, House of Fame in mei en Woodstock aan de Waal in juni. Woodstock aan de Waal is gebaseerd op het Amerikaanse Woodstock Festival van 1969. Er spelen daarom vooral coverbands van bands uit de jaren zestig. Ook zijn er optredens van dichters en kunstenaars in de flowerpower-stijl. Al in 1970 had Tiel zijn eigen Woodstock, met het tweedaagse Betuws Muziekfestival. Er traden veel bekende artiesten op, zoals The Kinks, Cat Stevens, Golden Earring, Arthur Brown, Black Sabbath en de Tielse psychedelische band De Dream.
  • Van 1980 tot 1995 vond het na-Tourcriterium Profronde van Tiel plaats. De wielerronde kon jaarlijks rekenen op een goed deelnemersveld en stond in het peloton zeer goed aangeschreven. Van 2011 tot 2017 werd dit evenement opnieuw jaarlijks gehouden, in 2013 voor het eerst met een internationaal damescriterium. In 2014 was Tiel gaststad voor de Holland Ladies Tour.
  • Sinds 2015 wordt met Pinksteren in de gemeentehaven het meerdaags evenement Tiel Maritiem gehouden. Verschillende soorten schepen staan deze dagen centraal.
  • Begin juli is de culturele markt Tiel Toont, met shows en optredens die rouleren door de stad.
  • Op 28 juni 2008 heeft Tiel Roze zaterdag georganiseerd. De Roze zaterdag is bedoeld om de integratie van homo’s en lesbiennes te bevorderen. Het evenement trok een kleine 40.000 bezoekers.
  • In juli 2013 werd op de Waalkade een driftevenement gehouden.

Sinds 2016 staat een overzicht van alle feesten en evenementen op de website StappeninTiel.nl.

Bestand:Aalbaalu.JPG
Kersen

Eten en drinken

Lekkernijen gerelateerd aan Tiel en omgeving:

Economie

Handel en industrie

Tiel was vanouds een handelsstad met vele markten: Varkensmarkt, Veemarkt (runderen en paarden), Koornmarkt, Groenmarkt, Vismarkt. Ook de riviervisserij (op onder meer zalm en fint) speelde een rol.

Vanaf einde 19e eeuw vestigde zich er een aantal industriële bedrijven: Daalderop (metaalbewerking) in 1880, De Betuwe (fruitverwerking) in 1885, Rio (tingieterij) in 1910, Verdugt (chemicaliën) begin 20e eeuw, Metawa (metaalwaren) omstreeks 1923 en de kleinere tingieterijen DWS en in 1933 Jeka. Van 1963 tot 2013 was er ook een glasfabriek, aanvankelijk Maasglas en later AGC Glass Europe geheten. Van deze bedrijven is Verdugt nog over, nu onder de naam Kemira Chem Solutions en Daalderop onder de naam "Itho Daalderop".

Tiel vervult een centrumfunctie voor de regio Rivierenland. Het heeft het grootste areaal aan bedrijventerreinen in Midden-Nederland.[bron?] Binnen de gemeente zijn ongeveer drieduizend ondernemingen gevestigd. Verscheidene regionale, nationale en internationale ondernemingen hebben een vestiging op bedrijvenpark Medel.

Winkelen

In het voetgangersgebied rondom de Waterstraat, Voorstad en Weerstraat bevinden zich de meeste winkels. Behalve de landelijk bekende winkelketens heeft Tiel nog verscheidene oude familiebedrijven, zoals stijlmodehuis Blijdesteijn, bakkerij van Ooijen en kookwinkel Oostendorp.

Op het Plein en de Varkensmarkt is de weekmarkt op zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur en op maandag van 12.00 tot 17.00 uur. Bij winkelcentrum Passewaaij is de warenmarkt op vrijdag van 13.00 tot 19.00 uur.

Bekende inwoners

Lijst van Tielenaren

Religie

Tiel kent een grote verscheidenheid aan christelijke gezindtes, hoewel een groot deel van de bevolking onkerkelijk is. De stad kent een rooms-katholieke geloofsgemeenschap H. Dominicus, onderdeel van de Suïtbertusparochie die de West-Betuwe omvat. Daarnaast bestaan er in Tiel protestantse gemeentes die zijn aangesloten bij de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt, een Moluks-Evangelische gemeente, een Volle Evangelische Gemeente en een Evangelisch-Lutherse gemeenschap. De islamitische gemeenschap kan haar geloof belijden in diverse moskeeën.

Tielse media

  • Nog voor 1900 had Tiel zijn eerste krant: De Tielsche Courant, uitgebracht door de gebroeders Campagne. Onder het juk van de bezetter moest de krant stoppen en kwam er een nieuwe krant: De Teisterbander, die Duitsgezind was. Na de oorlog kwam de Tielse Courant weer terug. Naast de "De Tielsche Courant" heeft tot in de jaren tachtig de Nieuwe Tielsche Courant bestaan. Deze krant verscheen op dinsdag, donderdag en zaterdag en werd door firma van Loon uitgegeven. Nadat de uitgave van de Nieuwe Tielsche Courant gestaakt is, zijn de abonnees overgedragen aan De Nieuwe krant, een kopblad van De Gelderlander. De Tielse Courant is in de jaren 90 verdwenen en werd omgedoopt in Dagblad Rivierenland. Deze krant werd vervolgens weer opgeslokt door De Gelderlander. Het nieuws uit Tiel en omgeving is opgenomen in de editie Rivierenland.
  • De lokale tv-zender StadsTV Tiel zendt uit via de kabel.

Trivia

  • Het boek De pleegzoon (1833) van Jacob van Lennep speelt zich gedeeltelijk af in Tiel.
  • Een spottende doch bekende uitspraak is 'Tiel is niet viel', afkomstig van het rijmpje 'Tiel is niet viel, (Zalt)Bommel is rommel, en hoe dichter bij Dordt, hoe rotter het wordt'. Dit zou slaan op de landbouwgrond die slechter wordt naarmate men verder naar het westen gaat, maar sluit ook aan bij het gevoel van veel Tielenaren dat Tiel (als voormalige industriestad) niet veel allure heeft.

Aangrenzende gemeenten

   Aangrenzende gemeenten   
    Buren   Neder-Betuwe 
 Geldermalsen    
 Neerijnen      West Maas en Waal 

Literatuur

Externe link

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties
  1. º Nieuwsbericht op: stadtiel.nl, Zeldzame archeologische vondsten op Kellen Tiel
  2. º NOS 30 maart 2017: Romeinse opgravingen Tiel: 'Zelfs in Nijmegen zou dit bijzonder zijn'
  3. º De Gelderlander 30 maart 2017: Bedrijventerrein in Tiel blijkt Romeinse schatkamer
  4. º Jan Bouwhuis. "Zeer bijzondere graf vondst bij opgravingen Medel Tiel", De Tielenaar, 7 april 2018. Geraadpleegd op 13 april 2018.
  5. º Maarten Keulemans. "Deze 'uitzonderlijke vondst' biedt een inkijkje in de tijd dat gemeenschapszin ontstond", De Volkskrant, 6 april 2018. Geraadpleegd op 13 april 2018.
  6. º Alpertus van Metz (circa 1021), De diversitate temporum, vertaling op Noormannen in de Lage Landen website van L. van der Tuuk
  7. º RZGM, Archeologie in Tiel 3, in: The NAVIS I project
  8. º B.J. van der Veen, Een Utrechtse munt, getuigend van de investituurstrijd tijdens Koenraad van Zwaben en Hendrik IV, blz.43, in: E.H.P. Cordfunke et al. (2004), van Solidus tot Euro, Uitgeverij Verloren, ISBN 9065508295
  9. º Geschiedenis van Tiel, Mr E.D. Rink, Uitgeverij A. van Loon te Tiel (1836), blz 34
  10. º Website van de werkgroep Stolpersteine Tiel
  11. º tiel.nl - Westluidense Poort, geraadpleegd 2 oktober 2016
  12. º Stadswandeling(Dode link)
rel=nofollow
rel=nofollow
Wapen Graafschap GelreLandsheerlijke burchten van de 13e tot einde 15e eeuw in GelreWapen Graafschap Zutphen

Ammersoyen · Buren · Emmerik · Erkelenz · Geldern · Grave · Groenlo · Grunsfoort · Hattem · Hatendonk · Kessel · Krieckenbeek · Lobith · Montfort · Nijmegen · Oijen · Poederoijen · Rosendael · Tiel · Wachtendonk · Wickrath

rel=nofollow
Hanze
Hanzesteden:Anklam · Arnhem · Bergen · Berlijn-Cölln · Braunschweig · Bremen · Brugge · Deventer · Doesburg · Dortmund · Duisburg · Elburg · Erfurt · Gdańsk · Goslar · Göttingen · Great Yarmouth · Greifswald · Groningen · Halle · Hamburg · Hameln · Hannover · Harderwijk · Hasselt · Hattem · Hildesheim · Kampen · Kaunas · Keulen · Kiel · Klaipėda · Koningsbergen · Kopenhagen · Krakau · Kuldīga · Londen · Lübeck · Lüneburg (stad) · Magdeburg · Münster · Nijmegen · Oldenzaal · Ommen · Osnabrück · Paderborn · Pärnu · Pskov · Quedlinburg · Riga · Roermond · Rostock · Stargard Szczeciński · Stavoren · Stockholm · Stralsund · Stettin · Tallinn · Tartu · Tiel · Toruń · Veliki Novgorod · Venlo · Ventspils · Visby · Wismar · Wrocław · Zutphen · Zwolle
Hanzekantoren:Bryggen (Bergen) · Hanzekantoor van Brugge · Peterhof (Novgorod) · Stalhof (Londen)
Zie ook:Hanzedagen · Hanzevlaggen · Vitte · Greenwell's Booth · Novgoroder Schra
Hollands-Wendische Oorlog · Vrede van Utrecht · Simon van Utrecht
rel=nofollow

Andere Hanzen: Vlaamse Hanze van Londen · Hanze der XVII steden

rel=nofollow
Vlag van de provincie GelderlandPlaatsen in de gemeente TielVlag van de gemeente Tiel

Stad: Tiel

Dorpen: Drumpt · Kapel-Avezaath · Kerk-Avezaath (gedeeltelijk) · Wadenoijen

Buurtschappen: Bergakker · Medel (gedeeltelijk) · Passewaaij · Zennewijnen

Gelderland: Steden en dorpen in Gelderland      Nederland: Provincies · Gemeenten

rel=nofollow
Gemeenten in de provincie Gelderland

Aalten · Apeldoorn · Arnhem · Barneveld · Berkelland · Beuningen · Bronckhorst · Brummen · Buren · Culemborg · Doesburg · Doetinchem · Druten · Duiven · Ede · Elburg · Epe · Ermelo · Geldermalsen · Groesbeek · Harderwijk · Hattem · Heerde · Heumen · Lingewaal · Lingewaard · Lochem · Maasdriel · Millingen aan de Rijn · Montferland · Neder-Betuwe · Neerijnen · Nijkerk · Nijmegen · Nunspeet · Oldebroek · Oost Gelre · Oude IJsselstreek · Overbetuwe · Putten · Renkum · Rheden · Rijnwaarden · Rozendaal · Scherpenzeel · Tiel · Ubbergen · Voorst · Wageningen · West Maas en Waal · Westervoort · Wijchen · Winterswijk · Zaltbommel · Zevenaar · Zutphen
Nederland: Provincies · Gemeenten

rel=nofollow

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Tiel op Wikimedia Commons.

rel=nofollow
51°53′0″N, 5°26′0″E
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Tiel&oldid=358665"