Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Åland: verschil tussen versies
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Åland&oldid=51829349) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (4 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven) | |||
| Regel 2: | Regel 2: | ||
{{Infobox land | {{Infobox land | ||
| naaminlandstaal = Landskapet Åland | | naaminlandstaal = Landskapet Åland | ||
| vlag = | | vlag = | ||
| vlagartikel = Vlag van Åland | | vlagartikel = Vlag van Åland | ||
| wapen = | | wapen = | ||
| wapenartikel = Wapen van Åland | | wapenartikel = Wapen van Åland | ||
| locatie = | | locatie = | ||
| talen = [[Zweeds]] | | talen = [[Zweeds]] | ||
| hoofdstad = [[Mariehamn]] | | hoofdstad = [[Mariehamn]] | ||
| Regel 22: | Regel 22: | ||
| landcode = ALA | | landcode = ALA | ||
| tel = 358-18 | | tel = 358-18 | ||
| CIAkaart = | | CIAkaart = | ||
| CIAkaartonderschrift = | | CIAkaartonderschrift = | ||
}} | }} | ||
'''Åland''' (uitspraak: [ˈoːland]) ([[Zweeds]]: ''Åland''; [[ | '''Åland''' (uitspraak: [ˈoːland]) ([[Zweeds]]: ''Åland''; [[Fins]]: ''Ahvenanmaa'') is een [[Finland|Finse]] [[Regio's van Finland|regio]] met verregaande autonomie. Het grondgebied valt samen met de gelijknamige eilandengroep de Ålandseilanden in de [[Archipelzee]], aan de monding van de [[Botnische Golf]], halverwege [[Zweden]] en [[Finland]]. Tussen Zweden en Åland ligt de [[Ålandzee]]. Van de ruim 26.000 [[eiland]]en en [[Scherenkust|scheren]] hebben er 6.757 een naam en zijn er zo'n 65 bewoond. Het inwonertal bedroeg eind 2014 ongeveer 29.000; ongeveer 40% daarvan woont in de hoofdstad [[Mariehamn]]. Åland heeft maar één klein stukje [[grens]] op land: op het onbewoonde eilandje [[Märket]], dat voor de helft Zweeds grondgebied is. Åland is geheel [[Zweeds]]talig, het Zweeds is de enige officiële taal en communicatie met de Finse overheid geschiedt in het Zweeds. De provincie is gedemilitariseerd en de bewoners hoeven niet te voldoen aan de Finse [[dienstplicht]]. | ||
== Geschiedenis == | == Geschiedenis == | ||
In de [[steentijd]] bestond de eilandengroep uit enkele zeer kleine eilandjes, die met name 's winters periodiek bewoond werden door [[pelsjager]]s die over het ijs of per [[boomstamkano]] arriveerden. De oudst bekende levenstekens in dit gebied dateren van 4000 jaar voor Christus en behoren tot de [[kamkeramiekcultuur]]. Door de [[postglaciale opheffing]], die tot heden doorgaat, steeg de bodem en kwam er steeds meer land boven water te liggen. De oorspronkelijke eilandjes vormen nu de hoogste toppen, waaronder de 129 meter hoge [[Orrdalsklint]]. Rond de 1e eeuw voor Christus bereikte - relatief laat - het gebruik van [[brons]] deze regio, waardoor de [[Noordse bronstijd|bronstijd]] begon. In de 5e en 6e eeuw zijn er geen tekenen van bewoning in dit gebied te vinden; de oorzaak is onbekend. Rond de 7e eeuw vestigde zich vanuit het westen een nieuwe golf kolonisten in de regio. Gedurende de [[ijzertijd]] en de periode van de [[Vikingen]] was deze regio vrij dicht bevolkt, wat te zien is aan talloze [[walburcht]]en en [[grafveld]]en uit deze tijd. | In de [[steentijd]] bestond de eilandengroep uit enkele zeer kleine eilandjes, die met name 's winters periodiek bewoond werden door [[pelsjager]]s die over het ijs of per [[boomstamkano]] arriveerden. De oudst bekende levenstekens in dit gebied dateren van 4000 jaar voor Christus en behoren tot de [[kamkeramiekcultuur]]. Door de [[postglaciale opheffing]], die tot heden doorgaat, steeg de bodem en kwam er steeds meer land boven water te liggen. De oorspronkelijke eilandjes vormen nu de hoogste toppen, waaronder de 129 meter hoge [[Orrdalsklint]]. Rond de 1e eeuw voor Christus bereikte - relatief laat - het gebruik van [[brons]] deze regio, waardoor de [[Noordse bronstijd|bronstijd]] begon. In de 5e en 6e eeuw zijn er geen tekenen van bewoning in dit gebied te vinden; de oorzaak is onbekend. Rond de 7e eeuw vestigde zich vanuit het westen een nieuwe golf kolonisten in de regio. Gedurende de [[ijzertijd]] en de periode van de [[Vikingen]] was deze regio vrij dicht bevolkt, wat te zien is aan talloze [[walburcht]]en en [[grafveld]]en uit deze tijd. | ||
| Regel 36: | Regel 35: | ||
Toen Finland in 1917 onafhankelijk werd, brak een discussie over de toekomst van Åland uit. De meerderheid van de bewoners, volledig op Zweden georiënteerd, zocht middels een [[referendum]], aansluiting bij dat land: 95% van de inwoners stemde vóór aansluiting bij Zweden. Finland wilde de archipel echter graag behouden. De kwestie werd voorgelegd aan de pas opgerichte [[Volkenbond]], die in 1921 besliste dat de eilanden bij Finland zouden blijven, mits autonomie en behoud van de Zweedse cultuur gegarandeerd bleven. Ook werd de militair neutrale status verder vastgelegd. Dit had tot gevolg dat schepen die onder Ålandse vlag voeren gedurende de [[Tweede Wereldoorlog]] neutraal waren, en relatief veilig transporten voor zowel de geallieerden als voor de Duitsers konden verzorgen. | Toen Finland in 1917 onafhankelijk werd, brak een discussie over de toekomst van Åland uit. De meerderheid van de bewoners, volledig op Zweden georiënteerd, zocht middels een [[referendum]], aansluiting bij dat land: 95% van de inwoners stemde vóór aansluiting bij Zweden. Finland wilde de archipel echter graag behouden. De kwestie werd voorgelegd aan de pas opgerichte [[Volkenbond]], die in 1921 besliste dat de eilanden bij Finland zouden blijven, mits autonomie en behoud van de Zweedse cultuur gegarandeerd bleven. Ook werd de militair neutrale status verder vastgelegd. Dit had tot gevolg dat schepen die onder Ålandse vlag voeren gedurende de [[Tweede Wereldoorlog]] neutraal waren, en relatief veilig transporten voor zowel de geallieerden als voor de Duitsers konden verzorgen. | ||
== Autonomie == | == Autonomie == | ||
| Regel 48: | Regel 44: | ||
Åland kent het 'hembygdsrätt'<ref>{{sv}}[http://www.regeringen.ax/aland-omvarlden/alandsk-hembygdsratt Ålands landskapsregering: Åländsk hembygdsrätt]</ref>: het recht van domicilie: iedereen die een of beide ouders heeft die Ålander zijn, verkrijgt automatisch dat recht; iedereen die de Finse nationaliteit heeft, ten minste 5 jaar in Åland heeft gewoond en aantoont de Zweedse taal voldoende machtig te zijn, kan dit recht aanvragen. Iedereen die langer dan 5 jaar buiten Åland woont, verliest dat recht. Mensen die het hembygdsrätt hebben, mogen in Åland land of een woning kopen, een bedrijf beginnen en hebben stemrecht. | Åland kent het 'hembygdsrätt'<ref>{{sv}}[http://www.regeringen.ax/aland-omvarlden/alandsk-hembygdsratt Ålands landskapsregering: Åländsk hembygdsrätt]</ref>: het recht van domicilie: iedereen die een of beide ouders heeft die Ålander zijn, verkrijgt automatisch dat recht; iedereen die de Finse nationaliteit heeft, ten minste 5 jaar in Åland heeft gewoond en aantoont de Zweedse taal voldoende machtig te zijn, kan dit recht aanvragen. Iedereen die langer dan 5 jaar buiten Åland woont, verliest dat recht. Mensen die het hembygdsrätt hebben, mogen in Åland land of een woning kopen, een bedrijf beginnen en hebben stemrecht. | ||
== Bestuur en politiek == | == Bestuur en politiek == | ||
| Regel 57: | Regel 51: | ||
Åland kent 16 gemeenten (kommuner) met elk een eigen gemeentebestuur. Sommige gemeenten werken intensief samen. | Åland kent 16 gemeenten (kommuner) met elk een eigen gemeentebestuur. Sommige gemeenten werken intensief samen. | ||
== Economie == | == Economie == | ||
De drie belangrijkste pijlers onder de economie van Åland zijn scheepvaart, handel en toerisme. In mindere mate spelen landbouw, visserij en industrie een rol. Het land heeft van oudsher een rijke scheepvaarthistorie: In het verleden was Mariehamn de thuishaven van vele grote zeezeilschepen, waarvan het [[museumschip]] de [[Pommern (schip, 1903)|Pommern]] in de haven van de hoofdstad de herinnering draagt. Maar ook nu zijn meerdere grote [[rederij]]en in Mariehamn gevestigd, en draagt de scheepvaartindustrie voor ongeveer 40% bij aan de economie. | De drie belangrijkste pijlers onder de economie van Åland zijn scheepvaart, handel en toerisme. In mindere mate spelen landbouw, visserij en industrie een rol. Het land heeft van oudsher een rijke scheepvaarthistorie: In het verleden was Mariehamn de thuishaven van vele grote zeezeilschepen, waarvan het [[museumschip]] de [[Pommern (schip, 1903)|Pommern]] in de haven van de hoofdstad de herinnering draagt. Maar ook nu zijn meerdere grote [[rederij]]en in Mariehamn gevestigd, en draagt de scheepvaartindustrie voor ongeveer 40% bij aan de economie. | ||
| Regel 69: | Regel 62: | ||
In januari 2014 bedroeg de [[werkloosheid]] 3,9%<ref>{{sv}}[https://web.archive.org/web/20140812104216/http://www.asub.ax/files/arblos_01_2014.pdf Ålands statistik- och utredningsbyrå: Arbetslöshetssituationen - januari 2014]</ref>, en was het [[welvaart]]sniveau van Åland het hoogst van heel Finland. | In januari 2014 bedroeg de [[werkloosheid]] 3,9%<ref>{{sv}}[https://web.archive.org/web/20140812104216/http://www.asub.ax/files/arblos_01_2014.pdf Ålands statistik- och utredningsbyrå: Arbetslöshetssituationen - januari 2014]</ref>, en was het [[welvaart]]sniveau van Åland het hoogst van heel Finland. | ||
== Transport == | == Transport == | ||
| Regel 80: | Regel 71: | ||
== Media == | == Media == | ||
Åland heeft meerdere [[Radio-omroep|radiostations]] en twee eigen particuliere tv-stations: [[Åland24]] en [[TV Åland]], die beide meerdere keren van eigenaar zijn verwisseld. Åland heeft twee kranten: [[Ålandstidningen]] en [[Nya Åland]]. | Åland heeft meerdere [[Radio-omroep|radiostations]] en twee eigen particuliere tv-stations: [[Åland24]] en [[TV Åland]], die beide meerdere keren van eigenaar zijn verwisseld. Åland heeft twee kranten: [[Ålandstidningen]] en [[Nya Åland]]. | ||
== Religie == | == Religie == | ||
| Regel 87: | Regel 76: | ||
Åland heeft enkele zeer oude kerkgebouwen. Het oudste is de kerk van [[Jomala]], gewijd aan [[Olaf II van Noorwegen]], [[patroonheilige]] van Åland. Deze kerk is vermoedelijk gebouwd tussen 1260 en 1280. De grootste kerk van Åland, die in [[Sund (Åland)|Sund]], dateert uit dezelfde eeuw. Door haar dikke stenen muren heeft ze meerdere branden en oorlogen heelhuids doorstaan. | Åland heeft enkele zeer oude kerkgebouwen. Het oudste is de kerk van [[Jomala]], gewijd aan [[Olaf II van Noorwegen]], [[patroonheilige]] van Åland. Deze kerk is vermoedelijk gebouwd tussen 1260 en 1280. De grootste kerk van Åland, die in [[Sund (Åland)|Sund]], dateert uit dezelfde eeuw. Door haar dikke stenen muren heeft ze meerdere branden en oorlogen heelhuids doorstaan. | ||
== Sport en recreatie == | == Sport en recreatie == | ||
| Regel 94: | Regel 81: | ||
Er zijn ook zeer veel buitensporten mogelijk, variërend van paardrijden, fietsen, wandelen en golfen tot aan vele watersporten zoals zwemmen, surfen, kajakken, zeilen en duiken. 's Winters zijn er wintersporten mogelijk, waaronder schaatsen en langlaufen op de dichtgevroren meren en zee. | Er zijn ook zeer veel buitensporten mogelijk, variërend van paardrijden, fietsen, wandelen en golfen tot aan vele watersporten zoals zwemmen, surfen, kajakken, zeilen en duiken. 's Winters zijn er wintersporten mogelijk, waaronder schaatsen en langlaufen op de dichtgevroren meren en zee. | ||
== Geografie == | == Geografie == | ||
| Regel 102: | Regel 87: | ||
Door de [[postglaciale opheffing]] komt het land hier elke eeuw ongeveer 70 cm omhoog, waardoor er continu nieuwe eilanden ontstaan maar ook eilanden verdwijnen doordat ze aan elkaar of aan het vasteland vastgroeien. Veel delen van het hoofdeiland dragen dan ook nog de naam van een voormalig eiland, en ook dragen sommige eilanden meerdere namen doordat ze vroeger uit meerdere aparte eilanden bestonden. Door de bodemstijging gebeurt het ook regelmatig dat vaarwegen onbevaarbaar worden, en dat havens verder in de richting van de zee verlegd moeten worden. | Door de [[postglaciale opheffing]] komt het land hier elke eeuw ongeveer 70 cm omhoog, waardoor er continu nieuwe eilanden ontstaan maar ook eilanden verdwijnen doordat ze aan elkaar of aan het vasteland vastgroeien. Veel delen van het hoofdeiland dragen dan ook nog de naam van een voormalig eiland, en ook dragen sommige eilanden meerdere namen doordat ze vroeger uit meerdere aparte eilanden bestonden. Door de bodemstijging gebeurt het ook regelmatig dat vaarwegen onbevaarbaar worden, en dat havens verder in de richting van de zee verlegd moeten worden. | ||
== Geologie == | == Geologie == | ||
Het overgrote deel van Åland bestaat uit [[Metamorf gesteente|metamorf]] en [[stollingsgesteente]]. Het hoofdeiland bestaat voornamelijk uit rood [[graniet]]<ref>Dit verklaart waarom de wegen in Åland rood gekleurd zijn: plaatselijk gewonnen graniet wordt vermalen door het asfalt.</ref>; in het oosten komt [[gneis]] voor. Het gesteente dateert uit het [[Precambrium]] (1,6 miljard jaar geleden) en behoort tot het [[Baltisch schild]]. In deze periode waren er in het gebied verschillende [[magmakamer]]s, waarvan er een in het noorden van [[Brändö]] goed op de kaart te herkennen is: de [[Åva-ring]]. | Het overgrote deel van Åland bestaat uit [[Metamorf gesteente|metamorf]] en [[stollingsgesteente]]. Het hoofdeiland bestaat voornamelijk uit rood [[graniet]]<ref>Dit verklaart waarom de wegen in Åland rood gekleurd zijn: plaatselijk gewonnen graniet wordt vermalen door het asfalt.</ref>; in het oosten komt [[gneis]] voor. Het gesteente dateert uit het [[Precambrium]] (1,6 miljard jaar geleden) en behoort tot het [[Baltisch schild]]. In deze periode waren er in het gebied verschillende [[magmakamer]]s, waarvan er een in het noorden van [[Brändö]] goed op de kaart te herkennen is: de [[Åva-ring]]. | ||
| Regel 111: | Regel 95: | ||
== Natuur == | == Natuur == | ||
Door de invloed van het water van de Oostzee is het klimaat op de eilanden wat droger en zonniger dan op het vasteland van Zweden en Finland. De [[bodem]] is - indien aanwezig - meestal erg dun, waardoor met name de kleinere eilanden vaak kaal en rotsig zijn, hooguit begroeid met gras en struiken. Op de plaatsen waar zich wel een begroeibare bodem heeft kunnen afzetten, groeit van oorsprong [[gemengd bos]], met dennen, sparren, eiken, berken, essen, iepen, esdoorns en lindes. Van oorsprong komen er in Åland 25 soorten zoogdieren voor: voornamelijk knaagdieren maar ook elanden, edelherten en reeën. Op de eilanden broeden 130 vogelsoorten, waaronder de [[zeearend]], die in de jaren 70 nagenoeg uitgestorven was maar tegenwoordig dankzij een intensief beschermingsprogramma regelmatig te zien is. | Door de invloed van het water van de Oostzee is het klimaat op de eilanden wat droger en zonniger dan op het vasteland van Zweden en Finland. De [[bodem]] is - indien aanwezig - meestal erg dun, waardoor met name de kleinere eilanden vaak kaal en rotsig zijn, hooguit begroeid met gras en struiken. Op de plaatsen waar zich wel een begroeibare bodem heeft kunnen afzetten, groeit van oorsprong [[gemengd bos]], met dennen, sparren, eiken, berken, essen, iepen, esdoorns en lindes. Van oorsprong komen er in Åland 25 soorten zoogdieren voor: voornamelijk knaagdieren maar ook elanden, edelherten en reeën. Op de eilanden broeden 130 vogelsoorten, waaronder de [[zeearend]], die in de jaren 70 nagenoeg uitgestorven was maar tegenwoordig dankzij een intensief beschermingsprogramma regelmatig te zien is. | ||
| Regel 135: | Regel 118: | ||
* Claudio Scarpulla (2002) [http://www.ha.ax/files/scarpulla.pdf The Constitutional Framework for the Autonomy of Åland: A Survey of the Status of an Autonomous Region in the throes of European Integration], ''Meddelanden från Ålands högskola'' '''14''' | * Claudio Scarpulla (2002) [http://www.ha.ax/files/scarpulla.pdf The Constitutional Framework for the Autonomy of Åland: A Survey of the Status of an Autonomous Region in the throes of European Integration], ''Meddelanden från Ålands högskola'' '''14''' | ||
}} | }} | ||
{{Coor title dms|60|12|5.817|N|20|29|22.207|E|type:isle_scale:1000000_region:FI-AL}} | {{Coor title dms|60|12|5.817|N|20|29|22.207|E|type:isle_scale:1000000_region:FI-AL}} | ||
Huidige versie van 31 jul 2018 om 19:02
| Landskapet Åland | ||||
| ||||
| Basisgegevens | ||||
| Talen | Zweeds | |||
| Hoofdstad | Mariehamn | |||
| Regeringsvorm | Autonoom gebied binnen de republiek Finland | |||
| Religie | Protestantisme | |||
| Oppervlakte | 1.580 km² (88,5% water) | |||
| Inwonertal | 28.916 (31-12-2014) (17,4/km²) | |||
| Overige | ||||
| Volkslied | Ålänningens sång | |||
| Munteenheid | euro (EUR)
| |||
| UTC | +2 | |||
| Nationale feestdag | 9 juni | |||
| Web | Code | Tel. | .ax | ALA | 358-18 | |||
Åland (uitspraak: [ˈoːland]) (Zweeds: Åland; Fins: Ahvenanmaa) is een Finse regio met verregaande autonomie. Het grondgebied valt samen met de gelijknamige eilandengroep de Ålandseilanden in de Archipelzee, aan de monding van de Botnische Golf, halverwege Zweden en Finland. Tussen Zweden en Åland ligt de Ålandzee. Van de ruim 26.000 eilanden en scheren hebben er 6.757 een naam en zijn er zo'n 65 bewoond. Het inwonertal bedroeg eind 2014 ongeveer 29.000; ongeveer 40% daarvan woont in de hoofdstad Mariehamn. Åland heeft maar één klein stukje grens op land: op het onbewoonde eilandje Märket, dat voor de helft Zweeds grondgebied is. Åland is geheel Zweedstalig, het Zweeds is de enige officiële taal en communicatie met de Finse overheid geschiedt in het Zweeds. De provincie is gedemilitariseerd en de bewoners hoeven niet te voldoen aan de Finse dienstplicht.
Geschiedenis
In de steentijd bestond de eilandengroep uit enkele zeer kleine eilandjes, die met name 's winters periodiek bewoond werden door pelsjagers die over het ijs of per boomstamkano arriveerden. De oudst bekende levenstekens in dit gebied dateren van 4000 jaar voor Christus en behoren tot de kamkeramiekcultuur. Door de postglaciale opheffing, die tot heden doorgaat, steeg de bodem en kwam er steeds meer land boven water te liggen. De oorspronkelijke eilandjes vormen nu de hoogste toppen, waaronder de 129 meter hoge Orrdalsklint. Rond de 1e eeuw voor Christus bereikte - relatief laat - het gebruik van brons deze regio, waardoor de bronstijd begon. In de 5e en 6e eeuw zijn er geen tekenen van bewoning in dit gebied te vinden; de oorzaak is onbekend. Rond de 7e eeuw vestigde zich vanuit het westen een nieuwe golf kolonisten in de regio. Gedurende de ijzertijd en de periode van de Vikingen was deze regio vrij dicht bevolkt, wat te zien is aan talloze walburchten en grafvelden uit deze tijd.
De Ålandseilanden fungeerden in de Middeleeuwen lange tijd als bruggenhoofd toen Finland deel ging uitmaken van het Zweedse rijk. De belangrijkste communicatie-ader, de postroute, liep over deze eilanden. Het kasteel Kastelholm dat langs deze route lag, had een centrale rol. Bestuurlijk werd de eilandengroep bij Finland ingedeeld, wat gevolgen zou hebben voor haar latere status.
Vanwege de militair strategische ligging had Åland te lijden van de oorlogen tussen Zweden en Rusland. Tijdens de Grote Noordse Oorlog (1700-1721) werd de eilandengroep door de Russen onder Peter de Grote verwoest en werd een groot deel van de bevolking geëvacueerd, totdat de eilanden bij de Vrede van Nystad in 1721 weer Zweeds werden. Toen heel Finland aan het eind van de Finse Oorlog in 1809 in Russische handen overging, werd Åland gedwongen hierin mee te gaan. Het door de Russen gebouwde maar nooit voltooide fort Bomarsund herinnert aan deze tijd. Na afloop van de Krimoorlog werd in de Vrede van Parijs (1856) vastgelegd dat de eilandengroep geen militaire bedreiging meer mocht vormen en gedemilitariseerd moest worden.
Toen Finland in 1917 onafhankelijk werd, brak een discussie over de toekomst van Åland uit. De meerderheid van de bewoners, volledig op Zweden georiënteerd, zocht middels een referendum, aansluiting bij dat land: 95% van de inwoners stemde vóór aansluiting bij Zweden. Finland wilde de archipel echter graag behouden. De kwestie werd voorgelegd aan de pas opgerichte Volkenbond, die in 1921 besliste dat de eilanden bij Finland zouden blijven, mits autonomie en behoud van de Zweedse cultuur gegarandeerd bleven. Ook werd de militair neutrale status verder vastgelegd. Dit had tot gevolg dat schepen die onder Ålandse vlag voeren gedurende de Tweede Wereldoorlog neutraal waren, en relatief veilig transporten voor zowel de geallieerden als voor de Duitsers konden verzorgen.
Autonomie
Åland heeft een autonome regering en een eigen parlement en is lid van de Noordse Raad. Åland is met één afgevaardigde vertegenwoordigd in het Finse parlement. Verder bezit Åland een eigen politiekorps, een eigen vlag, een eigen volkslied (Ålänningens sång), eigen kentekenplaten, een eigen internetextensie (.ax) en geeft het sinds 1984 eigen postzegels uit. Het vijfcijferige systeem van postcodes wordt met Finland gedeeld: Åland heeft de postcodes van 22000-22999. Ålandse schepen varen niet onder Finse maar onder Ålandse vlag.
De autonome status is verankerd in artikel 120 van de Finse Grondwet en wordt nader uitgewerkt in een zogenoemde autonomiewet, die de bevoegdheden van Åland regelt.[1] Finland kan de autonomie niet eenzijdig inperken, omdat artikel 69 van de autonomiewet bepaalt dat deze alleen gewijzigd kan worden als zowel het Finse als het Ålandse parlement daar mee instemmen met een 2/3 meerderheid.
De soevereiniteit van Åland behoort volledig aan Finland en de eilanden zijn dan ook een onderdeel van de Europese Unie. Bij de toetreding van Finland tot de EU heeft Åland echter wel, in verband met zijn speciale staatkundige status, binnen de EU een speciale status gekregen, vooral op belastingtechnisch gebied. Dat laatste vooral omdat anders de belangrijkste inkomstenbron voor de eilanden zou wegvallen.
Åland kent het 'hembygdsrätt'[2]: het recht van domicilie: iedereen die een of beide ouders heeft die Ålander zijn, verkrijgt automatisch dat recht; iedereen die de Finse nationaliteit heeft, ten minste 5 jaar in Åland heeft gewoond en aantoont de Zweedse taal voldoende machtig te zijn, kan dit recht aanvragen. Iedereen die langer dan 5 jaar buiten Åland woont, verliest dat recht. Mensen die het hembygdsrätt hebben, mogen in Åland land of een woning kopen, een bedrijf beginnen en hebben stemrecht.
Bestuur en politiek
 Zie Bestuurlijke indeling van Åland voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Åland heeft binnen Finland een grondwettelijk afwijkende status, waarbij een grote mate van zelfbestuur hoort. In 1922 vonden de eerste verkiezingen plaats in Åland, en op 9 juni 1922 werd het eerste Ålandse parlement geïnstalleerd. 9 juni is daarom een nationale feestdag in Åland. Het Ålandse parlement (Lagting) telt dertig leden; de uitvoerende macht berust bij de landschapsregering. De regering heeft een minister-president (Lantråd) en 6 ministers. Åland telt sinds lange tijd 8 politieke partijen, waarvan bij de verkiezingen in 2011, 6 partijen de kiesdrempel haalden en een coalitieregering van vier partijen werd gevormd.
Åland kent 16 gemeenten (kommuner) met elk een eigen gemeentebestuur. Sommige gemeenten werken intensief samen.
Economie
De drie belangrijkste pijlers onder de economie van Åland zijn scheepvaart, handel en toerisme. In mindere mate spelen landbouw, visserij en industrie een rol. Het land heeft van oudsher een rijke scheepvaarthistorie: In het verleden was Mariehamn de thuishaven van vele grote zeezeilschepen, waarvan het museumschip de Pommern in de haven van de hoofdstad de herinnering draagt. Maar ook nu zijn meerdere grote rederijen in Mariehamn gevestigd, en draagt de scheepvaartindustrie voor ongeveer 40% bij aan de economie. Doordat Åland wel tot de Europese Unie behoort maar niet binnen het Btw-gebied van de Europese Unie valt, kunnen op schepen die Åland aandoen, tabakswaren en alcoholica btw-vrij verhandeld worden, wat de scheepvaartmaatschappijen en indirect de lokale economie ten goede komt. De grote veerboten tussen Stockholm en Helsinki of Turku maken om die reden allemaal een tussenstop op Ålands grondgebied: in Mariehamn of Långnäs.
Het toerisme profiteert van het relatief milde klimaat op deze eilanden. Jaarlijks wordt Åland bezocht door ongeveer 200.000 toeristen; voornamelijk Zweden en Finnen. Een belangrijk deel van het toerisme heeft betrekking op hotelovernachtingen, maar er is ook veel verhuur van vakantiehuisjes die over heel Åland verspreid te vinden zijn, en daarnaast op vele indoor- en outdooractiviteiten die er worden bedreven. De landbouw heeft voornamelijk een lokale betekenis en levert met name granen en aardappelen op. Veeteelt is er bijna niet. Visserij is zeer bescheiden, maar er verschijnen in toenemende mate viskwekerijen. De industrie bestaat voornamelijk uit talrijke kleine bedrijfjes, met als uitzondering enkele grote bedrijven zoals een fabriek die medische materialen (infusen, katheters) produceert en een groot bedrijf dat aardappelchips fabriceert.
Een sterk opkomende industrie is de windenergieproductie. Eind 2011 was windenergie goed voor 31,5% van het totale energieverbruik van Åland. Er zijn met name grote windmolenparken ten zuiden van Lemland.
Om ontvolking van de toch al dunbevolkte kleinere eilanden tegen te gaan, is er een netwerk van glasvezelkabels aangelegd, zodat ook mensen die op afgelegen eilanden wonen, internetdiensten kunnen aanbieden en op die manier in hun bestaan kunnen voorzien.
In januari 2014 bedroeg de werkloosheid 3,9%[3], en was het welvaartsniveau van Åland het hoogst van heel Finland.
Transport
Åland, met name het hoofdeiland, heeft een goede verkeersinfrastructuur. Veerboten vanaf Zweden en Finland arriveren op meerdere plaatsen, en er is op de eilanden een goede weginfrastructuur. De grotere wegen hebben vrijliggende fietspaden. De bewoonde eilanden worden onderling verbonden door een netwerk van bruggen, dijken en pontjes, en veerverbindingen verzorgd door Ålandstrafiken, dat ook enkele busverbindingen op het hoofdeiland verzorgt. Åland heeft één internationale luchthaven: Luchthaven Mariehamn, vlak bij de hoofdstad. Daarnaast is er nog een kleine airstrip op het eiland Kumlinge. Veel bewoonde eilanden hebben bovendien een helipad.
Cultuur
Åland kent meerdere koren en theater- en muziekgezelschappen. Bekende schrijvers als Sally Salminen, Anni Blomqvist en Ulla-Lena Lundberg komen van Åland en hebben erover geschreven. De Finse landschapschilder Victor Westerholm had er zijn zomerverblijf waar hij een kunstenaarskolonie stichtte en hij schilderde veel Ålandse landschappen. In de zomer zijn er meerdere muziekfestivals.
Media
Åland heeft meerdere radiostations en twee eigen particuliere tv-stations: Åland24 en TV Åland, die beide meerdere keren van eigenaar zijn verwisseld. Åland heeft twee kranten: Ålandstidningen en Nya Åland.
Religie
De grote meerderheid van de inwoners van Åland, 78,3%, rekent zichzelf tot de Evangelisch-Lutherse Kerk van Finland. Ruim 20% beschouwt zichzelf als ongelovig. Andere religies zijn marginaal vertegenwoordigd.
Åland heeft enkele zeer oude kerkgebouwen. Het oudste is de kerk van Jomala, gewijd aan Olaf II van Noorwegen, patroonheilige van Åland. Deze kerk is vermoedelijk gebouwd tussen 1260 en 1280. De grootste kerk van Åland, die in Sund, dateert uit dezelfde eeuw. Door haar dikke stenen muren heeft ze meerdere branden en oorlogen heelhuids doorstaan.
Sport en recreatie
Åland heeft enkele tientallen sporthallen, verspreid over het hoofdeiland. Ze zijn geschikt voor een veelheid aan sporten, variërend van voetbal, hockey, tennis, judo, schieten, curling, bowling etc. Daartoe behoren Eckeröhallen; een grote hal met kunstgras in Berghamn in het uiterste westen, en een indoor ijsbaan in Mariehamn. Er zijn twee overdekte zwembaden: één in Mariehamn, het andere in Godby.
Er zijn ook zeer veel buitensporten mogelijk, variërend van paardrijden, fietsen, wandelen en golfen tot aan vele watersporten zoals zwemmen, surfen, kajakken, zeilen en duiken. 's Winters zijn er wintersporten mogelijk, waaronder schaatsen en langlaufen op de dichtgevroren meren en zee.
Geografie
Åland is gelegen op de overgang tussen Oostzee en Botnische Golf, op een strategische positie tussen Stockholm en Turku. Het bestaat uit vele duizenden eilanden. Het exacte aantal eilanden is niet vast te stellen, omdat vele eilanden kleine kale rotsen zijn, waarbij niet duidelijk is wanneer het alleen een rots is en wanneer een echt eiland. Het gebied gaat in het oosten over in de Archipel van Turku, eveneens bestaande uit duizenden eilanden. Het water rondom deze beide eilandengroepen wordt wel de Archipelzee genoemd.
Door de postglaciale opheffing komt het land hier elke eeuw ongeveer 70 cm omhoog, waardoor er continu nieuwe eilanden ontstaan maar ook eilanden verdwijnen doordat ze aan elkaar of aan het vasteland vastgroeien. Veel delen van het hoofdeiland dragen dan ook nog de naam van een voormalig eiland, en ook dragen sommige eilanden meerdere namen doordat ze vroeger uit meerdere aparte eilanden bestonden. Door de bodemstijging gebeurt het ook regelmatig dat vaarwegen onbevaarbaar worden, en dat havens verder in de richting van de zee verlegd moeten worden.
Geologie
Het overgrote deel van Åland bestaat uit metamorf en stollingsgesteente. Het hoofdeiland bestaat voornamelijk uit rood graniet[4]; in het oosten komt gneis voor. Het gesteente dateert uit het Precambrium (1,6 miljard jaar geleden) en behoort tot het Baltisch schild. In deze periode waren er in het gebied verschillende magmakamers, waarvan er een in het noorden van Brändö goed op de kaart te herkennen is: de Åva-ring.
Het hoofdeiland heeft een centraal meer van zo'n 9 km in diameter: Lumparn. In tegenstelling tot de zee in de omgeving heeft dit meer nagenoeg geen eilanden. De reden is dat dit een inslagkrater is van een meteoriet die hier 1 miljard jaar geleden is ingeslagen en een schotelvormige kom heeft achtergelaten.
Het land is zwaar gevormd door de ijstijden, toen het land onder het gewicht van een ijslaag van wel 3 km dik geheel onder water werd gedrukt, en de rotsen door gletsjers werden gladgeschuurd. In de afgelopen 13.000 jaar is het land geleidelijk omhoog gekomen en dat gebeurt nog steeds: de al eerder genoemde postglaciale opheffing. De hoogste toppen bevinden zich in het noordoosten van het hoofdeiland. De Orrdalsklint is, met een hoogte van momenteel 129 meter, de hoogste top.
Natuur
Door de invloed van het water van de Oostzee is het klimaat op de eilanden wat droger en zonniger dan op het vasteland van Zweden en Finland. De bodem is - indien aanwezig - meestal erg dun, waardoor met name de kleinere eilanden vaak kaal en rotsig zijn, hooguit begroeid met gras en struiken. Op de plaatsen waar zich wel een begroeibare bodem heeft kunnen afzetten, groeit van oorsprong gemengd bos, met dennen, sparren, eiken, berken, essen, iepen, esdoorns en lindes. Van oorsprong komen er in Åland 25 soorten zoogdieren voor: voornamelijk knaagdieren maar ook elanden, edelherten en reeën. Op de eilanden broeden 130 vogelsoorten, waaronder de zeearend, die in de jaren 70 nagenoeg uitgestorven was maar tegenwoordig dankzij een intensief beschermingsprogramma regelmatig te zien is.
Åland kent talloze grotere en kleinere natuurgebieden, waar speciale regels gelden. Op veel plaatsen zijn natuurpaden aangelegd en uitkijktorens geplaatst.
Het allemansrecht dat in het grootste deel van Scandinavië geldt, is in Åland beperkt van kracht: op veel gebieden is wildkamperen en het plukken van wilde bloemen en planten niet toegestaan. Ook mogen veel gebieden niet betreden worden tijdens het broedseizoen van vogels.
Zie ook
Externe links
Bronnen, noten en/of referenties
|
