Café

Een café of kroeg (ook knijp, bar en vroeger staminee genaamd) is vanouds een bijeenkomstplaats waar dorpse zaken worden besproken onder het genot van alle mogelijke drank (sterkedrank, bier, koffie, thee, frisdrank).

Het is en was niet ongebruikelijk na het werk, voor het naar huis gaan, eerst de kroeg te bezoeken, zeker in de tijd dat loon aan het eind van de week of maand nog in harde valuta in het loonzakje werd uitbetaald. Overigens staat tegenwoordig in de Nederlandse drank- en horecawet dat werkgevers hun personeel niet in een café mogen uitbetalen, horecaondernemers uiteraard uitgezonderd. Het café had tot voor kort voor sommige mensen een associatie als 'mannenplek', maar al geruime tijd worden meer en meer kroegen geopend voor specifiek publiek zoals tieners, en ook (alleengaande) vrouwen weten de weg te vinden naar het café.

Standaardinventaris voor een 'echte' kroeg zijn de bar (of toog) met hoge krukken, de tap en soms een biljarttafel. De inrichting kan echter verschillen, afhankelijk van de klandizie die de ondernemer wil trekken.

Geschiedenis

Voor de 16e eeuw bestonden eigenlijk nog geen kroegen zoals we die tegenwoordig kennen. Er waren herbergen, logementen en taveernes die gericht waren op het bieden van eten, rust en onderdak aan reizigers, maar ook de eigen stadsbewoners bezochten herbergen. Jan Steen en Adriaan Brouwer schilderden heel wat interieurs van drankgelegenheden.

Halverwege de 17e eeuw begon de opmars van koffie in Europa. Dit resulteerde in het ontstaan van koffiehuizen voor de meer welgestelden uit eigen stad. Hiervan is de term café (koffie in het Frans) afkomstig.

De bruine kroeg ontstond begin 19e eeuw, toen meer en meer mensen als extra kostwinning hun voorkamer inrichtten als plaats waar mensen iets konden drinken. In Vlaanderen was op het einde van de 19e eeuw één op de zes huizen zo'n drankhuis. De Belgische Wet Vandervelde (1919), die sterkedrank in cafés verbood, moest het alcoholisme onder de verpauperde bevolking tegengaan, maar de bieren kregen wel een hoger alcoholpercentage. De traditionele inrichting van de bruine kroeg, met kleedjes op tafel en lampjes aan de muur, is vaak wel intact gebleven.

Begin 20e eeuw werden cafés opgezet in Jugendstil en later Art deco. Hiermee kwam de scheiding tussen kroegen en cafés echt op gang; de kroeg voor het volk, het café voor de middenklasse.

Tot het midden van de 20e eeuw was het (in zuidelijk Nederland) niet ongewoon om overledenen in een plaatselijk café op te baren. Zo refereert de naam van het Sittardse café "'t Sjterfhoes" (het sterfhuis) nog aan deze tijd.

Vanaf 9 juni 1966 zijn er in Nederland vanuit de rijksoverheid regels gesteld aan de inrichting. Een café moet minimaal een oppervlakte hebben van 35 m² en er worden eisen gesteld onder meer aan de hoogte van de zaak en de toiletten. De "huiskamerkroegen" moesten hierdoor sluiten. Een bekende uitzondering op deze wet is het kleinste café van Nederland, De Moriaan in Maastricht, met een oppervlakte van nog geen 20 m².

Vanaf 1 juli 2008 geldt er wettelijk een rookverbod, waarmee het verboden is in horecagelegenheden te roken, omdat het personeel recht heeft op een rookvrije werkplek. Diverse kroegen in Nederland lappen dit verbod aan hun laars, omdat in kroegen traditioneel door de bezoekers, eigenaren en personeel veel gerookt wordt. Deze kroegen kregen te maken met boetes maar zijn medio 2009 onderhevig aan diverse rechtszaken.

Naamgeving

In de geschiedenis is de naamgeving van het woord koffiehuis en café van betekenis veranderd, van een locatie waar vooral koffie gedronken wordt, naar een plek waar vooral alcoholische drank wordt gebruikt. Dezelfde verandering van betekenis ziet men bij het woord coffeeshop, dit woord duidt geen gelegenheid aan waar vooral koffie gedronken wordt, maar is een plaats waar softdrugs kunnen worden gekocht en gebruikt.

In Vlaanderen is het woord kroeg minder gebruikelijk: ook volksdrankhuizen worden er meestal café genoemd.

Cafés in Nederland en België

Nederland

In Nederland waren op 1 juli 2006 18.061 cafés gevestigd. Amsterdam was de stad met de meeste cafés (1476). Van de steden met meer dan 100.000 inwoners had Maastricht de hoogste 'cafédichtheid' (21,3 per 10.000 inwoners).(bron: Bedrijfschap Horeca en Catering)

België

In 1998 waren in België nog ongeveer 25.100 cafés. Dit aantal is de laatste jaren aanzienlijk afgenomen. Eind 2005 waren er ongeveer nog 19.300 cafés gevestigd. Vanaf 30 juni 2011 geldt er een algemeen rookverbod in de horeca, tenzij in cafés die een aparte rookkamer met afzuiginstallatie hebben.

Stamcafé

De vaste klanten verzamelen zich vaak rond de bar of rond een grote tafel, die daarom de stamtafel wordt genoemd. Deze vaste klanten worden ook wel "stamgasten" genoemd, en het café is hun "stamkroeg" of "stamcafé".

Een stamgast kent het bedienend personeel bij de (voor)naam, en ook de namen van andere stamgasten zal hij of zij kennen. Omgekeerd weet het personeel wat de klant drinkt. Bij zijn binnenkomst wordt zijn consumptie ongevraagd voor hem klaargezet – een gebaar van zijn hand is voldoende. Daardoor voelt hij zich vertrouwd en thuis in het café en beschouwt het personeel en de andere vaste klanten als goede kennissen.

In komische televisieseries en strips zijn ook stamgasten te vinden. Zo draait de strip Stamgasten van de Nederlandse tekenaar Toon van Driel om de belevenissen van aangeschoten wild, en speelt de Amerikaanse televisieserie Cheers zich vrijwel geheel af in een café. Stamgasten in dit café zijn onder meer de postbode Cliff Clavin en de psychiater Frasier Crane. Ook 't Schaep met de 5 pooten, een komische Nederlandse televisieserie die van 1969 tot 1970 werd uitgezonden, draaide om de gasten van een stamcafé.

Soorten cafés

Overeenkomstig de klandizie die de eigenaar wil trekken en de manier waarop hij zijn café presenteert, zijn er verschillende 'soorten' cafés ontstaan. Onderscheid wordt gemaakt naar inrichting, publiek, personeel en muziekkeuze. Het is overigens toch mogelijk dat het café een heel ander publiek trekt dan de ondernemer aanvankelijk voor ogen had. Homobars trekken bijvoorbeeld ook regelmatig heteroseksuelen aan.

• Après-skihut: een café dat de sfeer van après-ski nabootst door middel van de inrichting en muziekkeuze.
• Bruin café: een ouderwets ingericht café met veel (donkerbruin) hout in de inrichting.
• Cocktailbar: een café dat zich specialiseert in cocktails. Vaak is de inrichting moderner, met veel glas.
• Countrybar / Western Saloon: een in wildweststijl ingericht café.
• Danscafé: een café met dansvloer.
• Eetcafé: een café met in het begin van de avond geopende keuken, waar men dus ook een maaltijd kan nuttigen.
• Homobar: een café waar voornamelijk homoseksuelen komen of die zich presenteert als ontmoetingsplaats voor homoseksuelen.
• Host-/hostessbar: een café met jongens en meisjes in dienst die de klanten vermaken door met ze te praten. Dit is vooral gebruikelijk in Japan. In sommige gevallen kan dit uitlopen op (verkapte) prostitutie.
• Huiskamercafé: een café met de huiselijke charme van een huiskamer.
• Internetcafé of cybercafé: een plaats waar men tegen betaling op een computer kan internetten.
• Irish pub: een café dat zich als Iers presenteert en waar meestal Guinness (als tapbier) geschonken wordt. Hoewel Ierse pubs het meest voorkomen, bestaan ook cafés die zich naar een ander land presenteren, zoals Scottish pubs, Latina bars, etc.
• Karaokebar: een café met karaokefaciliteiten.
• Nachtclub
• Pop-up café: een tijdelijk café (meestal een aantal maanden) op een originele locatie.
• Studentencafé: een café dat zich als studentikoos presenteert.
• Tikibar: een café dat zich als exotisch presenteert en waar veel cocktails op de kaart staan.

Er bestaan ook gelegenheden die in de volksmond café of bar worden genoemd, maar eigenlijk niet hetzelfde zijn:

• Snackbar: een eetgelegenheid waar men voornamelijk snacks (friet, kroket, frikandel) kan kopen en nuttigen. In België nagenoeg hetzelfde als een frietkot, op voorwaarde dat men binnen kan verbruiken.
• Virtuele kroeg: een plaats om dingen te bespreken, bijvoorbeeld Wikipedia:De kroeg
• Zuurstofbar: een gelegenheid waar men tegen betaling zuivere zuurstof kan inademen, omdat dit door velen geacht wordt heilzaam te zijn.

Taal

De Nederlandse taal voorziet in terminologie als:

• bruine kroeg - de schaars verlichte, ouderwetse kroeg, die bruingekleurd is.
• (elf)kroegentocht - tocht als groepsamusement van de ene kroeg naar de andere.
• kroeglopen - het regelmatig binnenlopen bij kroegen.
• kroegtijger - een persoon die vaak in een café zit.
• tooghanger - iemand die geregeld in een café blijft hangen.
• stamgast - vaste gast, zie boven.

In België bestaat de staminee (ofwel van ¿Está mineta?, "Zijn er meisjes?", zoals de Spanjaarden in de zestiende eeuw vroegen, ofwel van stam, naar de gotische zuilen die dakconstructies stutten).

In Engeland en Ierland spreekt men van de pub en in de Verenigde Staten de saloon. Menig Duitser gaat dan weer prat op zijn eigen Kneipe of Stammlokal (vaak met Stammtisch, de tafel van de stamgasten).

Noordelijkste café

Het noordelijkste café ter wereld bevindt zich in Longyearbyen op de eilandengroep Spitsbergen, op 78°13′ noorderbreedte.

Het beste café van Nederland

Jaarlijks kiest een vakjury voor het blad Misset Horeca een Café van het jaar. De winnaars van de afgelopen jaren waren:

2012 - Café de Uitmarkt, Venray, Limburg 2011 - De Groene Weide, Hoorn (Terschelling) 2010 - De Beyerd, Breda 2009 - Café Jos, Nijmegen 2008 - De Wolthoorn, Groningen 2007 - Café Nobel, Ameland 2006 - De Engel, Oldenzaal 2005 - De Mug, Middelburg 2004 - Anno 1890, Amsterdam

2003 - De Poshoorn, Maastricht 2002 - Ons Caffeej, Uden 2001 - De Bank, Doetinchem 2000 - De Gouden Engel, Schagen 1999 - De Jaren, Amsterdam 1998 - De Appel, Hengelo (O) 1997 - In den Ouden Vogelstruys, Maastricht 1996 - De Beyerd, Breda 1995 - Anno 1890, Amsterdam

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

• Overzicht van cafés en hun activiteiten in België

WikiWoordenboek

Zoek café op in het WikiWoordenboek.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Cafés op Wikimedia Commons.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Bars op Wikimedia Commons.