Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Burgerobservatie: verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Burgerobservatie&oldid=41554082 Robyvd 23 jun 2014)
 
 
(3 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
'''Surveillance''' is de term die gebruikt wordt voor het observeren van het gedrag of de activiteiten van burgers, met de bedoeling hen te beïnvloeden, te sturen of te beschermen. Het kan daarbij gaan om observatie-op-afstand doormiddel van elektronische apparaten zoals [[Cameratoezicht|camera's]] of het onderscheppen van elektronische informatie via[[Internettap|internet]] of [[Telefoontap|telefoon]].  
'''Surveillance''' is het observeren van het gedrag of de activiteiten van burgers met de bedoeling hen te beïnvloeden, te sturen of te beschermen. Het kan daarbij gaan om observatie op afstand door middel van elektronische apparaten zoals [[Cameratoezicht|camera's]] of het onderscheppen van informatie. Ook observatie door agenten of het onderscheppen van poststukken kan onder de noemer surveillance vallen.  
Ook het observeren door agenten of het onderscheppen van poststukken kan onder de noemer surveillance vallen. Het tegendeel van surveillance is [[sousveillance]].  


Surveillance is zeer nuttig voor overheden en politiediensten om [[Sociale_controle|sociale controle]] te verzekeren, bedreigingen te herkennen en te superviseren, en [[Criminaliteit|criminele activiteiten]] te voorkomen of te onderzoeken.
Surveillance is nuttig voor overheden en politiediensten om [[sociale controle]] te verzekeren, bedreigingen te herkennen en te superviseren, en [[Criminaliteit|criminele activiteiten]] te voorkomen of te onderzoeken.


Sedert de introductie van surveillanceprogramma's zoals [[ECHELON]] en [[PRISM]] beschikken overheden (en grote ondernemingen) echter over tot dusver ongekende mogelijkheden om de activiteiten en informatie van burgers onderling in kaart te brengen.  
Met de introductie van surveillanceprogramma's zoals [[ECHELON]] en [[PRISM]] beschikken overheden (en grote ondernemingen) mogelijkheden om de activiteiten van burgers en informatie die burgers naar elkaar sturen, in kaart te brengen.
Om die redenen hebben talrijke burgerbewegingen voor privacy en mensenrechten zoals [[European_Digital_Rights]] en de[[Electronic_Frontier_Foundation]] hun bezorgdheid erover uitgesproken dat een sluipende toename van de surveillance kan leiden tot een surveillance-maatschappij of zelfs een [[Totalitarisme|totalitair bestuur]].  
Om die redenen hebben talrijke burgerbewegingen voor [[privacy]] en [[mensenrechten]] zoals [[European Digital Rights]], de [[Electronic Frontier Foundation]] en (in België) de [[Liga voor Mensenrechten]] hun bezorgdheid uitgesproken over de sluipende toename van de surveillance, die kan leiden tot een surveillance-maatschappij of zelfs een [[Totalitarisme|totalitair bestuur]].<ref>[[:en:Church_Committee#Results_of_the_investigation|The capacity that is there to make tyranny total in America...]], Senator F. Church, NBC's Meet the Press, 17 augustus 1975. Engelstalige wikipedia</ref><ref>[http://www.breitbart.com/Breitbart-TV/2013/08/04/37-Year-Old-FLASHBACK-To-1975-Senator-warns-government-surveillance-being-turned-on-Americans F. Church on TV], videofragment.</ref>
==Afluisteren==
===Computer===
Computersurveillance is hoofdzakelijk gericht op het afluisteren en analyseren van computergegevens. Dit kan door het besmetten van computers met [[spyware]]. Ook kunnen door het meten van elektromagnetische straling van computerapparaten, met name [[Beeldscherm|monitors]], vanaf een afstand van honderden meters bepaalde gegevens onderschept worden.<ref>{{en}}{{cite journal | author=Van Eck, Wim | title=Electromagnetic Radiation from Video Display Units: An Eavesdropping Risk? | journal=Computers & Security | volume=4 | issue=4 | year=1985 | pages=269–286 | url=http://cryptome.org/emr.pdf | doi=10.1016/0167-4048(85)90046-X }}</ref>


===Internet===
Gegevensstromen via het internet kunnen afgeluisterd worden middels een [[internettap]]. Bij grote datavolumes wordt de informatie eerst 'gezeefd' met technieken van [[datamining]] om verdachte patronen te herkennen.


==Soorten==
[[Webcam]]s kunnen afgeluisterd worden door het onderscheppen van internetverkeer: begin 2014 onthulde [[Edward Snowden]] dat de Britse Geheime Dienst ([[GCHQ]]) met medewerking van de NSA in het programma ''Optic Nerve'' stiekem privé-webcambeelden onderschepte van zo'n 1,8 miljoen, niet geselecteerde, gebruikers van [[Yahoo! Messenger]].<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Optic_Nerve_(GCHQ) Optic Nerve (GCHQ)], Engelstalige wikipedia.</ref><ref>[http://www.theguardian.com/world/2014/feb/27/gchq-nsa-webcam-images-internet-yahoo GCHQ-NSA webcam images], The Guardian, 27 februari 2014.</ref>
===Computer===
 
{{Zie hoofdartikel|Internettap}}  
Een andere techniek betreft het analyseren van [[Sociaalnetwerksite|sociale netwerken]], met name [[Facebook]], [[Twitter]] en aanverwante. Het in kaart brengen van relaties op deze netwerken gebeurt door datamining op thema's als interessesferen, vriendschappen en relaties, overtuigingen en activiteiten.<ref>{{en}}[http://www.newscientist.com/article/mg19025556.200?DCMP=NLC-nletter&nsref=mg19025556.200 Pentagon sets its sights on social networking websites] New Scientist</ref><ref>[http://www.cnet.com/news/is-the-nsa-reading-your-myspace-profile/ Is the NSA reading your MySpace profile?] cnet.com</ref>
Internet
 
Computersurveillance is hoofdzakelijk gericht op het analyseren van gegevensstromen over het internet, maar kan ook bestaan uit het gericht besmetten van computers met malware
Ook bij sollicitaties worden sociale netwerken doorzocht.<ref>[http://www.sollicitatievoorbeeld.nl/laat-social-media-in-jouw-voordeel-werken/ Laat social media in jouw voordeel werken] sollicitatievoorbeeld.nl</ref> Meer dan een vijfde van de werkgevers in de VS gaven aan de sociale netwerken te gebruiken om sollicitanten te screenen.<ref>{{en}}[http://www.computerworld.com/s/article/9114560/One_in_five_employers_uses_social_networks_in_hiring_process One in five employers uses social networks] Computerworld</ref>
Het datavolume over het internet is zo gigantisch groot dat het manueel doorzoeken ervan onbegonnon werk is. Daarom wordt de informatie eerst 'gezeefd' met technieken van [[Datamining|datamining]] (automatische computerprogramma's) om identify and report to human investigators traffic considered interesting by using certain "trigger" words or phrases, visiting certain types of web sites, or communicating via email or chat with suspicious individuals or groups.[12]
 
Computersurveillance bestaat hoofdzakelijk uit 
===Telefoongesprekken===
{{Zie hoofdartikel|Telefoontap}}
In de [[Verenigde Staten]] moeten alle [[Telefoonprovider|telecomproviders]] het surveilleren in [[realtime]] van gesprekken en gegevensstromen door politie- en inlichtingendiensten technisch mogelijk maken (CALEA-wetgeving<ref>[[:en:Communications Assistance for Law Enforcement Act|Communications Assistance for Law Enforcement Act (CALEA)]], Engelstalige wikipedia</ref><ref>[http://www.eff.org/pages/calea-faq CALEA, FAQ]Electronic Frontier Foundation</ref>).
Twee grote telecombedrijven -[[AT&T]] en [[Verizon]]- krijgen er zelfs subsidies voor.<ref>[http://blog.wired.com/27bstroke6/2007/09/rogue-fbi-lette.html#previouspost Rogue FBI Letters Hint at Phone Companies’ Own Data Mining Programs], wired.com</ref>
 
In een opmerkelijk rapport bevestigde [[Vodafone]] in juni 2014 het bestaan van geheime kabelaansluitingen (access pipe) waarmee inlichtingendiensten alle conversaties op het netwerk van de operator kunnen capteren. Dit gebeurt in een aantal van de 29 landen waar Vodafone actief is, in en buiten Europa. In het rapport wordt ook ingegaan op de geheimhoudingsplicht hieromtrent. In sommige landen is het zelfs wettelijk verboden om het bestaan van deze afluistermogelijkheden publiek te maken.<ref>[http://www.theguardian.com/business/2014/jun/06/vodafone-reveals-secret-wires-allowing-state-surveillance Vodafone reveals secret wires allowing state surveillance] The Guardian, 6 juni 2014</ref><ref>[http://www.vodafone.com/content/sustainabilityreport/2014/index/operating_responsibly/privacy_and_security/law_enforcement.html Law Enforcement Disclosure report] Vodafone.com, juni 2014</ref>
 
Voor het 'afluisteren' zijn geen menselijke agenten nodig: met software voor [[spraakherkenning]] worden de gesprekken omgezet in tekst, die op zijn beurt automatisch wordt geanalyseerd met software van bv. Verint<ref>[[:en:Verint|Verint]], Engelstalige wikipedia</ref> of Narus<ref>[[:en:Narus (company)|Narus]], Engelstalige wikipedia</ref><ref>[http://articles.latimes.com/2002/jul/29/nation/na-technology29 Hi-tech bij de FBI], LA Times</ref>. Na analyse kan alsnog besloten worden een menselijke agent in te schakelen.
 
Volgens de Europese [[dataretentie]]richtlijn (Data Retention Directive) zijn sedert 2006 alle [[Internetprovider]]s verplicht een aantal telecommunicatiegegevens ([[metadata]]) gedurende een bepaalde periode te bewaren, voor toezicht achteraf door de overheid.
 
[[Geheime dienst]]en in bijvoorbeeld Groot-Brittannië en de Verenigde Staten beschikken over software om de microfoon van bepaalde [[smartphone]]s op afstand te activeren, door het manipuleren van de software.<ref>[http://news.cnet.com/2100-1029-6140191.html FBI taps cell phone mic as eavesdropping tool] news.cnet.com, 1 december 2006</ref><ref>[http://seattletimes.com/html/nationworld/2003474824_bugs130.html Even if they're off, cellphones allow FBI to listen in] Seattle Times, 13 december 2006</ref>
 
Bij [[mobiele telefoon]]s kan de [[Geolocatie|geografische locatie]] van de houder bepaald worden, door middel van [[GSM (communicatie)#Plaatsbepaling|plaatsbepaling]]. Ook wanneer de telefoon niet in gesprek is.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4738219.stm Tracking a suspect by mobile phone] BBC News, 3 augustus 2005</ref><ref>[http://www.foxnews.com/story/2009/03/18/cell-phone-tracking-can-locate-terrorists-but-only-where-it-legal/ Cell phone tracking can locate terrorists but only where it legal] Fox News, 18 maart 2009</ref>
 
===Post===
Hoewel het gebruik van [[Brief|brieven]] sterk is afgenomen sedert de opkomst van [[Fax|telefax]] en later internet, is surveillance van de brievenpost in sommige gevallen nog steeds een mogelijkheid.
 
Omgekeerd kan echter het gebruik van 'ouderwets' papier en [[schrijfmachine]]s de vertrouwelijkheid soms juist garanderen: in september 2013 gingen [[India]]se diplomaten in Londen opnieuw schrijfmachines gebruiken voor het opstellen van geheime documenten, na de onthullingen van Edward Snowden over de [[National_Security_Agency|NSA]].<ref>[http://www.ibtimes.co.uk/nsa-snooping-snowden-india-typewriter-embassy-delhi-509532 Edward Snowden NSA Scandal: India's Diplomatic Mission in London Uses Typewriters to Beat Snoopers], International Business Times</ref>


Malware
Ook de pakjespost is niet veilig voor surveillance: in het kader van de ''Tailored Access Operations'' onderschepte de NSA online bestelde laptops en andere apparatuur die, na inbouw van spyware en/of hardware, werden doorgestuurd naar de eindklant.<ref>[[:en:Tailored_Access_Operations#Known_targets_and_collaborations|Tailored Access Operations]], Engelstalige wikipedia, en geciteerd in G. Greenwald, De Afluisterstaat, ISBN 9048819407, p. 193. </ref>
In dit geval wordt op een computer of netwerk bepaalde [[Spyware|software]] geïnstalleerd, eventueel op afstand, waardoor de toezichthouder ongeoorloofd toegang krijgt tot bepaalde gegevens op het systeem.  


Phreaking
==Toezicht==
Ook door het meten van elektromagnetische straling van computerapparaten, met name [[Beeldscherm|monitors]], kunnen vanop een afstand van honderden meters bepaalde gegevens gecapteerd worden. <ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Van_Eck_phreaking van Eck phreaking]</ref>  
===Camera's===
{{Zie hoofdartikel|Cameratoezicht}}
[[Bestand:CCTV Arnhem.JPG|miniatuur|Aankondiging cameratoezicht in Arnhem]]
Voor toezicht op personen staan intussen wereldwijd miljoenen camera's opgesteld. Camerabewaking was vroeger vrij duur en arbeidsintensief, vanwege het personeel dat vereist is voor het bekijken van de beelden. Daarin is verandering gekomen sedert het gebruik van geautomatiseerde analyse, bijvoorbeeld in het VIRAT-project<ref>[[:en:VIRAT|VIRAT]], Engelstalige wikipedia</ref>, of door [[Biometrische gezichtsherkenning|gezichtsherkenning]].


Toezicht op voertuigen gebeurt onder meer door [[automatische kentekenplaatherkenning]].


===Telefoon===
In de Verenigde Staten werden onder het programma [[COINTELPRO]] ook groepen en individuen 'geviseerd' en afgeluisterd die de FBI zag als "staatsgevaarlijk", zoals communistische en socialistische organisaties, en bewegingen voor burgerrechten.
{{Zie hoofdartikel|Telefoontap}}
Aftappen
In de Verenigde Staten is het aftappen van telefoons wettelijk toegestaan. 
<ref>[http://www.eff.org/pages/calea-faq CALEA, FAQ]</ref>
Twee grote telecombedrijven -[[AT%26T|AT&T]] en [[Verizon]]- krijgen er zelfs subsidies voor.
<ref>[http://blog.wired.com/27bstroke6/2007/09/rogue-fbi-lette.html#previouspost Rogue FBI Letters Hint at Phone Companies’ Own Data Mining Programs]</ref>
Voor het 'afluisteren' zijn overigens geen menselijke agenten nodig: met software voor [[Spraakherkenning|spraakherkenning]] worden de gesprekken omgezet in tekst, die op zijn beurt automatisch wordt geanalyseerd met software van bv. Verint <ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Verint Verint, Engelstalige wikipedia]</ref> of Narus <ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Narus_(company) Narus, Engelstalige wikipedia]</ref>.
<ref>[http://articles.latimes.com/2002/jul/29/nation/na-technology29 Hi-tech bij de FBI]</ref>
Na analyse kan alsnog besloten worden een menselijke agent in te schakelen.  


Dataretentie
===Vanuit de lucht===
Volgens de richtlijn [[Dataretentie|dataretentie]] (Data Retention Directive) zijn sedert 2006 alle [[Internetprovider|providers]] verplicht een aantal telecommunicatiegegevens gedurende een bepaalde periode te bewaren, voor toezicht achteraf door de overheid.
[[Bestand:MicroAirVehicle.jpg|miniatuur|[[Onbemand luchtvaartuig]] met observatiecamera]]
{{Zie hoofdartikel|Onbemand luchtvaartuig}}


Microfoon
Sedert de oorlog in [[Afghanistan]] is het gebruik van ''[[Onbemand luchtvaartuig|drones]]'' in dat land, en in [[Pakistan]], wereldwijd bekend geraakt. Maar ook de civiele (ongewapende) toepassingen nemen hand over hand toe.
Geheime diensten in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten beschikken over software om de microfoon van bepaalde [[Smartphone|smartphones]] op afstand te activeren, door het manipuleren van de software.<ref>[http://seattletimes.com/html/nationworld/2003474824_bugs130.html Even if they're off, cellphones allow FBI to listen in]</ref>


Geolocatie
In Nederland werd in september 2013 bekend dat soms weken achtereen met cameravliegtuigjes boven woonwijken gevlogen wordt zonder dat burgers dit weten.<ref>[http://www.nrc.nl/nieuws/2013/09/12/gebruik-legerdrones-bij-opsporen-criminelen-heeft-nauwelijks-resultaat/ Gebruik legerdrones bij opsporen criminelen heeft nauwelijks resultaat], NRC, 12 september 2013</ref>
Bij [[Mobiele_telefoon|mobiele telefoons]] kan gemakkelijk de [[Geolocatie|geografische locatie]] van de houder bepaald worden, door middel van [[GSM_%28communicatie%29#Plaatsbepaling|plaatsbepaling]], ook wanneer de telefoon niet is ingeschakeld.


===Camera's===
In België heeft de politie van [[Genk]] in 2013 een drone in gebruik genomen.<ref>[http://nieuws.vtm.be/binnenland/2013010818954-politie-genk-gebruikt-drone Politie Genk gebruikt drone] VTM-nieuws</ref>
{{Zie hoofdartikel|Cameratoezicht}}
[[Bestand:CCTV Arnhem.JPG|thumb|Aankondiging cameratoezicht in Arnhem]]


Intussen staan wereldwijd miljoenen camera's geïnstalleerd. Cameratoezicht was vroeger vrij duur en arbeidsintensief, vanwege het personeel, vereist voor het bekijken van de beelden. Daarin is verandering gekomen sedert het gebruik van geautomatiseerde analyse van onder meer VIRAT
Deze drones kunnen uitgerust worden met camera's en andere surveillance-apparatuur.
<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/VIRAT VIRAT, Engelstalige wikipedia]</ref>, of [[Biometrische_gezichtsherkenning|gezichtsherkenning]].  


[[Automatische_kentekenplaatherkenning|kenteken- of nummerplaatherkenning]] is een andere toepassing van cameratoezicht.  
===Satellietbeelden===
{{Zie hoofdartikel|Satellietfoto}}
In de Verenigde Staten is de veiligheidsdienst [[United States Department of Homeland Security|Homeland Security]] geautoriseerd om [[Satellietfoto|satellietbeeld]]en van militaire satellieten te gebruiken voor surveillance.<ref>[http://online.wsj.com/news/articles/SB122282336428992785 Satellite-Surveillance Program to Begin Despite Privacy Concerns], Wall Street Journal</ref> Deze beelden zijn vele malen scherper en doeltreffender dan die we kennen van [[Google Earth]].


===Sociale netwerken===  
===Lokalisering===
Een andere techniek betreft het analyseren van [[Sociaalnetwerksite|sociale netwerken]], met name [[Facebook]], [[Twitter]] en aanverwante. Het in kaart brengen van relaties op deze netwerken gebeurt door datamining op thema's als interessesferen, vriendschappen en relaties, overtuigingen en activiteiten. <ref>[http://www.newscientist.com/article/mg19025556.200?DCMP=NLC-nletter&nsref=mg19025556.200 Pentagon sets its sights on social networking websites]</ref>
<ref>[http://www.cnet.com/news/is-the-nsa-reading-your-myspace-profile/ Is the NSA reading your MySpace profile?]</ref>


Sollicitaties
====RFID====
Meer dan een vijfde van de werkgevers in de VS gaven aan de sociale netwerken te gebruiken om  sollicitanten te screenen. <ref>[http://www.computerworld.com/s/article/9114560/One_in_five_employers_uses_social_networks_in_hiring_process One in five employers uses social networks]</ref>
{{Zie hoofdartikel|RFID}}
[[Bestand:RFID hand 1.jpg|miniatuur|Implanteerbare RFID-chip]]
[[Radio frequency identification]] (identificatie met radiogolven, RFID), is een technologie om van een afstand informatie af te lezen van zogenaamde RFID-tags die op of in objecten of levende wezens zitten.
Deze tags zijn zeer goedkoop (enkele centen per stuk) en kunnen dus massaal toegepast worden. Een aantal ondernemingen volgt nu al zijn werknemers door middel van individuele tags.<ref>[http://www.intelleflex.com/Solutions.PM.asp RFID Personnel Monitoring] intelleflex.com</ref> Daartegen rees in Groot-Brittannië al in 2005 protest.<ref>[http://www.rfidjournal.com/articles/view?6294 RFID Journal]</ref>


===Biometrie===
Een stap verder gaat de zogenaamde [[Microchip-implantaat|implantaat]], waarbij een microchip onderhuids wordt ingebracht. Deze [[implantaat|implantaten]] kunnen worden gebruikt voor het opslaan van informatie in de vorm van contactgegevens en gegevens over persoonlijke identiteit, medische geschiedenis en medicatie. Een microchip van Verichip<ref>[[:en:Verichip|Verichip]], Engelstalige wikipedia</ref> werd door de Amerikaanse [[FDA]] goedgekeurd voor menselijk gebruik.
{{Zie hoofdartikel|Biometrie}}
[[Bestand:Biometrics.jpg|right|thumb|In de vier attractieparken van [[Walt Disney World Resort]] worden biometrische metingen verricht op de vingers van gasten om er zeker van te zijn dat hetzelfde kaartje dagelijks door dezelfde persoon wordt gebruikt.]]


Biometrische surveillance kan bestaan in de analyse van fysieke kenmerken ([[Vingerafdruk]], [[Desoxyribonucle%C3%AFnezuur]], gezichtsuitdrukking) of gedrag, om daarmee controle of toezicht uit te oefenen.  
====GPS tracking====
In de Verenigde Staten heeft de politie GPS-tracking-apparatuur aangebracht op voertuigen, om de bewegingen ervan te observeren. Een andere toepassing is het [[elektronisch huisarrest]] (enkelband) met mogelijk [[Gps-volgsysteem|GPS-localisatie]].


===Vanuit de lucht===  
==Identificatie en profilering==
[[Bestand:MicroAirVehicle.jpg|thumb|right|[[Onbemand_luchtvaartuig|Micro Air Vehicle]] met observatiecamera]]
===Biometrie===
{{Zie hoofdartikel|Onbemand_luchtvaartuig}} 
{{Zie hoofdartikel|Biometrie}}
[[Bestand:Biometrics.jpg|miniatuur|In de vier attractieparken van [[Walt Disney World Resort]] worden biometrische metingen verricht op de vingers van gasten om er zeker van te zijn dat hetzelfde kaartje dagelijks door dezelfde persoon wordt gebruikt.]]
Biometrische surveillance kan bestaan in de analyse van fysieke kenmerken ([[vingerafdruk]]ken, [[Desoxyribonucleïnezuur|DNA-onderzoek]], [[Biometrische_gezichtsherkenning|gezichtsherkenning]]) of gedrag, om daarmee controle of toezicht uit te oefenen.


Sedert de oorlog in [[Afghanistan]] is het gebruik van ''drones'' in dat land, en in [[Pakistan]], wereldwijd bekend geraakt. Maar ook de civiele (ongewapende) toepassingen, nemen hand over hand toe. In september 2013 werd bekend dat soms weken achtereen met cameravliegtuigjes boven woonwijken gevlogen wordt zonder dat burgers dit weten.<ref>[http://www.nrc.nl/nieuws/2013/09/12/gebruik-legerdrones-bij-opsporen-criminelen-heeft-nauwelijks-resultaat/ Gebruik legerdrones bij opsporen criminelen heeft nauwelijks resultaat]</ref> De politie van [[Genk]] heeft in 2013 een drone in gebruik genomen.
===Datamining en data-profiling===
<ref>[http://nieuws.vtm.be/binnenland/2013010818954-politie-genk-gebruikt-drone Politie Genk gebruikt drone]</ref>
{{Zie hoofdartikel|Datamining}}


Deze drones kunnen uitgerust worden met camera's en andere surveillance-apparatuur.  
Dat-profiling maakt gebruik van technieken van datamining om grote gegevensverzamelingen te onderzoeken, met als doel profielen op te stellen van burgers, met het oog op surveillance.


===Datamining en data profiling===
Vrijwel alle economische, sociale en persoonlijke transacties van burgers laten een elektronisch spoor na in [[database]]s: aankopen via bank- en kredietkaarten, het inlezen van [[identiteitskaart]]en, telefoongesprekken, emails, [[Medisch onderzoek|medische checkups]], geleende boeken en dvd's, ledenadministratie van [[Vereniging (rechtspersoon)|verenigingen]] enz.
{{Zie hoofdartikel|Datamining}} 
Persoons- en zakengegevens worden meer en meer elektronisch opgeslagen en zijn online beschikbaar ([[inkomstenbelasting]], [[burgerlijke stand]], [[handelsregister]], strafregister).


Data profiling maakt gebruik van technieken van datamining om grote gegevensverzamelingen te onderzoeken, met als doel profielen op te stellen van burgers, met het oog op surveillance.  
Vroeger werden dergelijke gegevens op papier bijgehouden, of zelfs niet eens geregistreerd. Het vergelijken van gegevens uit diverse papieren dossiers was arbeidsintensief, en in het beste geval erg onvolledig. Door elektronische registratie zijn de gegevens echter veel gemakkelijker, efficiënter en vollediger te verzamelen, op te slaan en te analyseren, tegen een veel geringere prijs.


Vrijwel alle economische, sociale en persoonlijke transacties van burgers laten een elektronisch spoor na in [[Database|databases]]:  aankopen via bank- en kredietkaarten, het inlezen van [[Identiteitskaart|identiteitskaarten]], telefoongesprekken, emails, [[Medisch_onderzoek|medische checkups]], ontleende boeken en dvd's, ledenadministratie van [[Vereniging_%28rechtspersoon%29|verenigingen]] enz. 
Bovendien zijn deze databanken relatief toegankelijk. Vele transacties, zoals de titels van films of boeken die iemand leent, lijken niet erg vertrouwelijk. Maar in combinatie met andere gegevens kan een gedetailleerd profiel worden opgesteld van de activiteiten, gewoonten, overtuigingen, sociale relaties en geaardheid van personen.<ref>[https://www.springer.com/new+%26+forthcoming+titles+(default)/book/978-1-4020-6913-0 Profiling the European Citizen, Springer.com] Uitgeverij Springer</ref> In de Verenigde Staten worden programma's als ADVISE<ref>[[:en:ADVISE|ADVISE]], Engelstalige wikipedia</ref> en TALON<ref>[[:en:TALON (database)|TALON]], Engelstalige wikipedia</ref> gebruikt om te bepalen welke personen een militaire, criminele of politieke bedreiging vormen.
Persoons- en zakengegevens worden meer en meer elektronisch opgeslagen en zijn online beschikbaar ([[Inkomstenbelasting|inkomstenbelasting]], [[Burgerlijke_stand|burgerlijke stand]], [[Handelsregister|handelsregister]], strafregister)


Vroeger werden dergelijke gegevens op papier bijgehouden, of zelfs niet eens geregistreerd. Het vergelijken van gegevens uit diverse papieren dossiers was arbeidsintensief, en in het beste geval erg onvolledig. Door elektronische registratie zijn de gegevens echter veel gemakkelijker, efficiënter en vollediger te verzamelen, op te slaan en te analyseren, tegen een veel geringere kost.
De overheid kan, naast haar eigen instrumenten voor analyse en profilering, ook informatie verkrijgen van andere instanties, bijvoorbeeld banken, kredietinstellingen, werkgevers enz., ofwel op informeel verzoek, door aankoop, of het opvorderen onder dwang.


Bovendien zijn deze databanken relatief toegankelijk. Vele transacties, zoals de titels van films of boeken die iemand ontleent, lijken niet erg vertrouwelijk. Maar in combinatie met andere gegevens kan een gedetailleerd profiel worden opgesteld van de activiteiten, gewoonten, overtuigingen, sociale relaties en geaardheid van personen.<ref>[https://www.springer.com/new+%26+forthcoming+titles+(default)/book/978-1-4020-6913-0 Profiling the European Citizen, Springer.com]</ref> In de Verenigde Staten worden programma's als ADVISE<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/ADVISE ADVISE, Engelstalige wikipedia]</ref> en TALON<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/TALON_(database) TALON, Engelstalige wikipedia]</ref> gebruikt om te bepalen welke personen een militaire, criminele of politieke bedreiging vormen.
===Externe gegevens===
Overheden vragen soms informatie van bedrijven die gegevens verzamelen over hun klanten en gebruikers.<ref>[https://www.security.nl/posting/382996/ Overheid vroeg Google 98 keer om gebruikersgegevens]</ref><ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2664/Nieuws/article/detail/3347473/2012/11/13/Overheden-vragen-Google-veel-vaker-om-gebruikersgegevens.dhtml Overheden vragen Google veel vaker om gebruikersgegevens] Volkskrant</ref>


De overheid kan, naast haar eigen instrumenten voor analyse en profiling, ook informatie verkrijgen van andere instanties, bijvoorbeeld banken, kredietinstellingen, werkgevers enz., ofwel op informeel verzoek, door aankoop, of het opvorderen onder dwang.  
In de Verenigde Staten bemiddelt een organisatie als Infragard<ref>[[:en:Infragard|Infragard]], Engelstalige wikipedia</ref> in de uitwisseling van gegevens tussen bedrijven, instellingen en overheid.


===Ondernemingen===
Ook intern gaan bedrijven over tot surveillance. Zo wordt geregeld het emailverkeer en surfgedrag van werknemers gecontroleerd, met soms ontslag als gevolg.<ref>[http://www.ontslag.nl/werknemers/extra/nieuwsoverzicht/werkgever-leest-prive-email-werknemer werkgever leest prive-email werknemer] ontslag.nl</ref>
Vele grote ondernemingen verzamelen persoonsgegevens. Deze data worden meestal gebruikt voor [[Marketing|marketing]]-doeleinden, of voor dat doel doorverkocht aan andere bedrijven. Zo verschijnen op de zoekpagina's van Google en Yahoo gerichte advertenties, aangepast aan de zoekgeschiedenis (en emails) van de gebruiker.
Google, de meest populaire [[Zoekmachine|zoeksite]], identificeert ([[IP-adres]], zoektekst) en bewaart tot 18 maanden lang elke zoekopdracht. Google scant ook bij [[Gmail]] de mails van gebruikers, met de bedoeling reclame te genereren die is aangepast aan de inhoud van de mailcorrespondentie. Google's [[AdSense]] publiceert reclame op miljoenen websites, die daarmee per [[Klikfraude#Pay_per_click|klik]] enkele centen kunnen verdienen. Elke webpagina met Google  advertenties bewerkt [[Cookie_%28internet%29|cookies]] op de computer van de gebruiker. Deze cookies registreren het surfgedrag van de gebruiker over het hele internet. Die informatie wordt dan door Google opgeslagen, samen met de zoekgeschiedenis en eventuele mailcorrespondentie, om een gebruikersprofiel op te stellen met het oog op gerichte reclame.<ref>[http://kvdl.nl/nieuws/onderzoek-cbp-naar-combineren-van-gebruikersgegevens-door-google/ onderzoek-cbp naar combineren van gebruikersgegevens door google]</ref>  


Deze informatie wordt ook meermaals gedeeld met de overheid.<ref>[https://www.security.nl/posting/382996/ Overheid vroeg Google 98 keer om gebruikersgegevens]</ref> <ref>[http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2664/Nieuws/article/detail/3347473/2012/11/13/Overheden-vragen-Google-veel-vaker-om-gebruikersgegevens.dhtml Overheden vragen Google veel vaker om gebruikersgegevens]</ref>
==Controverse==
===Voorstanders===
Sommige voorstanders van surveillance-systemen zijn van oordeel dat deze instrumenten de maatschappij beschermen tegen terroristen en criminelen. Andere voorstanders, met name [[bestuursvoorzitter]]s (CEO's) van grote internetbedrijven, stellen dat er toch niets tegen gedaan kan worden, en dat men zich er maar overheen moet zetten.<ref>[http://www.washingtonpost.com/lifestyle/style/mark-zuckerbergs-theory-of-privacy/2014/02/03/2c1d780a-8cea-11e3-95dd-36ff657a4dae_story.html Zuckerbergs theory of privacy], The Washington Post, 3 februari 2014</ref><ref>[http://www.nbcnews.com/id/34825225/ns/technology_and_science-tech_and_gadgets/t/privacy-dead-facebook-get-over-it/#.U6hGAP6me5k Privacy is dead on Facebook], NBC News, 13 januari 2010</ref><ref>[http://archive.wired.com/politics/law/news/1999/01/17538 Sun on Privacy: 'Get Over It' 26 januari 1999] wired.com</ref>
Een ander veelgehoord argument is: “Als je niets verkeerd doet, dan heb je niets te vrezen”. Hieruit volgt dat wie illegale activiteiten onderneemt, zijn recht op privacy verspeelt. Want als ze de wet naleven, zou de surveillance hen niet treffen.<ref>[http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=998565 'I've Got Nothing to Hide' and Other Misunderstandings of Privacy], Social Science Research Network, 12 juli 2007</ref>


In de Verenigde Staten bemiddelt een organisatie als Infragard <ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Infragard Infragard, Engelstalige wikipedia]</ref> in de uitwisseling van gegevens tussen bedrijven, instellingen en overheid.  
===Tegenstanders===
[[Bestand:IllinoisTelephoneAndTelegraphAd.png|miniatuur|Reclame voor een telefoondienst tijdens de republikeinse conventie in [[Chicago]] in 1912. Een verkoopargument was het privékarakter van het gesprek omdat de operatoren niet konden meeluisteren.]]


Ontslag werknemers
Sommige critici van surveillance vinden dat het argument van de voorstanders als volgt moet aangepast worden: “Als je doet wat de overheid je zegt te doen, dan heb je niets te vrezen”. Zo zullen politieke tegenstanders van een nationale regering niet wensen dat de overheid hun namen kent, weet wat ze lezen en bekijken, met wie ze telefoneren en mailen, enzovoort. Want deze surveillance kan leiden tot arrestatie en zelfs executie.


Bedrijven monitoren geregeld het emailverkeer en surfgedrag van hun werknemers, met mogelijk ontslag als gevolg. <ref>[http://www.ontslag.nl/werknemers/extra/nieuwsoverzicht/werkgever-leest-prive-email-werknemer werkgever leest prive-email werknemer]</ref>
Andere critici wijzen erop dat mensen op dit moment misschien niets te verbergen hebben, maar dat een nationale regering later mogelijk een beleid kan voeren waartegen zij zich willen verzetten. Die latere oppositie zou dan onmogelijk worden als gevolg van veralgemeende surveillance, waarmee de overheid in staat is politieke tegenstanders te neutraliseren.


===Satellietbeelden===
Nog anderen stellen gewoon dat de meeste mensen wel degelijk iets te verbergen hebben. Als ze bijvoorbeeld een nieuwe baan zoeken, willen ze niet dat hun huidige werkgever dat meteen weet.
{{Zie hoofdartikel|Satellietfoto}} 
In de Verenigde Staten is de veiligheidsdienst [[ http://nl.wikipedia.org/wiki/United_States_Department_of_Homeland_Security|Homeland Security]] geautoriseerd om beelden van militaire satellieten te gebruiken voor surveillance. <ref>[http://online.wsj.com/news/articles/SB122282336428992785 Satellite-Surveillance Program to Begin Despite Privacy Concerns, Wall Street Journal]</ref> Deze beelden zijn vele malen scherper en doeltreffender dan die we kennen van [[Google_Earth|Google Earth]].  


===Geolocatie===
Een ander risico is het gevolg van de ongekende opslagcapaciteiten: de gegevens blijven voor onbepaalde tijd bewaard, en niemand weet hoe over tien jaar die gegevens geanalyseerd en gekoppeld kunnen worden, of wat de gevolgen daarvan zijn.


====Identificatiechips (RFID)====
Ook de psychologische effecten van surveillance zijn niet te onderschatten, aldus sommige critici zoals [[Michel Foucault]]. Hij wijst erop dat observatie weliswaar criminelen kan opsporen of identificeren, maar daarnaast bij iedereen de indruk wekt: ''ik word in het oog gehouden''. Door de zelfcontrole die hiervan het gevolg is, wordt - dure en lastige - fysieke repressie een stuk minder nodig.<ref>[http://www.historischeuitgeverij.nl/hu.php?action=viewpublicatie&is=0218 Michel Foucault, Discipline, toezicht en straf. De geboorte van de gevangenis.] Historische Uitgeverij. ISBN 978 90 6554 0218 (Engelse uitgave, p. 201-202)</ref>
{{Zie hoofdartikel|RFID}} 
[[Bestand:RFID hand 1.jpg|thumb|Implanteerbare RFID-chip]]
Radio frequency identification (identificatie met radiogolven, RFID), is een technologie om van een afstand informatie af te lezen van zogenaamde RFID-tags die op of in objecten of levende wezens zitten.
Deze tags zijn zeer goedkoop (enkele centen per stuk) en kunnen dus massaal toegepast worden. Een aantal ondernemingen volgt nu al zijn werknemers door middel van individuele tags. <ref>[http://www.intelleflex.com/Solutions.PM.asp RFID Personnel Monitoring]</ref> Daartegen rees in Groot-Brittannië al in 2005 protest.<ref>[http://www.rfidjournal.com/articles/view?6294 RFID Journal]</ref>


Een stap verder gaat de zogenaamde [[Microchip-implantaat|implantaat]], waarbij een microchip onderhuids wordt ingebracht. Deze [[implantaat|implantaten]] kunnen worden gebruikt voor het opslaan van informatie in de vorm van contactgegevens en gegevens over persoonlijke identiteit, medische geschiedenis en medicatie. Een microchip van Verichip<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Verichip Verichip, Engelstalige wikipedia]</ref> werd door de Amerikaanse [[FDA]] goedgekeurd voor gebruik.
Foucault onderzocht in dit verband ook het [[Panopticum (architectuur)|panopticum]], een gevangenisarchitectuur die maximale surveillance toelaat. Hij schrijft het succes van dit concept niet alleen toe aan de surveillancemogelijkheden, maar ook aan het feit dat de gevangenen nooit precies weten waar en of er toezicht wordt uitgeoefend.<ref>M. Foucault, ibidem, p. 200-203</ref>


====GPS tracking====
====Rechtszaken====
In de Verenigde Staten heeft de politie GPS-tracking apparatuur aangebracht op voertuigen, om de bewegingen ervan te observeren.  
In de Verenigde Staten zijn diverse [[rechtszaak|rechtszaken]] gevoerd waarin surveillance werd aangevochten.<ref>[[:en:Hepting v. AT&T|Hepting vs. AT&T]], Engelstalige wikipedia</ref><ref>[[:en:EPIC v. Department of Justice|EPIC vs. Department of Justice]], Engelstalige wikipedia</ref> Ook in het Congres werden uitgebreide discussies gevoerd.<ref>[[:en:Church Committee|Church Committee]], Engelstalige wikipedia</ref>
Een andere toepassing is het [[Elektronisch_huisarrest|elektronisch huisarrest]] (enkelband) met mogelijk [[Gps-volgsysteem|GPS-localisatie]].  


===Apparaten===  
==In de cultuur==
Met name voor [[Geheime_dienst|spionagedoeleinden]] wordt al sedert lang afluisterapparatuur gebruikt. In de Verenigde Staten werden onder het programma [[COINTELPRO]] ook groepen en individuen geviseerd en afgeluisterd die de FBI zag als "staatsgevaarlijk", zoals communistische en socialistische organisaties, en bewegingen voor burgerrechten.
===Literatuur===
* [[George Orwell]]s novelle ''[[1984_(boek)|1984]]'' schetst een [[dystopie|dystopische]] controlestaat met, naar huidige maatstaven, erg simpele surveillance-instrumenten zoals agenten en [[informant]]en, en in elke woning tweewegs TV-schermen, die dus ook alles registreren. Door het succes van dit boek worden technieken voor massa-surveillance wel eens afkeurend "Orwelliaans" genoemd.
* In de Angelsaksische literatuur: ''The Handmaid's Tale''<ref>[[:en:The Handmaid's Tale|The Handmaid's Tale]], Engelstalige wikipedia</ref>, ''The Girl with the Dragon Tattoo''<ref>[[:en:The Girl with the Dragon Tattoo|The Girl with the Dragon Tattoo]], Engelstalige wikipedia</ref>


===Brievenpost===
===Muziek===
Hoewel het gebruik van brieven sterk is afgenomen sedert de opkomst van [[Fax|telefax]] en later internet, is surveillance van de brievenpost in sommige gevallen nog steeds een mogelijkheid.  
* De song ''I Am The Owl'' van de [[Dead Kennedys]] handelt over staatssurveillance.
Omgekeerd kan echter het gebruik van 'ouderwets' papier en [[Schrijfmachine|schrijfmachines]] de vertrouwelijkheid soms juist garanderen.<ref>[http://www.ibtimes.co.uk/nsa-snooping-snowden-india-typewriter-embassy-delhi-509532 Edward Snowden NSA Scandal: India's Diplomatic Mission in London Uses Typewriters to Beat Snoopers]</ref>


==Controverse==
===Film en TV===
* De film ''[[Gattaca]]'' (1997) gaat over het gebruik van biometrische surveillance, waarmee genetisch gemanipuleerde "superieure" mensen worden onderscheiden van "inferieure" natuurlijke mensen.
===Voorstanders===  
* De film ''[[Red Road]]'' (2006) behandelt het thema van cameratoezicht.
Sommige voorstanders van surveillance-systemen zijn van oordeel dat deze instrumenten de maatschappij beschermen tegen terroristen en criminelen. Andere voorstanders, met name CEO's van grote internetbedrijven, stellen dat er toch niets tegen gedaan kan worden, en dat men zich er maar overheen moet zetten.<ref>[http://www.washingtonpost.com/lifestyle/style/mark-zuckerbergs-theory-of-privacy/2014/02/03/2c1d780a-8cea-11e3-95dd-36ff657a4dae_story.html
* In de film ''[[Minority Report]]'' (2002) wordt uitgebreid gesurveilleerd, onder andere met mini-drones, voor [[SWAT]]-operaties.
Zuckerbergs theory of privacy, The Washington Post, 3 februari 2014]</ref> <ref>[http://www.nbcnews.com/id/34825225/ns/technology_and_science-tech_and_gadgets/t/privacy-dead-facebook-get-over-it/#.U6hGAP6me5k Privacy is dead on Facebook, NBS News, 13 januari 2010]</ref>
* In de misdaadserie ''[[The Sopranos]]'' (1999-2007) komt surveillance door de [[FBI]] geregeld aan de orde.
<ref>[http://archive.wired.com/politics/law/news/1999/01/17538 Sun on Privacy: 'Get Over It'
* De film ''[[THX 1138]]'' (1971) schetst een maatschappij waar mensen gedrogeerd en gesurveilleerd worden.
26 januari 1999]</ref>
* ''[[Le Grand Blond avec une chaussure noire]]'' is een Franse komedie, met afluisterpraktijken door rivaliserende afdelingen van de Franse geheime dienst
Een ander veelgehoord argument is: “Als je niets verkeerd doet, dan heb je niets te vrezen”. Hieruit volgt dat wie illegale activiteiten onderneemt, zijn recht op privacy verspeelt. Want als ze de wet naleven, zou de surveillance hen niet treffen.<ref>[http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=998565 'I've Got Nothing to Hide' and Other Misunderstandings of Privacy, Social Science Research Network, 12 juli 2007]</ref>  
* In ''[[Das Leben der Anderen]]'' (2006) komt de surveillance door de voormalige Duitse geheime dienst [[Stasi]] in beeld
* De documentaire ''1971'' (uit 2014) verhaalt de inbraak in een FBI-kantoor, waar talloze documenten worden gevonden die de verregaande surveillance door de FBI blootleggen.<ref>[[:en:1971_(2014_film)|1971 (film)]], Engelstalige wikipedia</ref><ref>[http://www.1971film.com/ 1971 film], officiële website.</ref>


===Tegenstanders===  
==In de media==
[[Afbeelding:IllinoisTelephoneAndTelegraphAd.png|thumb|Reclame voor een telefoondienst tijdens de republikeinse conventie in [[Chicago]] in 1912. Een verkoopargument was het privékarakter van het gesprek omdat de operatoren niet konden meeluisteren.]] e surveillance of telecommunications
* 2000: op 5 juli besloot het Europees Parlement tot het opzetten van een tijdelijke commissie om onderzoek naar ECHELON te doen, nadat gebleken was dat Europese bedrijven mogelijk als gevolg van onderschepte commerciële informatie miljardencontracten hadden misgelopen.
* 2010: de Europese datarententierichtlijn ontvangt de [[Big Brother Award]]s voor notoire schending van de privacy.
* 2013: [[Glenn Greenwald]] publiceert in [[The Guardian (krant)|The Guardian]] de onthullingen van klokkenluider Edward Snowden over PRISM en de NSA.


Sommige critici van surveillance vinden dat het argument van de voorstanders als volgt moet aangepast worden: “Als je doet wat de overheid je zegt te doen, dan heb je niets te vrezen”. Zo zullen politieke tegenstanders van een nationale regering niet wensen dat de overheid hun namen kent, weet wat ze lezen en bekijken, met wie ze telefoneren en mailen, enzovoort. Want deze surveillance kan leiden tot arrestatie en zelfs executie.
== Zie ook ==
Andere criticit wijzen erop dat mensen op dit moment misschien niets te verbergen hebben, maar dat een nationale regering later mogelijk een beleid kan voeren waartegen zij zich willen verzetten. Die latere oppositie zou dan onmogelijk worden als gevolg van veralgemeende surveillance, waarmee de overheid in staat is politieke tegenstanders te neutraliseren.
* [[Sousveillance]]
Nog anderen stellen gewoon dat de meeste mensen wel degelijk iets te verbergen hebben. Als ze bijvoorbeeld een nieuwe baan zoeken, willen ze niet dat hun huidige werkgever dat meteen weet.
Een ander risico is het gevolg van de ongekende opslagcapaciteiten: de gegevens blijven voor onbepaalde tijd bewaard, en niemand weet hoe over tien jaar die gegevens geanalyseerd en gekoppeld kunnen worden, of wat de gevolgen daarvan zijn.


{{Wikidata|Q334401}}
{{Commonscat|Surveillance}}
{{Commonscat|Surveillance}}
{{Appendix|2=
{{Appendix|2=
Regel 148: Regel 161:
* {{Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=en|titel=Surveillance|oldid=612410252|datum=20140623}}
* {{Bronvermelding anderstalige Wikipedia|taal=en|titel=Surveillance|oldid=612410252|datum=20140623}}
}}
}}
{{Navigatie privacy}}


[[Categorie:Spionage]]
[[Categorie:Spionage]]
[[Categorie:Privacy]]
[[Categorie:Privacy]]
[[Categorie:Mensenrechten]]
[[Categorie:Informatiebeveiliging]]
[[Categorie:Informatiebeveiliging]]
[[Categorie:Politiek_in_2013]]
[[Categorie:Politiek in 2013]]
[[Categorie:Elektronische persoonsgegevens]]

Huidige versie van 20 nov 2014 om 22:57

Surveillance is het observeren van het gedrag of de activiteiten van burgers met de bedoeling hen te beïnvloeden, te sturen of te beschermen. Het kan daarbij gaan om observatie op afstand door middel van elektronische apparaten zoals camera's of het onderscheppen van informatie. Ook observatie door agenten of het onderscheppen van poststukken kan onder de noemer surveillance vallen.

Surveillance is nuttig voor overheden en politiediensten om sociale controle te verzekeren, bedreigingen te herkennen en te superviseren, en criminele activiteiten te voorkomen of te onderzoeken.

Met de introductie van surveillanceprogramma's zoals ECHELON en PRISM beschikken overheden (en grote ondernemingen) mogelijkheden om de activiteiten van burgers en informatie die burgers naar elkaar sturen, in kaart te brengen. Om die redenen hebben talrijke burgerbewegingen voor privacy en mensenrechten zoals European Digital Rights, de Electronic Frontier Foundation en (in België) de Liga voor Mensenrechten hun bezorgdheid uitgesproken over de sluipende toename van de surveillance, die kan leiden tot een surveillance-maatschappij of zelfs een totalitair bestuur.[1][2]

Afluisteren

Computer

Computersurveillance is hoofdzakelijk gericht op het afluisteren en analyseren van computergegevens. Dit kan door het besmetten van computers met spyware. Ook kunnen door het meten van elektromagnetische straling van computerapparaten, met name monitors, vanaf een afstand van honderden meters bepaalde gegevens onderschept worden.[3]

Internet

Gegevensstromen via het internet kunnen afgeluisterd worden middels een internettap. Bij grote datavolumes wordt de informatie eerst 'gezeefd' met technieken van datamining om verdachte patronen te herkennen.

Webcams kunnen afgeluisterd worden door het onderscheppen van internetverkeer: begin 2014 onthulde Edward Snowden dat de Britse Geheime Dienst (GCHQ) met medewerking van de NSA in het programma Optic Nerve stiekem privé-webcambeelden onderschepte van zo'n 1,8 miljoen, niet geselecteerde, gebruikers van Yahoo! Messenger.[4][5]

Een andere techniek betreft het analyseren van sociale netwerken, met name Facebook, Twitter en aanverwante. Het in kaart brengen van relaties op deze netwerken gebeurt door datamining op thema's als interessesferen, vriendschappen en relaties, overtuigingen en activiteiten.[6][7]

Ook bij sollicitaties worden sociale netwerken doorzocht.[8] Meer dan een vijfde van de werkgevers in de VS gaven aan de sociale netwerken te gebruiken om sollicitanten te screenen.[9]

Telefoongesprekken

Zie Telefoontap voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In de Verenigde Staten moeten alle telecomproviders het surveilleren in realtime van gesprekken en gegevensstromen door politie- en inlichtingendiensten technisch mogelijk maken (CALEA-wetgeving[10][11]). Twee grote telecombedrijven -AT&T en Verizon- krijgen er zelfs subsidies voor.[12]

In een opmerkelijk rapport bevestigde Vodafone in juni 2014 het bestaan van geheime kabelaansluitingen (access pipe) waarmee inlichtingendiensten alle conversaties op het netwerk van de operator kunnen capteren. Dit gebeurt in een aantal van de 29 landen waar Vodafone actief is, in en buiten Europa. In het rapport wordt ook ingegaan op de geheimhoudingsplicht hieromtrent. In sommige landen is het zelfs wettelijk verboden om het bestaan van deze afluistermogelijkheden publiek te maken.[13][14]

Voor het 'afluisteren' zijn geen menselijke agenten nodig: met software voor spraakherkenning worden de gesprekken omgezet in tekst, die op zijn beurt automatisch wordt geanalyseerd met software van bv. Verint[15] of Narus[16][17]. Na analyse kan alsnog besloten worden een menselijke agent in te schakelen.

Volgens de Europese dataretentierichtlijn (Data Retention Directive) zijn sedert 2006 alle Internetproviders verplicht een aantal telecommunicatiegegevens (metadata) gedurende een bepaalde periode te bewaren, voor toezicht achteraf door de overheid.

Geheime diensten in bijvoorbeeld Groot-Brittannië en de Verenigde Staten beschikken over software om de microfoon van bepaalde smartphones op afstand te activeren, door het manipuleren van de software.[18][19]

Bij mobiele telefoons kan de geografische locatie van de houder bepaald worden, door middel van plaatsbepaling. Ook wanneer de telefoon niet in gesprek is.[20][21]

Post

Hoewel het gebruik van brieven sterk is afgenomen sedert de opkomst van telefax en later internet, is surveillance van de brievenpost in sommige gevallen nog steeds een mogelijkheid.

Omgekeerd kan echter het gebruik van 'ouderwets' papier en schrijfmachines de vertrouwelijkheid soms juist garanderen: in september 2013 gingen Indiase diplomaten in Londen opnieuw schrijfmachines gebruiken voor het opstellen van geheime documenten, na de onthullingen van Edward Snowden over de NSA.[22]

Ook de pakjespost is niet veilig voor surveillance: in het kader van de Tailored Access Operations onderschepte de NSA online bestelde laptops en andere apparatuur die, na inbouw van spyware en/of hardware, werden doorgestuurd naar de eindklant.[23]

Toezicht

Camera's

Zie Cameratoezicht voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Bestand:CCTV Arnhem.JPG
Aankondiging cameratoezicht in Arnhem

Voor toezicht op personen staan intussen wereldwijd miljoenen camera's opgesteld. Camerabewaking was vroeger vrij duur en arbeidsintensief, vanwege het personeel dat vereist is voor het bekijken van de beelden. Daarin is verandering gekomen sedert het gebruik van geautomatiseerde analyse, bijvoorbeeld in het VIRAT-project[24], of door gezichtsherkenning.

Toezicht op voertuigen gebeurt onder meer door automatische kentekenplaatherkenning.

In de Verenigde Staten werden onder het programma COINTELPRO ook groepen en individuen 'geviseerd' en afgeluisterd die de FBI zag als "staatsgevaarlijk", zoals communistische en socialistische organisaties, en bewegingen voor burgerrechten.

Vanuit de lucht

Bestand:MicroAirVehicle.jpg
Onbemand luchtvaartuig met observatiecamera
Zie Onbemand luchtvaartuig voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Sedert de oorlog in Afghanistan is het gebruik van drones in dat land, en in Pakistan, wereldwijd bekend geraakt. Maar ook de civiele (ongewapende) toepassingen nemen hand over hand toe.

In Nederland werd in september 2013 bekend dat soms weken achtereen met cameravliegtuigjes boven woonwijken gevlogen wordt zonder dat burgers dit weten.[25]

In België heeft de politie van Genk in 2013 een drone in gebruik genomen.[26]

Deze drones kunnen uitgerust worden met camera's en andere surveillance-apparatuur.

Satellietbeelden

Zie Satellietfoto voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In de Verenigde Staten is de veiligheidsdienst Homeland Security geautoriseerd om satellietbeelden van militaire satellieten te gebruiken voor surveillance.[27] Deze beelden zijn vele malen scherper en doeltreffender dan die we kennen van Google Earth.

Lokalisering

RFID

Zie RFID voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Bestand:RFID hand 1.jpg
Implanteerbare RFID-chip

Radio frequency identification (identificatie met radiogolven, RFID), is een technologie om van een afstand informatie af te lezen van zogenaamde RFID-tags die op of in objecten of levende wezens zitten. Deze tags zijn zeer goedkoop (enkele centen per stuk) en kunnen dus massaal toegepast worden. Een aantal ondernemingen volgt nu al zijn werknemers door middel van individuele tags.[28] Daartegen rees in Groot-Brittannië al in 2005 protest.[29]

Een stap verder gaat de zogenaamde implantaat, waarbij een microchip onderhuids wordt ingebracht. Deze implantaten kunnen worden gebruikt voor het opslaan van informatie in de vorm van contactgegevens en gegevens over persoonlijke identiteit, medische geschiedenis en medicatie. Een microchip van Verichip[30] werd door de Amerikaanse FDA goedgekeurd voor menselijk gebruik.

GPS tracking

In de Verenigde Staten heeft de politie GPS-tracking-apparatuur aangebracht op voertuigen, om de bewegingen ervan te observeren. Een andere toepassing is het elektronisch huisarrest (enkelband) met mogelijk GPS-localisatie.

Identificatie en profilering

Biometrie

Zie Biometrie voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Bestand:Biometrics.jpg
In de vier attractieparken van Walt Disney World Resort worden biometrische metingen verricht op de vingers van gasten om er zeker van te zijn dat hetzelfde kaartje dagelijks door dezelfde persoon wordt gebruikt.

Biometrische surveillance kan bestaan in de analyse van fysieke kenmerken (vingerafdrukken, DNA-onderzoek, gezichtsherkenning) of gedrag, om daarmee controle of toezicht uit te oefenen.

Datamining en data-profiling

Zie Datamining voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Dat-profiling maakt gebruik van technieken van datamining om grote gegevensverzamelingen te onderzoeken, met als doel profielen op te stellen van burgers, met het oog op surveillance.

Vrijwel alle economische, sociale en persoonlijke transacties van burgers laten een elektronisch spoor na in databases: aankopen via bank- en kredietkaarten, het inlezen van identiteitskaarten, telefoongesprekken, emails, medische checkups, geleende boeken en dvd's, ledenadministratie van verenigingen enz. Persoons- en zakengegevens worden meer en meer elektronisch opgeslagen en zijn online beschikbaar (inkomstenbelasting, burgerlijke stand, handelsregister, strafregister).

Vroeger werden dergelijke gegevens op papier bijgehouden, of zelfs niet eens geregistreerd. Het vergelijken van gegevens uit diverse papieren dossiers was arbeidsintensief, en in het beste geval erg onvolledig. Door elektronische registratie zijn de gegevens echter veel gemakkelijker, efficiënter en vollediger te verzamelen, op te slaan en te analyseren, tegen een veel geringere prijs.

Bovendien zijn deze databanken relatief toegankelijk. Vele transacties, zoals de titels van films of boeken die iemand leent, lijken niet erg vertrouwelijk. Maar in combinatie met andere gegevens kan een gedetailleerd profiel worden opgesteld van de activiteiten, gewoonten, overtuigingen, sociale relaties en geaardheid van personen.[31] In de Verenigde Staten worden programma's als ADVISE[32] en TALON[33] gebruikt om te bepalen welke personen een militaire, criminele of politieke bedreiging vormen.

De overheid kan, naast haar eigen instrumenten voor analyse en profilering, ook informatie verkrijgen van andere instanties, bijvoorbeeld banken, kredietinstellingen, werkgevers enz., ofwel op informeel verzoek, door aankoop, of het opvorderen onder dwang.

Externe gegevens

Overheden vragen soms informatie van bedrijven die gegevens verzamelen over hun klanten en gebruikers.[34][35]

In de Verenigde Staten bemiddelt een organisatie als Infragard[36] in de uitwisseling van gegevens tussen bedrijven, instellingen en overheid.

Ook intern gaan bedrijven over tot surveillance. Zo wordt geregeld het emailverkeer en surfgedrag van werknemers gecontroleerd, met soms ontslag als gevolg.[37]

Controverse

Voorstanders

Sommige voorstanders van surveillance-systemen zijn van oordeel dat deze instrumenten de maatschappij beschermen tegen terroristen en criminelen. Andere voorstanders, met name bestuursvoorzitters (CEO's) van grote internetbedrijven, stellen dat er toch niets tegen gedaan kan worden, en dat men zich er maar overheen moet zetten.[38][39][40] Een ander veelgehoord argument is: “Als je niets verkeerd doet, dan heb je niets te vrezen”. Hieruit volgt dat wie illegale activiteiten onderneemt, zijn recht op privacy verspeelt. Want als ze de wet naleven, zou de surveillance hen niet treffen.[41]

Tegenstanders

Bestand:IllinoisTelephoneAndTelegraphAd.png
Reclame voor een telefoondienst tijdens de republikeinse conventie in Chicago in 1912. Een verkoopargument was het privékarakter van het gesprek omdat de operatoren niet konden meeluisteren.

Sommige critici van surveillance vinden dat het argument van de voorstanders als volgt moet aangepast worden: “Als je doet wat de overheid je zegt te doen, dan heb je niets te vrezen”. Zo zullen politieke tegenstanders van een nationale regering niet wensen dat de overheid hun namen kent, weet wat ze lezen en bekijken, met wie ze telefoneren en mailen, enzovoort. Want deze surveillance kan leiden tot arrestatie en zelfs executie.

Andere critici wijzen erop dat mensen op dit moment misschien niets te verbergen hebben, maar dat een nationale regering later mogelijk een beleid kan voeren waartegen zij zich willen verzetten. Die latere oppositie zou dan onmogelijk worden als gevolg van veralgemeende surveillance, waarmee de overheid in staat is politieke tegenstanders te neutraliseren.

Nog anderen stellen gewoon dat de meeste mensen wel degelijk iets te verbergen hebben. Als ze bijvoorbeeld een nieuwe baan zoeken, willen ze niet dat hun huidige werkgever dat meteen weet.

Een ander risico is het gevolg van de ongekende opslagcapaciteiten: de gegevens blijven voor onbepaalde tijd bewaard, en niemand weet hoe over tien jaar die gegevens geanalyseerd en gekoppeld kunnen worden, of wat de gevolgen daarvan zijn.

Ook de psychologische effecten van surveillance zijn niet te onderschatten, aldus sommige critici zoals Michel Foucault. Hij wijst erop dat observatie weliswaar criminelen kan opsporen of identificeren, maar daarnaast bij iedereen de indruk wekt: ik word in het oog gehouden. Door de zelfcontrole die hiervan het gevolg is, wordt - dure en lastige - fysieke repressie een stuk minder nodig.[42]

Foucault onderzocht in dit verband ook het panopticum, een gevangenisarchitectuur die maximale surveillance toelaat. Hij schrijft het succes van dit concept niet alleen toe aan de surveillancemogelijkheden, maar ook aan het feit dat de gevangenen nooit precies weten waar en of er toezicht wordt uitgeoefend.[43]

Rechtszaken

In de Verenigde Staten zijn diverse rechtszaken gevoerd waarin surveillance werd aangevochten.[44][45] Ook in het Congres werden uitgebreide discussies gevoerd.[46]

In de cultuur

Literatuur

  • George Orwells novelle 1984 schetst een dystopische controlestaat met, naar huidige maatstaven, erg simpele surveillance-instrumenten zoals agenten en informanten, en in elke woning tweewegs TV-schermen, die dus ook alles registreren. Door het succes van dit boek worden technieken voor massa-surveillance wel eens afkeurend "Orwelliaans" genoemd.
  • In de Angelsaksische literatuur: The Handmaid's Tale[47], The Girl with the Dragon Tattoo[48]

Muziek

  • De song I Am The Owl van de Dead Kennedys handelt over staatssurveillance.

Film en TV

  • De film Gattaca (1997) gaat over het gebruik van biometrische surveillance, waarmee genetisch gemanipuleerde "superieure" mensen worden onderscheiden van "inferieure" natuurlijke mensen.
  • De film Red Road (2006) behandelt het thema van cameratoezicht.
  • In de film Minority Report (2002) wordt uitgebreid gesurveilleerd, onder andere met mini-drones, voor SWAT-operaties.
  • In de misdaadserie The Sopranos (1999-2007) komt surveillance door de FBI geregeld aan de orde.
  • De film THX 1138 (1971) schetst een maatschappij waar mensen gedrogeerd en gesurveilleerd worden.
  • Le Grand Blond avec une chaussure noire is een Franse komedie, met afluisterpraktijken door rivaliserende afdelingen van de Franse geheime dienst
  • In Das Leben der Anderen (2006) komt de surveillance door de voormalige Duitse geheime dienst Stasi in beeld
  • De documentaire 1971 (uit 2014) verhaalt de inbraak in een FBI-kantoor, waar talloze documenten worden gevonden die de verregaande surveillance door de FBI blootleggen.[49][50]

In de media

  • 2000: op 5 juli besloot het Europees Parlement tot het opzetten van een tijdelijke commissie om onderzoek naar ECHELON te doen, nadat gebleken was dat Europese bedrijven mogelijk als gevolg van onderschepte commerciële informatie miljardencontracten hadden misgelopen.
  • 2010: de Europese datarententierichtlijn ontvangt de Big Brother Awards voor notoire schending van de privacy.
  • 2013: Glenn Greenwald publiceert in The Guardian de onthullingen van klokkenluider Edward Snowden over PRISM en de NSA.

Zie ook

Q334401 op Wikidata  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

rel=nofollow

Wikimedia Commons  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Surveillance op Wikimedia Commons.

rel=nofollow

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties
  1. º The capacity that is there to make tyranny total in America..., Senator F. Church, NBC's Meet the Press, 17 augustus 1975. Engelstalige wikipedia
  2. º F. Church on TV, videofragment.
  3. º (en) Van Eck, Wim (1985). Electromagnetic Radiation from Video Display Units: An Eavesdropping Risk?. Computers & Security 4 (4): 269–286. DOI:10.1016/0167-4048(85)90046-X.
  4. º Optic Nerve (GCHQ), Engelstalige wikipedia.
  5. º GCHQ-NSA webcam images, The Guardian, 27 februari 2014.
  6. º (en) Pentagon sets its sights on social networking websites New Scientist
  7. º Is the NSA reading your MySpace profile? cnet.com
  8. º Laat social media in jouw voordeel werken sollicitatievoorbeeld.nl
  9. º (en) One in five employers uses social networks Computerworld
  10. º Communications Assistance for Law Enforcement Act (CALEA), Engelstalige wikipedia
  11. º CALEA, FAQElectronic Frontier Foundation
  12. º Rogue FBI Letters Hint at Phone Companies’ Own Data Mining Programs, wired.com
  13. º Vodafone reveals secret wires allowing state surveillance The Guardian, 6 juni 2014
  14. º Law Enforcement Disclosure report Vodafone.com, juni 2014
  15. º Verint, Engelstalige wikipedia
  16. º Narus, Engelstalige wikipedia
  17. º Hi-tech bij de FBI, LA Times
  18. º FBI taps cell phone mic as eavesdropping tool news.cnet.com, 1 december 2006
  19. º Even if they're off, cellphones allow FBI to listen in Seattle Times, 13 december 2006
  20. º Tracking a suspect by mobile phone BBC News, 3 augustus 2005
  21. º Cell phone tracking can locate terrorists but only where it legal Fox News, 18 maart 2009
  22. º Edward Snowden NSA Scandal: India's Diplomatic Mission in London Uses Typewriters to Beat Snoopers, International Business Times
  23. º Tailored Access Operations, Engelstalige wikipedia, en geciteerd in G. Greenwald, De Afluisterstaat, ISBN 9048819407, p. 193.
  24. º VIRAT, Engelstalige wikipedia
  25. º Gebruik legerdrones bij opsporen criminelen heeft nauwelijks resultaat, NRC, 12 september 2013
  26. º Politie Genk gebruikt drone VTM-nieuws
  27. º Satellite-Surveillance Program to Begin Despite Privacy Concerns, Wall Street Journal
  28. º RFID Personnel Monitoring intelleflex.com
  29. º RFID Journal
  30. º Verichip, Engelstalige wikipedia
  31. º Profiling the European Citizen, Springer.com Uitgeverij Springer
  32. º ADVISE, Engelstalige wikipedia
  33. º TALON, Engelstalige wikipedia
  34. º Overheid vroeg Google 98 keer om gebruikersgegevens
  35. º Overheden vragen Google veel vaker om gebruikersgegevens Volkskrant
  36. º Infragard, Engelstalige wikipedia
  37. º werkgever leest prive-email werknemer ontslag.nl
  38. º Zuckerbergs theory of privacy, The Washington Post, 3 februari 2014
  39. º Privacy is dead on Facebook, NBC News, 13 januari 2010
  40. º Sun on Privacy: 'Get Over It' 26 januari 1999 wired.com
  41. º 'I've Got Nothing to Hide' and Other Misunderstandings of Privacy, Social Science Research Network, 12 juli 2007
  42. º Michel Foucault, Discipline, toezicht en straf. De geboorte van de gevangenis. Historische Uitgeverij. ISBN 978 90 6554 0218 (Engelse uitgave, p. 201-202)
  43. º M. Foucault, ibidem, p. 200-203
  44. º Hepting vs. AT&T, Engelstalige wikipedia
  45. º EPIC vs. Department of Justice, Engelstalige wikipedia
  46. º Church Committee, Engelstalige wikipedia
  47. º The Handmaid's Tale, Engelstalige wikipedia
  48. º The Girl with the Dragon Tattoo, Engelstalige wikipedia
  49. º 1971 (film), Engelstalige wikipedia
  50. º 1971 film, officiële website.
rel=nofollow
rel=nofollow
Privacy
Organisaties:Bits of Freedom (BOF) · Big Brother Awards · European Digital Rights (EDRI) · Privacy International · Piratenpartij
Wetgeving:Algemene verordening gegevensbescherming · Rechten van de mens · Burgerrechten · Identificatieplicht · Bewaarplicht verkeersgegevens · USA PATRIOT Act · Foreign Intelligence Surveillance Act (FISA) · EU-VS-privacyschild
Overig:Big Brother · bewakingscamera · cameratoezicht · cryptografie · dataretentie · biometrie · 1984 (George Orwell)
rel=nofollow
rel=nofollow
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Burgerobservatie&oldid=154580"