ZIB-FPA

Een Zeer intensieve behandeling - Forensisch psychiatrische afdeling of ZIB-FPA is een psychiatrische instellingsvorm die individuele behandeling voor mensen met psychiatrische aandoeningen verzorgt die prioriteit en buitengewone expertise vereisen en

• in het kader van een maatregel door een rechter zijn opgelegd (RM of Artikel 37)
• of als maatregel door een burgemeester gefiatteerd (Bopz-maatregel, IBS)
• dan wel in het geval er na grondige diagnostiek is gebleken dat eenzelfde noodzaak ook in vrijwillige setting aanwezig is - bijvoorbeeld bij zeer moeilijk te behandelen ziektebeelden die de bescherming en controle van een ZIB-FPA-instelling nodig maakt.

De behandeling wordt gegeven in specifieke zorginstellingen die bekendstaan als Kliniek voor Zeer Intensieve Behandeling en Forensisch Psychiatrische Afdelingen.

Varianten

Varianten op ZIB-FPA uit vergelijkbare tak van psychiatrische specialismen zijn bekend als:

• FPK - Forensisch Psychiatrische Kliniek
• tbs-kliniek - Specifiek voor mensen met een terbeschikkingstelling; een gedwongen behandelvorm die in combinatie met een celstraf wordt opgelegd door een rechter.

Culturele oorsprong

Nederland is bekend geworden op politiek vlak met haar zorgstaat model van bestuur. Dit heeft door de jaren gezorgd dat er veel, diverse en relatief veel specialistische takken van zorg zich hebben ontplooid. Psychiatrische zorg is een van de breder ontwikkelde sectoren daarbinnen, met veel specialisaties en toepassingen. Toepassingen - naast het behandelen van mensen met psychosociale of maatschappelijke problematiek voortvloeiend uit psychiatrische indicatie - zijn er bijvoorbeeld in ons rechtssysteem. Door de sociale, zorgende insteek die wordt gehanteerd door Nederlandse rechters en ministers is er naast strafrecht ook een alternatief gegroeid voor mensen die ofwel een delict plegen zonder dat persoon in kwestie daar volledig voor verantwoordelijk te houden is, wegens psychische beperkingen; ofwel mensen die niet direct strafbare feiten plegen maar wel door hun gedrag en/of psychische toestand een gevaar voor zichzelf dan wel de omgeving (de maatschappij) vormen. In zo'n geval wordt een Bopz-maatregel toegepast. Wanneer er sprake geacht wordt te zijn van ontoerekeningsvatbaarheid en het betreft een zwaarder delict, wordt het indien de rechter het (vaak na observatie onderzoek) oplegt, als doeltreffend of mogelijk heilzaam beschouwd; een deel van de strafoplegging wordt zo in de vorm van dwangbehandeling oftewel 'terbeschikkingstelling' aan de Staat gegeven.

Middelen en maatregelen: Bopz

De Wet Bopz is er voor de 'Bijzondere Opname Psychiatrisch Ziekenhuis' om gevallen waarin mensen dat zelf niet meer kunnen beoordelen en er door hen geen behandeling gevraagd is, deze toch te kunnen behandelen. Dit kan (vaak) helemaal los staan van delict-gedrag. Sommige mensen zijn dermate gewond aan/in de hersenen dat zij zelf niet in de gaten hebben dat ze behandeling nodig hebben om erger letsel te voorkomen (zoals dit bij een psychose het geval is). De maatregelen die iemand in het kader van de Wet Bopz opgelegd kan krijgen zijn 'Inbewaringstelling' (IBS) en de 'Rechterlijke Machtiging' (RM).

IBS

De eerste inbewaringstelling wordt in de regel in noodsituaties toegepast waarbij sprake is van acuut gevaar voor de betrokkene of zijn omgeving en waarbij na arrestatie door de politie bijvoorbeeld; de hulp van een RIAGG-arts is ingeroepen om de situatie te beoordelen. Als uit die beoordeling blijkt dat iemand dringend behandeld moet worden om het gevaar weg te nemen en het gevaar geschat wordt in dermate dat een gewone politiecel niet voldoet (bij automutilatie bijvoorbeeld) wordt door een psychiater een verzoek tot inbewaringstelling ingediend bij de Burgemeester van de betreffende gemeente. Omdat een IBS een acute maatregel is, wordt vervolgens 3 werkdagen afgewacht (waarin geprobeerd wordt een stabiele situatie te creëren, soms met noodmedicatie) waarna het recht van de cliënt op wederhoor alsnog wordt toegepast. Op dat moment beslist een rechter over de IBS in het bijzijn van een advocaat voor de betrokkene of de maatregel wordt bekrachtigd.

Soms, zoals bij delier of drugpsychosen, is de situatie in die 3 dagen dan al zo verbeterd dat de rechter geen noodzaak ziet tot verdere dwang (Waarbij deze zich laat adviseren door de behandelend psychiater). Onbekrachtigde IBS betekent vaak vrijwillige voortzetting van de behandeling. Een IBS wordt niet zomaar uitgeschreven bij de minste aanleiding, meestal betreft het personen die langere tijd behandeld zullen moeten worden. Besluit de betrokkene daarom tegen het advies van de psychiater en rechter in om de behandeling te beëindigen bij het verlopen van de IBS, dan wordt deze bekrachtigd. Een bekrachtigde IBS duurt maximaal 3 weken en kan één keer met nog eens 3 weken worden verlengd. Soms is dit nog steeds enkel nodig om de crisis te bestrijden, en zijn de 6 weken maximaal voldoende voor de patiënt om tot medewerking aan de eigen gezondheid te worden bewogen. Als echter de verwachting is dat 6 weken niet lang genoeg zullen zijn, wegens te heftige crisis of afwezigheid van ziekte-inzicht bij de betrokkene dan wel verwacht vluchtrisico voor langere duur; dan wordt de periode van IBS gebruikt om de papieren voor een RM rond te krijgen.

RM

Een Rechterlijke machtiging (RM) is een zwaardere maatregel die meestal pas begint bij een half jaar of een jaar gedwongen behandeling. In uitzonderlijke gevallen kan de rechter een RM eerder doen verlopen. Met (half)jaarlijkse evaluatie wordt bepaald of de RM met een periode van tenminste een jaar zal worden verlengd. Mensen met een RM-maatregel worden doorgaans in een ZIB-FPA-omgeving behandeld, tot zij weer in staat (en rechte) zijn zelfstandig het leven op te pakken. Ten slotte bestaat er nog de 'paraplu-machtiging'. Deze is bedoeld voor mensen die te goed functioneren om op een Zeer Intensieve Behandelafdeling te moeten verblijven maar bij wie de kans op terugval in het ziektebeeld toch nog dermate groot is dat helemaal vrij en zelfstandig functioneren wellicht een risico voor de toekomst met zich mee zou kunnen brengen; en van wie bekend is dat ze in tijden van ziekte geneigd zijn behandeling af te weren. De paraplumachtiging bespaart in dergelijke gevallen een hoop papierwerk en onnodige herdiagnostiek in de vorm van een IBS; - en kan in korte tijd weer omgezet worden in een volledige machtiging. Een variant die hier functioneel niet veel van verschilt is de voorwaardelijke machtiging, die ook bij recente wijzigingen in de Wet Bopz zijn intrede deed.

Praktijk ZIB-FPA

• Op een ZIB-FPA verblijven veel mensen met een RM, maar lang niet alle mensen met een RM hebben ZIB-FPA-zorg nodig.
• Soms worden mensen met IBS op een ZIB-FPA geplaatst, meestal enkel als men in afwachting van een RM verblijft; aangezien de behandeling binnen een ZIB-FPA setting meestal een langere periode beslaat. Vaker komt het voor dat mensen met een IBS op een speciale crisisafdeling worden geplaatst, voor kortdurende op interventie gerichte behandeling.
• Tbs is een maatregel die met het einde in zicht wordt verder begeleid (in de regel) op een FPK of ZIB-FPA. Lang niet alle patiënten op een ZIB-FPA hebben echter tbs. Dit evenredig aan het verschil in de beveiligingsmogelijkheid die een tbs-kliniek ten opzichte van een ZIB-FPA biedt. Over het algemeen zijn tbs'ers op een ZIB-FPA al dermate behandeld op een tbs-kliniek dat zij geen acuut risico vormen in de dagelijkse omgang. Bij signalen die anders uitwijzen wordt iemand met tbs vrij snel teruggeplaatst. (In vakbladen komt vaak naar voren dat de mediadrukte die om deze mensen wordt gemaakt veel druk uitoefent op de kansen voor tbs'ers om te rehabiliteren.)

Middelen en maatregelen: straf met zorg

Tbs wordt algemeen als de zwaarste maatregel beschouwd die men in een strafproces kan krijgen. Deze maatregel is het laatste middel dat een rechter kan toepassen wanneer de overtuiging bestaat dat iemand vanwege een significante maar wel behandelbare psychiatrische aandoening gekomen is tot het delict waar hij/zij voor is veroordeeld. Tbs is zo zwaar beschouwd omdat ongeacht de duur van de tbs-behandeling die de rechter bij veroordeling uitspreekt, deze bovenop de celstraf komt waarbij de tbs het laatste wordt ingezet. Tenslotte kan de tbs-maatregel bij herevaluatie door een psychiater door middel van een advies dat vaak wordt overgenomen door een rechter, tot in jaren verlengd worden, tot de indruk bestaat dat de veroordeelde niet in recidive zal vervallen, delictgedrag dus is afgeleerd, waarna nog ten minste een jaar volgt met proefverloven die zeer scherp gecontroleerd worden, bijvoorbeeld door toepassing van begeleid verlof dat begint met een halfuur buiten de kliniek en stapsgewijs tot begeleid familiebezoek en uiteindelijk onbegeleid verlof onder andere vormen van toezicht totdat zowel de psychiater, het hoofd van de behandelende instelling en de rechter akkoord gaat met uit tbs-plaatsing. Meestal betekenen de laatste maanden of jaar tbs dat er een overplaatsing plaatsvindt naar een ZIB-FPA-instelling. Vervolgens wordt hier dan gewerkt aan resocialisatie; het opdoen van vaardigheden die nodig zijn om de patiënt weer buiten de kliniek te kunnen laten verblijven.

De ZIB-FPA-kliniek samengevat

De ZIB-FPA is een behandelvorm waarin zowel gesloten als open afdelingen te vinden zijn voor veelal langdurige en Intensieve Behandeling behoevende patiënten. Veel patiënten op een ZIB-FPA-kliniek zitten onvrijwillig (dus met een maatregel: RM of TBS/TBS-Transmuraal) maar ook vrijwillige behandeling is heel goed mogelijk. Over het algemeen is er perspectief in de richting van Beschermd/Begeleid of Zelfstandig Wonen op termijn. ZIB-FPA houdt niet op met behandelen zodra de patiënt het pand verlaat. Over toekomstige preventie van noodzaak tot opname wordt al ver voor ontslag nagedacht. Als het dan eenmaal zover is dat een patiënt weer een meer alledaagse accommodatie zal gaan betrekken, wordt er in de regel nog nazorg, controle oftewel een vinger aan de pols gehouden voor een zekere tijd, tot dan uiteindelijk alle vaardigheden voor soepel functioneren in de maatschappij met enige zekerheid zijn bereikt. Soms betekent dit dat iemand Beschermd blijft wonen, sommigen bereiken zelfs weer een zelfstandige woning om het daar met minimale ambulante begeleiding (vinger-aan-de-polscontact) zelf weer te redden. Niet onderschat moet worden: de hospitalisatie die bij iedereen in langdurige ZIB-FPA/FPK-opname en behandeling tot op zekere hoogte afhankelijkheid van de instelling met zich mee brengt. Veel patiënten zijn door gewenning aan de structuur en duidelijkheid van de kliniek niet zomaar weer in staat zelfstandig te wonen; zelfs al is het doel van de behandeling verder wel geslaagd. In een overbrugging of nazorg traject wordt daarom veel aandacht besteed aan het zelf verantwoordelijk durven en kunnen zijn voor de leefomgeving, het sociaal netwerk herbouwen en het in stand kunnen houden van dagbesteding of werk.

Patiënten die al jaren een schrijnend beeld zonder verbetering tonen zullen niet snel voor ZIB-FPA in aanmerking komen. De patiënt moet namelijk wel de kracht kunnen opbrengen om de (psycho)therapie te kunnen volgen en er ook daadwerkelijk door verbeterd (beter) te kunnen worden ontslagen. In enkele gevallen komt het ook zelfs met ZIB-FPA-begeleiding niet tot een hernieuwd zelfstandig leven, ook niet met minimale ondersteuning. Het kan zijn dat tijdens de behandeling duidelijk wordt dat de patiënt niet meer de copingsmogelijkheden heeft voor herintrede in de maatschappij, hoe laagdrempelig ook. Hoewel dit zeer te betreuren is op het eerste gezicht, zijn er wel meer rustige en op accommodatie gerichte oplossingen voor dergelijke patiënten. Hoewel dit niet een groot aantal patiënten betreft, komt dit dan neer op een wooneenheid op een instellingsterrein. Deze groep mensen kan zich uiteindelijk met de situatie min of meer tevreden stellen want die is dragelijk en zonder teveel lijdensdruk en niet al te veeleisend. Dit zal ondanks alle hervormingen in de psychiatrie een blijvend fenomeen zijn. Gelukkig is er echter voor heel veel patiënten wel de mogelijkheid om problemen voortvloeiend uit hospitalisatie effectief te bestrijden.

Diversen

• ZIB-FPA behandeling is op de tbs-kliniek na, de duurste landelijk (per regio) toegepaste vorm van psychiatrische behandeling.
• ZIB-FPA wordt voor een groot deel vergoed uit de AWBZ.
• De kans is zeer onwaarschijnlijk dat er waar dan ook in Nederland iemand geheel ten onrechte behandeling binnen een ZIB-FPA of FPK ontvangt.
• De verschillen met de FPK zitten voornamelijk in de mogelijkheid tot vrijwillige behandeling op een ZIB-FPA, terwijl een FPK enkel patiënten voor Forensische Psychiatrie (op bevel van een rechter) behandelt.
• Een FPK of tbs-kliniek is nog zwaarder, zowel in behandeling, doelgroep als in beveiliging van het gebouw of terrein en personeel.

Over het algemeen hoeft men niet bijzonder bang te zijn voor mensen op een ZIB-FPA-afdeling; medelijden zou wellicht dan een gepastere emotie bij de doelgroep zijn. Toch zijn de patiënten ook niet zonder uitzicht op verbetering ziek. Die groep, met laag perspectief, wordt meer in een faciliterende dan zozeer behandelende setting geplaatst. Dat is zowel voor de patiënt draaglijker als voor zorgverstrekkers beter betaalbaar.

Externe link

• GGNet - Zorgverstrekker met ZIB-FPA in regio Gelderland-Oost
• M. Groenhuijsen, S. Kierkels & T. Kooijmans, De forensische psychiatrie geanalyseerd. Liber Amicorum Karel Oei (Maklu-Uitgevers nv) (ISBN 9789046604793)

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)