Woord

Zie ook: logos voor het bijbels/liturgische begrip Woord, en woord (informatica) voor woord als informatie-eenheid in computers.

Een woord is een psychologisch-taalkundige eenheid die bestaat uit minimaal één vrij morfeem en minimaal nul gebonden morfemen ("nul gebonden morfemen" dient niet te worden verward met een nulmorfeem). Bestaat een woord uit twee of meer morfemen, dan noemen we het complex. Het meest rechtse morfeem vormt in het Nederlands vaak het "hoofd" van een complex woord (niet te verwarren met een syntactisch hoofd). Bij de morfemen die inflectioneel zijn gaat deze bewering niet op. Bevat een woord twee of meer vrije morfemen, dan noemen we het samengesteld.

De betekenis van een woord is opgebouwd uit de deelbetekenissen der morfemen, maar de manier waarop dat gebeurt, is vaak redelijk arbitrair. Zo is de relatie tussen de twee morfemen (vlees en voeding) in vleesvoeding van een heel ander karakter dan die tussen de morfemen in babyvoeding.

De vorming van woorden uit morfemen volgt bepaalde taalspecifieke regels. De wetenschap die deze regels probeert te formuleren, is de morfologie. Woorden kunnen zelf worden gegroepeerd tot woordgroepen en zinnen. Dat gaat ook volgens bepaalde regels, die worden bestudeerd in de syntaxis.

Het is niet in alle gevallen duidelijk uit te maken of een bepaalde klankreeks wel of niet een woord vormt. Zo kan plastic tas worden geanalyseerd als een woordgroep bestaande uit een onverbogen stoffelijk bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord (zoals gouden ring), maar ook als een enkel woord (zoals schooltas). Evenmin is duidelijk of clitica (zoals ie in dattie komt) zelfstandige woorden zijn of samen met het woord waaraan zij worden gehecht een woord vormen.

In talen als het Nederlands, waarin klemtoon een belangrijke rol speelt, kan een woord soms ook fonologisch worden gedefinieerd, namelijk als een groep lettergrepen waarvan er een de hoofdklemtoon heeft. Op basis van woorden die gegroepeerd zijn in een zin is deze analyse vaak niet mogelijk, aangezien veel functiewoorden (bijv. voegwoorden zoals 'en' of lidwoorden zoals 'de') in het Nederlands geen of nauwelijks merkbaar klemtoon dragen. Volgens de klemtoonanalyse zou 'de' in de woordgroep 'de boom' geen woord zijn, aangezien het geen hoofdklemtoon heeft, terwijl in fonetisch opzicht de geluidsstroom ononderbroken is.

Naast het hierboven beschreven taalkundige of psychologische begrip woord, is er ook het orthografische begrip woord, dat verwijst naar een rij schrifttekens die door spaties of leestekens worden afgegrensd. Daarbij moet echter wel worden opgemerkt dat de spelling idealiter zoveel mogelijk de morfologische, syntactische en fonologische analyse volgt. Er zijn echter ook uitzonderingen op. Zo worden volgens het Groene Boekje veel samengestelde verba aaneen geschreven, terwijl ze in de syntaxis scheidbaar zijn: 'opeten' (spelling), maar op.ge-g.eten (syntaxis/morfologie).