Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Vrije kennis
Het concept van vrije kennis (open kennis, open inhoud, vrije inhoud, open content, vrije content) houdt in dat werken onder een vrije licentie worden gepublicieerd. Met kennis of inhoud kunnen teksten, afbeeldingen, geluid of video zijn bedoeld. Vrij betekent hier dat de licentie (een juridische tekst) het kopiëren van die informatie en (afhankelijk van de gekozen licentie) ook het bewerken en verspreiden expliciet toestaat. Wel zijn er normaliter nog enkele voorwaarden eraan verbonden, zoals het vermelden van de schepper van het werk.
Het idee om inhoud vrij ter beschikking te stellen komt oorspronkelijk uit de wereld van de vrije software uit de 1980er-jaren. Later werd dat concept ook gebruikt voor andere werken. In 2001 werd de organisatie Creative Commons opgericht die vrije licenties aanbiedt om het publicieren van vrije kennis makkelijker te maken. Wikipedia bijvoorbeeld bevielt de Creative-Commons-licentie CC-BY-SA aan.
Vrije kennis staat tussen twee andere concepten in. Als er geen andere afspraak over een werk bestaat dan staat het gewoon onder (klassiek) auteursrecht. Gebruik van dat werk mag dan alleen met toestemming van de schepper. Aan de andere kant is er het concept van public domain (vaak met rechtenvrij vertaald): een werk in het public domain kan door iedereen zonder enkele voorwaarden worden gebruikt. Vrije kennis staat er tussen in omdat vrije inhoud mag worden gebruikt zonder de schepper te vragen, maar wel onder voorwaarden.
Naam
In plaats van vrij en kennis worden vaak andere termen gebruikt, zoals open en inhoud. De term open komt in eerste instantie uit de software-wereld: in het Engels denken de mensen bij het woord free vooral aan 'gratis', wat het succes van het concept in het bedrijfsleven belemmerde. Met open source software kwam de nadruk te liggen op de openbaarheid van de brontekst van software.
De uitdrukking vrij en ook open kunnen tot misverstanden leiden. Zo is bijvoorbeeld free software niet hetzelfde als freeware. De eerste kan vrij worden gebruikt, veranderd en verspreidt, maar bij de laatste betekent free- alleen 'gratis'. De gebruiker moet does niet betalen voor het gebruik, maar hij mag de software niet veranderen.
Vrije kennis, publiek domein en auteursrecht
Kennis en inhoud zijn vrij wanneer ze of onder een vrije licentie staan of bij het publiek domein horen. Bij de vrije licentie heeft de schepper van het werk bewust ervoor gekozen om het vrij te geven (onder bepaalde voorwaarden).
Een werk kan tot het publiek domein horen, dus rechtenvrij zijn, omdat:
- de schepper dat zo heeft bepaald
- de rechten van de schepper zijn afgelopen, normaliter 70 jaar na zijn dood
- andere bepalingen ervoor zorgen dat het werk bij het publiek domein hoort. Zo bevinden zich werken van de Amerikaanse overheid automatisch onder publiek domein, omdat de belastingbetaler voor deze werken al heeft betaald.
De aanhangers van vrije kennis bevelen het niet aan om werken publiek domein te maken. Ze zien het gevaar van misbruik. Bijvoorbeeld kan iemand een verzameling van rechtenvrije beelden samenstellen en beweren dat hij de rechten daaraan zou hebben en geld voor het gebruik van de beelden eisen (zij zijn immers niet door auteursrecht beschermd). Of iemand neemt rechtenvrije beelden en maakt daarvan een collage. De collage is dan een nieuwe schepping en de persoon kan dan auteursrecht op de collage eisen. Vrije kennis daarentegen bevoordert een systeem van geven en nemen.
Vrije kennis richt zich niet tegen het auteursrecht op zich. Haar aanhangers willen dan ook het auteursrecht niet afschaffen. Auteursrecht beschermd vrije kennis, want het is de wil van de schepper geweest om een werk onder een vrije licentie te publiciëren. Vrije licenties worden daarom ook door de rechtsspreking herkend.
Organisaties
Er zijn meerdere non-profit-organisaties die de verspreiding van vrije kennis of open inhoud bevorderen, bijvoorbeeld door het concept bekend te maken. Op het gebied van vrije software is de Free Software Foundation van 1985 pionier geweest.
Creative Commons (CC) is een organisatie met als doel meer creatieve werken vrijelijk beschikbaar te laten zijn, zodat anderen er verder aan kunnen werken. Het project biedt verschillende vrije licenties aan die auteursrechthebbenden kunnen gebruiken om bij het verspreiden van inhoud problemen te voorkomen die door de huidige wetgeving van auteursrecht kunnen optreden. Hoofdoprichter in 2001 was de hoogleraar rechten Lawrence Lessig.
De Wikimedia Foundation is de eigenaar en beheerder van Wikipedia en andere websites. Doel van de wereld-wijde Wikimedia-beweging is het bevorderen van vrije kennis. Wikipedia bestaat sinds 2001, maar de Foundation werd pas in 2003 opgericht. In enkele landen zijn er landelijke verenigingen, zoals in Nederland de vereniging Wikimedia Nederland.
Verder zijn er tal andere
Licenties
Er zijn verschillende licenties die voor vrije kennis worden gebruikt. De licenties voor software zijn vaak wezenlijk anders dan licenties voor andere vormen van informatie. In het geval van software is er ook al jarenlange ervaring met de General Public Licence en vergelijkbare licenties die het vrijelijk verspreiden van informatie vergemakkelijken.
- Creative Commons Licenses (in totaal 11 versies)
- Design Science License
- GNU-licentie voor vrije documentatie
- October Open Game License (OOGL) - een meer open versie van de Open Game License
- Open Publication License - licentie voor het Open Content Project
- Open Directory Project License wordt gebruikt door het Open Directory Project
- Open Game License - licentie van de Open Gaming Foundation, zoals die opgesteld is door de Wizards of the Coast.
- Open Content License
Open content projecten
Nederlandstalig (geheel of gedeeltelijk)
Engelstalig
- Creative Commons
- SourceWatch
- Open Directory Project
- Project Gutenberg
- Public Library of Science
- Wikitravel
- World66
- MIT OpenCourseWare
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Open content op Wikimedia Commons.