Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Vier letzte Lieder
Van alle door de Duitse componist Richard Strauss ( München, 11 juni 1864 — Garmisch-Partenkirchen, 8 september 1949 ) in zijn lange leven geschreven muziek, neemt zijn laatste werk een bijzondere positie in. In 1945 - net na de oorlog - verhuisde hij tijdelijk naar Zwitserland, waarna hij zijn laatste grote werk schreef, getiteld: Vier letzte Lieder. In 1949 keerden Richard Strauss en zijn vrouw Pauline terug naar Garmisch-Partenkirchen.
Opmaken van de balans
|
Richard Strauss was 84, keek teruggetrokken in zijn huis in Garmisch-Partenkirchen terug op zijn aan triomfen rijke, maar nu donkere bestaan, voor een groot deel bepaald door ziekte en het bezoek aan kuuroorden.
Wat had hij als componist nog te bieden na het rijke oeuvre dat hij tot stand had gebracht? Volgens hem alleen nog maar wat vingeroefeningen, die hij in de jaren tijdens zijn verblijf in Zwitserland, nog op papier zette. Het meeste van deze late werken werd gedurende de vier jaar dat Strauss daar woonde, nog gepubliceerd en uitgevoerd.
Het was Franz Strauss - de zoon van de componist - die zijn vader probeerde te overtuigen, dat het mogelijk moest zijn nog één meesterwerk als nalatenschap te componeren in plaats van zich bezig te houden met allerlei administratieve zaken of een vruchteloze strijd te voeren met uitgeverijen.
Oorsprong van de cyclus
De eerste schetsen voor de cyclus Vier letzte Lieder gaan terug tot 1946. Als namelijk Srauss bij toeval het gedicht Im Abendrot van Joseph von Eichendorff leest - een Duits schrijver en dichter uit de romantiek - ziet hij het einde van zichzelf en van zijn vrouw voor ogen. Al lezend, voelt hij bij dit ontroerende lied geen berusting, maar meer een mild en wijs afscheid van het leven.
Geleidelijk ontstond het idee dit gedicht als lied voor sopraan en orkest te componeren. Heel mooi bleken ook drie gedichten van de schrijver en dichter Hermann Hesse bij Im Abendrot te passen door de stemming, de stilte, de zielenrust, de tederheid en de bereidheid te sterven die uit de gedichten spreken.
Later had Strauss een ontmoeting met Hermann Hesse in Zwitserland. Hesse zelf was niet helemaal ingenomen met het idee, dat zijn gedichten door Richard Strauss op muziek zouden worden gezet, dit vooral omdat hij de stijl van de componist niet altijd kon waarderen. Toen hij later de Vier letzte Lieder hoorde, zei Hesse daarover, dat het net als de andere muziek van Strauss virtuoos, geraffineerd en van een kunstmatige schoonheid was, maar zonder hart, dus slechts een doel op zich. Het zijn woorden, waar niet iedereen mee kan instemmen.
In juni 1948 - enkele weken na de voltooiing van Abendrot - was de heldere aquarel van Frühling duidelijk voor Srauss en kort daarop was ook Beim Schlafengehen voltooid. Met September sloot hij voor zichzelf de reeks liederen af.
Titel en volgorde
De titel Vier letzte Lieder is niet afkomstig van de componist zelf, maar werd gekozen door zijn vriend Ernst Roth, de hoofdredacteur van de muziekuitgeverij Boosey & Hawkes. Het was ook Roth, die de vier liederen als een cyclus samenstelde, onder de titel Vier letzte Lieder en de volgorde aanbracht die nu gehanteerd wordt. In de eerste gedrukte uitgave, die postuum in 1950 verscheen, werd al gekozen voor een andere indeling van de liederen dan de volgorde waarin ze ontstaan waren. De volgorde die Ernst Roth heeft gekozen en die nog steeds geldt, is als volgt:
- 1. Frühling, voltooid op 13 juli 1948
- 2. September, voltooid op 20 september 1948
- 3. Beim schlafengehen, voltooid op 4 augustus 1948
- 4. Im Abendrot, voltooid op 6 mei 1948
Er zijn ook geen aanwijzingen dat Strauss deze liederen zelf heeft opgevat als een totale cyclus. Integendeel, het was eerder een verkenning van de thema's dood en afscheid, geheel in de verwachting van zijn eigen, naderende dood. De drie liederen op tekst van Hesse werden door Strauss zelf nog als een groep beschouwd, los van het eerst gecomponeerde lied op tekst van Von Eichendorff.
Eenvoud
Uit deze laatste compositie van Richard Strauss komt duidelijk het beeld naar voren van zijn bereidheid te sterven in waardigheid. De hele cyclus is hiervan doortrokken. Klagen zou volgens hem vruchteloos en onwaardig zijn.
Stilistisch heeft Strauss hier het opzichtige en pompeuze van zijn eerste jaren duidelijk overwonnen. Zijn meesterlijk gekleurde lyriek ziet verder af van alle opschik en overbodige gebaren. Hij keert hier terug naar de eenvoud van de melodische lijn. De orkestratie - die licht varieert in elk van de liederen - schildert hier de wisselwerking van stemming tussen de vloeiende lijnen van Frühling en de schaduw van de dood in Abendrot, met een perfectie, die alleen kon worden bereikt door een meester in het orkestreren.
Afscheid en première
Op 8 september 1949 stierf Richard Strauss in zijn huis in Garmisch-Partenkirchen. Enkele dagen later werd een korte dienst gehouden in het crematorium op het Münchener Ostfriedhof. De urn werd later bijgezet in het familiegraf op het Friedhof Garmisch-Partenkirchen.
De première van de cyclus Vier letzte Lieder vond plaats op 22 mei 1950 in Londen door het Philharmonia Orchestra onder leiding van Wilhelm Furtwängler, en gezongen door de Noorse sopraan Kirsten Flagstad.
Links
- September van Richard Strauss/Herman Hesse op YouTube
- In mei 1977 vond de première plaats van het ballet Vier letzte Lieder, van de in januari 2012 overleden balletdanser choreograaf Rudi van Dantzig. Ook in het ballet komen de weemoed en de aanvaarding van de naderende dood sterk tot uitdrukking.