Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Toestanden
Toestanden was een groepsproject van Het Werkteater, een experimenteel Nederlands toneelgezelschap dat actief was van 1970 tot 1987. Met deze productie, die ’gezin en waanzin en democratisering in een psychiatrische inrichting’ behandelde, kreeg de beweging van de antipsychiatrie grotere bekendheid bij het Nederlandse publiek.
Historiek
De productie was geïnspireerd op het boek van de Amerikaanse auteur William Faulkner, Temple Drake, en op het werk van auteurs uit de antipsychiatrie zoals Jan Foudraine, Ronald Laing en Erich Fromm. Het initiatief voor de productie kwam van Marja Kok en Helmert Woudenberg. Eind 1971 dienden ze bij de groep een voorstel in. Men stemde toe, en Marja nam de verdere leiding op zich.
„Het moest meer zijn dan alleen een aanleiding tot spelen, het moet zowel ons als de mensen die er naar kijken, in wisselwerking, dwingen tot een realiseren, tot stellingname van de eigen situatie.” — werkteater.nl
Naar eigen zeggen was dit een project dat een afspiegeling was van het stadium waar ze zich als groep in bevonden.
De eerste werkavond vond plaats op 2 februari 1972. De eerste voorstelling van Toestanden vond plaats op 17 maart 1972 in Triniteitslyceum in Haarlem. Toestanden werd 130 keer opgevoerd tussen 17 maart 1972 en 1 april 1975.
Beschrijving van de productie
De voorstelling handelde over het democratiseringsproces in een psychiatrische inrichting. Het Werkteater speelde deze productie ’in het hol van de leeuw’, namelijk in psychiatrische inrichtingen, voor een publiek van patiënten en verzorgers. Dat leidde tot intensieve en avontuurlijke voorstellingen. Na afloop liepen de discussies soms hoog op, maar ook tijdens de voorstelling mengde het publiek zich soms in de scènes.
De toeschouwers werden in een halve cirkel rond de kleine speelruimte geplaatst, die een afmeting had van ongeveer vier op zes meter. De spelers zaten voor of tussen het publiek. Het project werd ingeleid door één van de spelers. Er werd informatie gegeven over de bronnen waaruit het Werkteater geput had om deze voorstelling te maken. Er werd ook verteld dat niemand zich verplicht moest voelen om aanwezig te zijn, maar dat wie dit wenste ook de ruimte kon verlaten. Ten slotte werd nog meegedeeld dat het tweede deel van het project een gedachtewisseling met het publiek zou zijn. Elk lid van het Werkteater zou een groepje onder zijn of haar hoede nemen, waarna er een uitwisseling plaatsvond met de ganse groep. (Er werd aan de andere groepjes meegedeeld wat er in dat groepje verteld was geweest.)
Aanvankelijk bestond het stuk uit 17 scènes, maar later werden sommige scènes geschrapt. Elke scène werd gespeeld door drie à vier personen.
De verschillende scènes handelden onder andere over situaties die zich afspeelden buiten de kliniek (emotionele mechanismen en onbekendheid met eigen gevoelens en motieven werden blootgelegd), situaties tussen patiënten en artsen.
Door deze gedachtewisseling met het publiek werd deze voorstelling ook omschreven als vormingstheater; het was de bedoeling om ’ontwikkeling te stimuleren rond de psychiatrische instellingen in Nederland’.
Antipsychiatrie
Het stuk Toestanden sloot aan bij de bredere maatschappelijke beweging van de antipsychiatrie. Het werk van Jan Foudraine, Ronald Laing en Erich Fromm werk bood een alternatief voor de heersende benadering in psychiatrie en psychoanalyse. Zo werd in Nederland een debat op gang getrokken bij onderwijsinstituten en instellingen. Zij trokken de traditionele benadering van psychiatrische patiënten in vraag. De menselijke interactie tussen arts en patiënt (het therapeutisch gesprek) moest centraal staan.
Filmproducties
Het Werkteater maakte naast enkel theaterproducties ook filmproducies, al dan niet gebaseerd op één van hun theaterproducties.
Thijs Chanowski haalde het gezelschap ertoe over om een film te maken van de eerste thema-voorstelling, Toestanden.De film is op locatie gefilmd in 1975. De regie werd gedaan door Thijs Chanowski en de camera door Mat van Hensbergen.
In De Telegraaf van 22 december 1976 werd de film aangekondigd.
Bronnen
- Schayk, Margot van, Hallo medemens! De geschiedenis van Het Werkteater, Amsterdam: Theater Instituut Nederland, 2001.
- Royaards, Rense en Jac. Heijer, Werkteater: teaterwerk sinds 1970, Amsterdam: 1980.
- Het Werkteater op Theaterencyclopedie.nl
- Website van Werkteater