Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Tanchelm
Tanchelm (ook Tanchelinus, Tanchelmus of Tanchelijn; waarschijnlijk geboren in Zeeland – Antwerpen, 1115) was een reizend predikant, die kritisch stond tegenover misstanden in de kerkelijke hiërarchie. Zijn tegenstanders beschouwden hem als een ketter. Historische bronnen over hem zijn tegenstrijdig. Hij werd ofwel beschreven als een zachtaardige, nederige, religieuze leek die bezorgd was over het geestelijk leven van zijn tijdgenoten, of hij wordt afgeschilderd als een ketterse fanaticus. De mening dat Tanchelm een ketter was, had lang de overhand, maar sommige historici stellen dat hij een bona fide rondreizend prediker was die in de Investituurstrijd (1075-1122: tussen de paus en de keizer over de bezetting van vooral hoge kerkelijke ambten) de zijde van de paus had gekozen, en daarom door de tegenpartij verkeerd werd voorgesteld.
Leven en leer
Tanchelm stelde dat de kerkelijke sacramenten nutteloos zijn, wanneer ze worden toegediend door onwaardige geestelijken. Hij was gekant tegen het betalen van tienden aan de kerk en tegen priesters die ondanks hun celibaatsgelofte met een vrouw samenleefden.
Een priester met de naam Everwacher en een smid, genaamd Manasse, stonden aan zijn kant. Everwacher had zich al een reputatie opgebouwd door zijn verzet tegen het betalen van tienden aan de bisschop van Utrecht.
Hoewel Tanchelm aanvankelijk lofwaardige doelen nastreefde, bleek hij zich te laten meeslepen door zijn succes.
Rond 1112 trokken deze drie mannen naar Rome, blijkbaar met het doel om bij de paus aan te dringen om „de landen aan de zee” en de Schelde-eilanden los te maken van het gezag van het bisdom Utrecht en ze te onderwerpen aan de hernieuwingsgezinde bisschop van Terwaan (Terouane), Johan van Komen (Jan I van Waasten).
Eind 1112 of begin 1113 waren zij in Keulen, waar zij als ’heresiarchen’ in de gevangenis werden gezet. Van Everwacher en Manasse is verder niets bekend, maar Tanchelm werd ondanks protesten van de Utrechtse geestelijken in 1114 weer vrijgelaten en trok naar Brugge. Daar werd hij door de geestelijkheid de stad uit geweerd. Vervolgens trok hij naar Antwerpen , waar hij wel gehoor vond.
In 1115 werd hij op een boottocht door een priester vermoord.
Ook na zijn marteldood had zijn leer nog aanhangers in Antwerpen. In 1124 nodigde Burchard, de bisschop van Kamerijk (Cambrai), de later heilig verklaarde abt en stichter van de premonstratenzer orde, Norbertus van Xanten, uit om orde op zaken te komen stellen. De prediking van de norbertijner kanunniken onder leiding van Waltman van Antwerpen, de eerste abt van de Sint-Michielsabdij, hielp de eucharistische devotie en het gezag van de geestelijkheid te herstellen.
Norbertus wordt in de beeldende kunst vaak afgebeeld met een monstrans in de hand, triomferend over Tanchelm. Een raam in de Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwekathedraal en een neogotisch beeld in het portaal van de kathedraal herinneren aan de overwinning van de premonstratenzers op de volgelingen van Tanchelm.
Hoewel Tanchelms leven en karakter door zijn vijanden werden beschreven door als heel verwerpelijk en immoreel, zijn hier nauwelijks bewijzen voor. Dit was de gebruikelijke laster tegen iemand die door de officiële leer als ketter werd beschouwd. Sommige auteurs, zoals Norman Cohn, stellen dat in deze beschuldigingen mogelijk een kern van waarheid zit, die overeenstemt met het antinomisme van dit soort predikers.[1]
De beweging van Tanchelm en zijn aanhangers kan worden gezien binnen de context van gelijkaardige antiklerikale groeperingen die zich aan het begin van de 12e eeuw over heel Europa begonnen te verspreiden. Hiertoe behoren de beweging van Petrus van Bruys (Pierre de Bruys) in Zuidwest-Frankrijk (rond 1110-1130), die van Hendrik van Lausanne (tot 1145), die van Arnold van Brescia in Lombardije (tot 1155) en die van Eon van Stella in Bretagne (rond 1145-1148).
Varia
- Harry Mulisch schreef het ’niet-historisch’ toneelstuk Tanchelijn, los gebaseerd op Tanchelm, maar ook op eigentijdse gebeurtenissen rond Lou de Palingboer. Het ging in première op 27 februari 1960.
- Eerder bestond er al een toneelbewerking Tanchelm door Lodewijk Gerrits (1849).[2]
- In Brugge werd in 1981 de vrijmetselaarsloge Tanchelijn opgericht.
- Hubert Lampo hield er rekening mee dat het beeldje van Semini aan de poort van het Steen een overblijfsel zou kunnen zijn uit de tijd van Tanchelm.
Verwijzingen
- º Norman Cohn, Das neue irdische Paradies. Revolutionärer Millenarismus und mystischer Anarchismus im mittelalterlichen Europa. (Rowohlts Enzyklopädie). Rowohlt, Reinbek bei Hamburg, 1988
- º https://uurl.kbr.be/1091468
Weblinks
- https://janlampo.com/category/tanchelm/
- Lampo, J., (1980) De Antwerpse ketters: Een bijdrage tot de studie van de middeleeuwse ketterijen in de Nederlanden, Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis 34, 189-201. doi: https://doi.org/10.21825/kzm.v34i0.16971
- Tanchelm in: De Christelijke Encyclopedie, F. W. GROSHEIDE, 1926. (verouderd)
- Tanchelm (Tanchelijn, Tanchelin, Tanchelinus) in: Encyclopedie van Zeeland
