Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Synesthesie (zintuig)
Synesthesie is een eigenschap van de hersenen die slechts bij een gering aantal van de populatie in waarneembare graad aanwezig is. De mensen bij wie dit verschijnsel plaatsvindt, hebben een aanzienlijk groter aantal verbindingen tussen verschillende hersendelen dan de middelmaat en nemen meerdere soorten impulsen tegelijk waar, ook als die in feite in het algemeen door andere zintuigen worden gegenereerd.
Oorsprong en manifestatievormen
Deze verbindingen zijn bij de geboorte al bij iedereen aanwezig, maar worden gedurende de ontwikkeling (van mensen die deze 'afwijking' niet hebben) deels verbroken. Bij een synestheet blijven sommige verbindingen intact. Hierdoor leiden waarnemingen via een zintuig tot gelijktijdige waarneming van eigenschappen die tot andere zintuigen behoren. Zo iemand proeft dan bijvoorbeeld iets wanneer hij een muziekstuk hoort, of hoort kleuren bij muziek, associeert letters, cijfers of woorden met kleuren enz. Synesthesie is niet aan te leren. Ook testen met LSD hebben uitgewezen dat er daadwerkelijk een verbinding bestaat tussen bijvoorbeeld geluid en kleur.
Volgens de Canadese psychologe Daphne Mauer is de conclusie op haar onderzoek met baby's dat iedereen een eigen graad van synesthesie heeft vanwege de intense synaptogenese die de eerste levensmaanden en -jaren in de hersenen plaats vindt. Door het pruningproces verdwijnen de meeste van die verbindingen vrij spoedig. Bij een klein percentage echter blijven zij onder invloed van hun genen en behouden deze mensen hun hoge gevoeligheid. Het synesthesievermogen schept bij hen mogelijk de onverwachte waarnemingscapaciteiten.
Verspreiding over de populatie
Men schatte vroeger dat het voorkomt bij 1 op de 2000, of zelfs 1 op de 500 mensen, in een of andere vorm. Maar volgens de laatste schattingen hebben ongeveer 5% van de mensen één-of-andere 'vorm' van synesthesie. Ook maakt synesthesie vaak deel uit van het beelddenken. Bekende personen met synesthesie zijn: Vladimir Nabokov, Frank Zappa, Richard Feynman, Olivier Messiaen, Wassily Kandinsky, David Hockney, Chris Urbanowicz, Aphex Twin, Hélène Grimaud en Duke Ellington. Ook Liszt ervoer kleuren bij de muziek en riep het orkest soms onthutst toe: "Wat meer blauw in deze episode aub". Blijkbaar dacht hij dat iedereen het zo ervoer.
Voornaamste kenmerken van synesthesie
Synesthesieën zijn
- individueel verschillend
- voor de betrokkene "al altijd zo geweest", d.w.z. zolang als men zich kan herinneren
- onwillekeurig, treden dus op zonder een wilsact van de betrokkene
- ervaren zonder invloed van alcohol, drugs of medicatie
- niet gebonden aan een specifieke situatie, herinnering of enigerlei indruk
Synesthesie en beelddenken
Een beelddenker kan gebruik maken van een combinatie van gehoor en zicht om naar waarnemingen te speuren (alertheid), om bepaalde denkbeelden te bevestigen. Mensen met deze 'hyper-sensorische ingesteldheid' nemen vaak méér waar dan mensen zonder deze 'afwijking'. De wisselwerking van het duidelijke waarnemen en de efficiënte verwerking ervan, is veelal de basis voor beelddenkers. Vanwege de intuïtieve manier van denken, wordt het onderbewustzijn optimaal benut (inplaats van ingevingen te negeren, wat de meeste mensen doen, wordt er juist gebruik van gemaakt (associatie). Deze manier van waarnemen staat echter compleet los van synesthesie. Het grote verschil is dat in synesthesie per definitie een stimulus in één modaliteit, een onwillekeurige respons geeft in een andere modaliteit. Dit is bij beelddenken niet het geval.
Literatuur
- Sitskoorn, Margriet Het maakbare brein, 2006, uitg. Bert Bakker, Amsterdam ISBN 978 90 351 3036 4
- Campen, Crétien van Tussen zinnen. Synesthesie of hoe de zintuigen samenwerken, 2005, Uitgeverij Zien, Utrecht ISBN 90 9019085 6
- Haverkamp, Michael Synästhetisches Design - Kreative Produktentwicklung für alle Sinne, Carl Hanser Verlag München 2009 ISBN 978-3446412729 (de).
- Riccò, Dina Sentire il design. Sinestesie nel progetto di comunicazione, 2008 Carocci, Roma ISBN 978-88-430-4698-0 (it).
- Riccò, Dina Sinestesie per il design. Le interazioni sensoriali nell'epoca dei multimedia, 1999 Etas, Milano ISBN 88-453-0941-X (it).
- Tornitore, Tonino Scambi di sensi. Preistoria delle sinestesie, 1988 Centro Scientifico Torninese, Torino (it).