Ridderroman

Ywain in strijd met Gawain (Walewein)

Een ridderroman is een middeleeuws berijmd verhaal van ridderavonturen, een genre dat populair was in de aristocratische kringen van de hoge middeleeuwen en vroegmodern Europa.

Oorspronkelijk was romanceliteratuur geschreven in het Oudfrans, Anglo-Normandisch en Provençaals (Occitaans). Later kregen ze navolging van Engelse en Duitse schrijvers. In daaropvolgende romans, met name die van Franse oorsprong, is er een duidelijke tendens om het thema van de hoofse liefde te benadrukken. Ook de meeste van onze 'ridderromans' zijn middeleeuwse verhalen op rijm over avonturen van ridders. De vroegste romances uit ons taalgebied waren navolgers van Franse hoofse romans uit die tijd. Deze vertelden verhalen die lange tijd mondeling door rondreizende troubadours overgeleverd waren. Zoals we bij Hendrik van Veldeke gezien hebben, was de ridderroman of romance een literair genre dat in aristocratische kringen heel populair was.

Het Maasland bleek in de middeleeuwen een vruchtbare bodem voor schrijvers te zijn, want ook de eerste ridderromans in het Nederlands ontstonden hier: de Trierse Floyris, de Limburgse Aiol en de Nederfrankische Tristan. Hoewel het Graafschap Vlaanderen op alle vlakken ver vooruit was op de andere streken van de latere Nederlanden, ontstond hier toch pas in de 13e eeuw een ridderroman in de volkstaal.

Vier groepen van ridderromans

We onderscheiden al naargelang de thematiek vier soorten ridderromans:

de voorhoofse Frankische of Karolingische romans zijn verhalen waarin Karel de Grote een centrale rol speelt; Voorbeelden hiervan zijn Karel ende Elegast, Roelantslied en Renout van Montalbaen (Vier Heemskinderen). Het zijn ruwe verhalen waarin de heldendaden en bloederige gevechten van Karel en zijn leenmannen worden verheerlijkt. Hoofse liefde speelt hoegenaamd geen rol en de vrouw heeft duidelijk een ondergeschikte positie. Wreedheden tegen de 'heidenen' worden breed uitgesmeerd;
de (hoofse) Brits-Keltische romans of Arthurromans over koning Arthur en de ridders van de ronde tafel die op queeste trekken. In ons taalgebied zijn Ferguut en Walewein bekende voorbeelden. Deze verhalen stellen hoofse liefde centraal en zijn verfijnder dan de Karelromans. Nadat Engeland door de Normandiërs in de Slag bij Hastings (1066) veroverd was, kwamen de Fransen in contact met de oude Keltische verhalen. Er vond een 'vermenging' plaats van christelijke en Keltische motieven die heel bijzondere verhalen opleverde;
de (hoofse) klassieke ridderromans haalden hun mosterd bij verhalen uit de klassieke oudheid. Beschrijvingen zoals Homerus' strijd van Troje en de verhalen over Alexander de Grote spraken sterk tot de verbeelding van de middeleeuwers. Deze soort romans hadden de voorkeur van Jacob van Maerlant, die vertalingen maakte van de grote klassieke verhalen;
de (hoofse) oosterse ridderromans zoals Floris ende Blancefloer en het in fragmenten overgeleverde Parthenopeus van Bloys. Zij inspireerden zich op verhalen van kruisridders die de pracht en de rijkdom van het oosten hadden gezien. Hoewel de verhalen zich in het oosten afspelen, is de sfeer volledig middeleeuws.