Reukzin

Reukzin is het vermogen van een organisme om geuren in de lucht waar te nemen, eventueel ook in het water. Ook wel het olfactorisch vermogen genoemd. Waarnemen met dit zintuig heet ruiken. Het orgaan waarin de reukzin bij veel dieren en de mens zetelt is de neus.

Functie van de reukzin

Het proeven van voedsel en drank en het keuren van ingeademde lucht is voor een belangrijk deel een functie van de reukzin; de eigenlijke smaakzin van de mens beperkt zich tot zoet, zout, zuur, bitter en umami. Door ruikend te proeven kan het organisme voorkomen dat het bedorven en dus ziekmakend voedsel opneemt.

Een tweede functie van de reukzin is het vormen van sociale binding met soortgenoten uit de groep, de kudde. Bijvoorbeeld moeder-dieren kunnen hun kalfjes aan hun geur uit duizenden herkennen, en andersom herkennen kalfjes hun moeder uit duizenden.

Nog een voor het overleven cruciale functie van het reukvermogen is het herkennen van de prooi, en andersom het waarnemen van roofdieren die mogelijk willen aanvallen. Door een gunstige positie ten opzichte van de windrichting te kiezen, gebruiken dieren hun reukvermogen optimaal voor deze functie. Ook in de mensenwereld is er een toepassing van de reukzin die een gevaar beperkt: Dat is het sterk riekende stofje Tetrahydrothiofeen (C4H8S), welke aan het reukloze aardgas is toegevoegd. Deze vluchtige zwavelverbinding zorgt er voor dat gaslekken tijdig herkend worden.

Veel dieren kunnen veel scherper ruiken dan de mens; vooral honden staan hierom bekend maar ook diverse vlindersoorten zijn in staat de aanwezigheid van een vrouwtje door haar feromonen op een afstand van enige kilometers te detecteren. De aard van de stoffen die kunnen worden geroken wisselt sterk, tussen soorten en ook tussen individuen. Zo zijn er stoffen bekend die door de ene mens wel en door de andere niet kunnen worden geroken; en dit vermogen blijkt erfelijk te zijn. Een voorbeeld hiervan is de stof die in de urine wordt uitgescheiden na het eten van asperges.

Sommige sterk bijtende stoffen, zoals ammoniakgas (b.v. uit 'vlugzout'), worden wel waargenomen maar niet via de reukzin; hierbij treedt directe prikkeling van pijnzenuwen op (chemo- nociceptie).

De mens heeft ook een geheugen voor geuren. Bepaalde geuren kunnen een sterke associatie met de jeugd oproepen. Mogelijk heeft dit ermee te maken dat het reukorgaan fylogenetisch een heel oud vermogen is; de input van de reukzenuwen gaat niet eerst via de thalamus, zoals vrijwel alle andere zintuiglijke waarnemingen.

Locatie van het reukzintuig

Bij alle zoogdieren (en dus ook de mens) is de reukzin gelegen in het slijmvlies van de neusholte.

Andere organismen dan zoogdieren kunnen ruiken vanaf andere plaatsen op hun lichaam: zo hebben veel insecten reukzintuigen in hun antennes en ruiken slangen door met hun tong de lucht te bemonsteren en de tongpunten daarna in hun orgaan van Jacobson te steken.

Verstoringen van het reukvermogen

Door allerlei oorzaken kan het reukvermogen niet goed meer functioneren (Dysosmie), iets wat een grote invloed heeft op het ervaren van het leven.

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Smell op Wikimedia Commons.

Zintuigen