Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Purperslak
| Purperslak | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Noorse purperslak (Nucella lapillus) | |||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Soort | |||||||||||||
| Nucella lapillus (Linnaeus, 1758) |
De purperslak oftewel Nucella lapillus is een in zee levende kieuwslak.
Beschrijving
Schelpkenmerken
De schelp is dikwandig en heeft bolle windingen. Er is een spitse top en een grote laatste winding die aan de onderkant in een kort sifokanaal uitloopt. Er is een sculptuur van spiraalribben. Op de kruispunten van deze ribben en de groeilijnen ontstaan schubjes waardoor het schelpoppervlak heel ruw aanvoelt. Vaak zijn deze schubjes (zeker na de dood van het dier) afgesleten. De kleur van de schelp is variabel: de buitenkant kan wit, bruin, geel, grijs en paars zijn, ook spiraalbanden in twee comvinaties van deze kleuren komen regelmatig voor, de binnenkant is wit met bruin of paars.
Afmetingen van de schelp
- Hoogte: tot c.a. 50 mm
- breedte tot c.a. 25 mm
Voortplanting
De eieren van de purperslak worden in gele flesvormige eierkapsels van c. 8 mm lengte die in vele tientallen dicht bij elkaar staand onder stenen worden afgezet.
Habitat en levenswijze
De soort leeft van de hoogwaterlijn in de getijdenzone tot een waterdiepte van 40 meter. In de Nederlandse kustwateren vooral op en onder stenen in de getijdenzone.
Deze roofslak leeft van zeepokken en jonge mosselen. Grotere, volwassen tweekleppigen belaagt hij door een gaatje in de schelp te boren en ze vervolgens leeg te eten.
Natuurlijke vijanden
De volwassen purperslak heeft een keihard huisje. Dit is ter verdediging tegen predatoren. Veel vogels lusten graag slakken en proberen de schelp op stenen kapot te slaan. Het lukt echter maar weinig soorten om de schelp te breken. Sommige vogels zoals de eidereend slikken de slak met huis en al door. Ook grotere krabben en kreeften zijn vijanden van de purperslak en kunnen het huisje met hun scharen breken.
Areaal
In kustwateren van Spanje tot in de Noordzee.
Fossiel voorkomen
De purperslak is bekend uit het Plioceen en interglacialen in het Pleistoceen.
Oorsprong
De purperslak en zijn directe verwanten hebben een langere geologische historie in de Grote Oceaan dan in de Atlantische Oceaan. Het oudste voorkomen in de Noordzee is in het Plioceen. Men neemt aan dat dit geslacht aan het begin van het Plioceen via de Beringstraat naar de Atlantische Oceaan gemigreerd is en zich daarna verder heeft verspreid. Tot dezelfde migratiegolf horen Acila cobboldiae, het nonnetje, de alikruik, de strandgaper en hun verwanten.
Verhouding tot de mens
Bedreigingen
De purperslak wordt gebruikt als ecologische indicatorsoort en is daarmee een belangrijke graadmeter voor het ecologisch functioneren van de Noordzee.
De purperslakkenpopulatie is sterk achteruitgegaan als gevolg van (in België en Nederland inmiddels verboden) tinhoudende verf op schepen. Schadelijke stoffen in deze verf, met name TBT (tributyltin), veroorzaken verstoring van de hormonen in verschillende slakken wat 'imposex' tot gevolg heeft: de vrouwelijke geslachtsorganen veranderen dan in mannelijke geslachtsorganen. Vrouwtjesslakken kunnen zich dan niet meer voortplanten.
Afleiding van de naam
Naar de kleurstof purper die vroeger uit verwanten van deze dieren gewonnen werd. De dieren scheiden een gele vloeistof af die na bewerking de kleurstof purper oplevert. Vroeger werden de staatsiegewaden van vorsten in purper gedrenkt. Een nare bijkomstigheid was echter dat een in deftig purper gehuld personage een uiterst onaangenaam vislucht verspreidde en dat de kleur niet lichtecht was.
Zie ook
- Lijst van Mollusca
- Aluin
- Purper (doorverwijzing)
- Murex brandaris
Externe links
- SoortenBank.nl beschrijving en afbeeldingen
- Waarneming.nl: Nucella lapillus
- Stichting ANEMOON Onderzoek naar de gevolgen van TBT voor de purperslak
Vrije mediabestanden over Nucella lapillus op Wikimedia Commons
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- (en) Beets, C., 1946. The Pliocene and Lower Pleistocene Gastropods in the collections of the Geological Foundation in the Netherlands. Mededelingen Geologische Stichting (Haarlem), C-IV-I(6): 166 pp.
- (nl) Benthem Jutting, W.S.S. van, 1933. Mollusca (I) A. Gastropoda Prosobranchia et Pulmonata. Fauna van Nederland, 7: 1-387.
- (nl) Bruyne, R.H. de, 2004. Veldgids Schelpen. KNNV Uitgeverij, ISBN 90-5011-140-8, 234 pag.
- (nl) Bruyne, R.H. de & Boer, Th.W. de, 2008. Schelpen van de Waddeneilanden. Gids van de schelpen en weekdieren van Texel, Vlieland, terschelling, Ameland en Schiermonnikoog. Fontaine Uitgevers. 359 pp., ISBN: 978-90-5956-2554.
- (nl) Gmelig Meyling, A.W., Willemsen, J. en De Bruyne, R.H., 2006. Verspreiding en trends in Nederland van de purperslak Nucella lapillus. Stichting ANEMOON rap.nr: 2006-14, 67 pag. download (PDF)
- (nl) Gmelig Meyling, A.W., Borren, H. en Willemsen, J., 2007. Purperslak (Nucella lapillus). Inventarisatie en Monitoringproject Jaarverslag 2007 Stichting ANEMOON rap.nr: 2007-15, 29 pag. download (PDF)
- (en) Vermeij, G.J., 1991. Anatomy of an invasion: the trans-Arctic interchange. Paleobiology, 17: 281-307.
Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)