Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Middelnederlandse Legenda Aurea
De Legenda aurea (Latijn voor Gouden legenden) is een verzameling heiligenlevens en kerkelijke feesten (m.n. Kerstmis, Pasen, Hemelvaart en Pinksteren), geordend volgens het kerkelijk jaar, die door zijn groot succes vertaald werd naar verschillende talen, waaronder het Middelnederlands.
Middelnederlandse vertalingen
De Legenda aurea van de dominicaan Jacobus de Voragine († 1298), in de tien laatste jaren van zijn leven bisschop van Genua, is de beroemdste verzameling heiligenlevens uit de middeleeuwen. Ofschoon de schrijver zijn werk bescheiden Legenda sanctorum had betiteld, werd het vrij spoedig uit bewondering algemeen Legenda aurea genoemd. Behalve de proloog bevat de Legenda aurea 182 hoofdstukken, waarvan er een twintigtal niet aan het leven van een heilige, maar aan een kerkelijke feestdag zijn gewijd. In de 14de en de 15de eeuw was het werk buitengewoon verspreid. De Latijnse tekst is in nagenoeg 600 handschriften en in vrijwel 90 drukken vóór 1500 bewaard gebleven. Spoedig werd de Legenda aurea in verschillende talen vertaald. Van die vertalingen zijn er vóór 1500 alles samen ongeveer 70 drukken verschenen.[1]
Jacobus verdeelde het kerkelijk jaar, en daarmee zijn boek, in vijf perioden: 1) “de tempore renovationis” (de tijd van vernieuwing) van Advent tot Kerstmis; 2) “de tempore reconciliationis et preregrinationis” (de tijd van verzoening en pelgrimage) van Kerstmis tot Septuagesima; 3) “de tempore deviationis“ (de tijd van dwaling) van Septuagesima tot en met Goede Vrijdag; 4) “de tempore reconciliationis” (de tijd der verzoening) van Pasen tot en met de octaaf van Pinksteren; en 5) “de tempore peregrinationis” (de tijd der pelgrimage) van Pinksteren tot Advent. Deze onderverdeling werd overgenomen in de Middelnederlandse vertalingen.
De Legenda aurea werd tweemaal in het Middelnederlands vertaald. De ene vertaling werd in Zuid-, de andere in Noord-Nederland vervaardigd. De Zuid-Nederlandse vertaling, waarschijnlijk de oudste, werd reeds in 1357 voltooid. De anonieme vertaler, waarschijnlijk een benedictijn uit de abdij van Affligem, wordt gewoonlijk ‘de bijbelvertaler van 1360’ geheten, omdat hij in 1360-61 de historische boeken van het Oude Testament heeft verdietst. Zijn vertaling van de Legenda aurea is in talrijke handschriften bewaard gebleven, die zowat uit alle delen van het Nederlandse taalgebied afkomstig zijn. Tal van die handschriften bevatten ook een aantal toegevoegde levens, meestal van lokaal vereerde heiligen. Het oudste bewaarde handschrift van de Zuid-Nederlandse vertaling is hs. Brugge, Sint-Janshospitaal, in 1358 van het origineel afgeschreven; het bevat echter nog slechts het laatste derde van het werk.
Voorbeelden
Een Noord-Nederlandse vertaling bevat het winterstuk en werd vervaardigd in den Haag in 1470. Het handschrift werd teruggevonden bij het Karmelietenklooster in Gent in 1672 en nu wordt het bewaard in de Universiteitsbibliotheek van Gent. De vertaling werd hoogstwaarschijnlijk gemaakt door J. de Beaumez. Het handschrift bevat de volgende onderdelen:
- Het winterstuk van Jacobus de Voragine tot de hagiografie van Margareta
- Hagiografie van St. Barbara
- Een verhaal over de jeugd van de Heer
- Mirakelverhaal van St. Barbara
- Hagiografie van St. Antonius
- Hagiografie van St. Katharina
Een andere vertaling, afkomstig uit dezelfde bibliotheek, dateert uit de tweede helft van de vijftiende eeuw en kent zijn oorsprong in Sint-Truiden uit het Luciëndaal. Handschrift 896 bevat de Middelnederlandse vertaling van het zomerstuk van de Legenda Aurea en enkele werken naar de hand van Pseudo-Basilius Magnus. Een overzicht:
- Het zomerstuk in de eerste Zuid-Middelnederlandse vertaling
- Inhoudstafel van de resterende verhalen
- Hagiografie van de Heilige Maagd Sint-Dimpna
- Hagiografie van de Sint-Aleidus
- Hagiografie van Sint-Goedele
- Hagiografie van Sint-Gertrudis (deels)
- Hagiografie van Sint-Anthonis
- Colofon
Bronnen, noten en/of referenties
|
.jpg){kind=link}
