Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Koebanbruggenhoofd
Het Koebanbruggenhoofd (Duits: Kuban-Brückenkopf of Gotenkopfstellung) was een Duitse positie op het Schiereiland van Taman in zuidwestelijk Rusland, tussen de Zee van Azov en de Zwarte Zee, ten oosten van de Krim. Het bruggenhoofd werd gevormd in februari 1943 nadat de Duitsers uit de Kaukasus werden verdreven. De zwaar versterkte positie was bedoeld als uitvalsbasis voor de Wehrmacht, die zou worden gebruikt om aanvallen in de richting van de oliebronnen van de Kaukasus te hernieuwen. Het bruggenhoofd werd geëvacueerd toen het Rode Leger westwaarts oprukte, waardoor een evacuatie van de Duitse troepen over de Straat van Kertsj naar de Krim noodzakelijk werd. Deze evacuatie was op 9 oktober 1943 afgesloten.
Inleiding
Operatie Fall Blau, van start gegaan op 28 juni 1942, werd uitgevoerd door Legergroep Zuid (Heeresgruppe Süd), verdeeld in legergroepen A en B, waarbij de eerste deelnam aan de Slag in de Kaukasus en de tweede zich richtte op Stalingrad. Het was het tweede zomeroffensief van de Wehrmacht in de Sovjet Unie. De operatie verliep voorspoedig, en in beide hoofd-aanvalsrichtingen – Stalingrad en Kaukasus – werden grote afstanden afgelegd. Maar er was iets veranderd ten opzichte van de veldtocht in 1941: de russen trokken zich terug en werden niet meer en masse omsingeld en gevangen genomen. In de herfst liep het offensief vast. Legergroep B probeerde Stalingrad in te nemen, maar slaagde daar, ondanks massale inzet van middelen, niet in. Een klein deel van de stad bleef in handen van het Rode Leger. Op 19 november 1942 lanceerde het Rode Leger Operatie Uranus, omsingelde binnen enkele dagen het Duitse 6e leger bij Stalingrad plus delen van het 4e Pantserleger. Het Duitse Oostfront in het zuiden wankelde en de Wehrmacht was overal in de verdediging en op de terugtocht. De ontzettingsoperatie van het 6e Leger door het 4e Pantserleger (Operatie Winterstorm) mislukte en daarmee werd het 6e Leger definitief opgegeven. Eind januari 1943 verloor legergroep B uiteindelijk de slag om Stalingrad en capituleerde veldmaarschalk Paulus.
Legergroep A liep zich eigenlijk vast in de weidsheid van de Kaukasus en had te weinig middelen om een vuist te maken. Op 21 Augustus 1942 plaatsten troepen van de 1. Gebirgs Division de Reichskriegsflagge op de top van de berg Elbrus, de hoogste berg in de Kaukasus en Europa. Op 11 september werd Novorossiysk nog ingenomen, maar het 17e Leger was niet meer in staat om Tuapse in te nemen. Eind september 1942 was de opmars van groep A volledig stilgevallen.
Toen Legergroep B begon in te storten in het Noorden, dreigde Legergroep A al snel in de flank te worden aangevallen. Het werd gedwongen om zijn taak van het veiligstellen van de Kaspische olievelden op te geven, en begon zich terug te trekken langs de Terekrivier in de richting van het Taman schiereiland.
De vorming van het bruggenhoofd
Het Rode Leger begon vervolgens deel 2 van hun offensief, Operatie Little Saturn. Deze operatie was bedoeld om de Wehrmacht definitief te verjagen tot aan Charkov en Rostov. Begonnen op 16 december 1942, werden al snel grote vorderingen gemaakt richting Rostov. Als het Rode Leger in staat bleek Rostov in te nemen, dan zou Legergroep A volledig afgesloten zijn en een tweede “Stalingrad” dreigde. Hitler had weinig keus en gaf uiteindelijk het bevel tot terugtrekking van Legergroep A uit de Kaukasus. Op 1 januari 1943 begonnen de eerste delen van het 1e Pantserleger zich los te maken van het Rode Leger en op 4 januari sloot (de linkervleugel van) het 17e Leger zich aan bij de terugtrekkingsoperatie.
Hierop trok Legergroep A zich terug in de richting van de Zwarte Zee en de Krim. Het 17e Duitse Leger, onder bevel van General der Infanterie Richard Ruoff, construeerde een defensieve positie tegenover de Koeban rivierdelta op het Taman schiereiland, die werd voltooid in februari 1943. De hoofdverdedigingslinie liep van Novorossiysk naar het noorden, dwars over het schiereiland. Bestaande uit 5 verdedigingslinies, was de totale diepte van het verdedigingsgebied ongeveer 60 km. Duitse troepen, afkomstig van posities langs de rivier Terek , bezetten het nieuwe defensieve netwerk in februari 1943, terwijl ze voortdurend aangevallen werden door het Rode Leger. Het bruggenhoofd was oorspronkelijk bedoeld om een uitvalsbasis voor toekomstige pogingen om de controle over de Kaspische olievelden te krijgen.
De evacuatie
Op 5 september 1943, toen de Duitse situatie aan het Oostfront bleef verslechteren, werd evacuatie onvermijdelijk.
De eerste verdediginglinie van het Koeban bruggenhoofd werd doorbroken op 15-16 september 1943 in het gebied van Novorossiysk tijdens de Novorossiysk-Taman Operation van het Sovjet- Noord-Kaukasische front. Het Taman schiereiland werd uiteindelijk definitief geëvacueerd door de Duitse troepen op 9 oktober 1943.
Tijdens deze laatste evacuatie werden 239.699 soldaten, 16.311 gewonden, 27.456 burgers (bijna alle Russische bevolking van Novorossiysk in staat om te werken), 115.477 ton goederen (met inbegrip van munitie), 21.230 motorvoertuigen, 74 tanks, 1815 geweren en 74.657 paarden naar de Krim overgezet. De Luftwaffe, opererend vanuit een vliegveld in Slavyanskaya, vervoerde ook nog eens 15.661 mensen. Vervoer op het smalste punt van de straat, vier kilometer breed, werd gedaan door Marinefährprahm veerboten en een zeekabelbaan. Een combinatie weg- en spoorbrug was in aanbouw, maar werd kort voor de voltooiing verwoest in oktober 1943. Deze evacuatie was daarmee één van de weinige terugtocht operaties van de Duitse Wehrmacht, waarbij niet alle troepen en het hele zware materieel verloren ging.
In de literatuur en kunst
Het Koeban Bruggenhoofd was de setting voor de film Cross of Iron (1977), gebaseerd op de roman Das Geduldige Fleisch van Willi Heinrich.
Referenties
- Friedrich Forstmeier: Die Räumung des Kuban-Brückenkopfes im Herbst 1943. Wehr und Wissen Verlags-Gesellschaft, Darmstadt 1964
- Wolfgang Pickert: Vom Kuban-Brückenkopf bis Sewastopol. Flakartillerie im Verband der 17. Armee. Vowinckel, Heidelberg 1955
- Andrei Grechko: Battle for the Caucasus Paperback. University Press of the Pacific, Honolulu, Hawaii; Reprint edition 2001, ISBN: 0-89875-396-1
- Wilhelm Tieke: Ziel Kaukasus. Winkelried Verlag, Dresden 2013. ISBN 978-3-938392-40-9
- Werner Haupt: Die Schlachten der Heeresgruppe Süd. Podzun-Pallas Verlag, Friedberg 1985. ISBN 3-7909-0248-9
Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)