Stemrecht

Actief stemrecht is het recht van een individu om bij verkiezingen te stemmen op een partij naar zijn of haar voorkeur. Passief stemrecht is het recht om zich kandidaat te stellen bij verkiezingen. Iemand die stemrecht heeft wordt een kiesgerechtigde genoemd.

In Nederland en België zijn in principe alle meerderjarige burgers kiesgerechtigd voor politieke verkiezingen. Immigranten zonder Nederlandse nationaliteit zijn kiesgerechtigd voor de waterschapsverkiezingen als zij legaal in Nederland wonen. Immigranten zonder Nederlandse of Belgische nationaliteit van buiten de EU zijn kiesgerechtigd voor de gemeenteraadsverkiezingen als zij ten minste vijf jaar legaal in Nederland of België wonen. Als EU burger zonder Nederlandse of Belgische nationaliteit hoef je echter niet vijf jaar legaal in Nederland of België te wonen, maar kan je meteen al mee doen aan de gemeenteraadsverkiezingen als je legaal in Nederland of België woont. Onderdanen van Europese lidstaten zijn ook kiesgerechtigd voor de Europese verkiezingen. In het geval dat een EU-staatsburger (legaal) in een ander Europese lidstaat woont, dan mag hij kiezen om voor de kandidaten van zijn eigen land of de kandidaten van het land waarin hij woont te stemmen . In België is er zelfs een opkomstplicht. De Belgische koning en de Koninklijke familie worden wel opgeroepen voor de verkiezingen maar de vorst zelf neemt niet deel aan de kiesverrichtingen, om te voorkomen dat hij zijn persoonlijke voorkeur de positie van de kroon die boven de partijen staat zou kunnen aantasten .

Buiten de politiek zijn financiële leden van burgerlijke organisaties, zowel als leden van commerciële commissariaten kiesgerechtigd bij de keuze van bestuurders, directies en beleid.

Het recht is in de geschiedenis een veelvuldig onderwerp van discussie geweest sinds de totstandkoming van de democratie. Bepaalde mensen of groepen willen stemrecht uitbreiden tot achtergestelde sociale groepen, terwijl andere de selectie van het aantal kiesgerechtigden smaller willen maken of houden.

Eén recent voorbeeld van een stemrechtdebat was het conflict in Zuid-Afrika, waar onder de apartheid de blanke minderheid de zwarte meerderheid niet toestond om te stemmen. Dit systeem werd in dat land in 1994 afgeschaft met de eerste volledig vrije meerpartijenverkiezingen.

Nederland

Politieke verkiezingen

In 1917 is het algemeen kiesrecht voor mannen en het passief kiesrecht voor vrouwen ingevoerd. In 1919 kregen vrouwen actief kiesrecht. In 1922 werd er volledig algemeen kiesrecht ingevoerd.

In Nederland heeft iedere in Nederland wonende burger met de Nederlandse nationaliteit die op de dag van de verkiezingen 18 jaar of ouder is, kiesrecht voor waterschappen, provinciale staten en de Tweede Kamer. Op deze regel bestaan een aantal uitzonderingen:

1. De rechter mag iemand het kiesrecht ontnemen (bijvoorbeeld wanneer iemand een ernstig delict tegen de staat gepleegd heeft);
2. De rechter mag bepalen dat iemand geestelijk niet in staat is te stemmen (De rechter kan bijvoorbeeld iemand dit recht ontnemenbij wijze van individuele maatregel)
   1. De wet Martijn wijzigde de Kieswet zodat de 'wilsonbekwamen' niet langer categoraal werden uitgesloten van kiesrecht (omdat dit strijdig kan zijn met het Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten). 'Bovendien', zo werd gesteld, 'is het ongerijmd personen die onder curatele zijn gesteld wegens een geestelijke stoornis het kiesrecht te ontzeggen, en overige personen die een vergelijkbare geestelijke gesteldheid bezitten, niet'. De kieswet voorziet echter geen hulp aan verstandelijk gehandicapten bij het stemmen de reden hiervoor is dat, zover dat er geen lichamelijke handicap is die het stemmen bemoeilijkt, verstandelijk gehandicapten die niet zonder hulp zouden kunnen stemmen kennelijk niet zelfstandig hun wil kunnen bepalen. Deze zelfstandigheid is een uitgangspunt van het kiesrecht. Zie hiervoor de Kieswet Artikel J 28 .

1. Verder geldt dat kiezers die op de dag van de verkiezingen in de gevangenis zitten, alleen door middel van een machtiging mogen stemmen.
2. De derde groep vindt men in Art. B1 van de kieswet. Dit zijn Nederlanders die op de dag van de verkiezingen hun werkelijke woonplaats hebben in Aruba, Curaçao of Sint Maarten. Deze personen mogen ook niet stemmen. Aruba, Curaçao en Sint Maarten hebben immers zelf een parlement.

Bij verkiezingen voor de gemeente is de Nederlandse nationaliteit geen eis: iedere volwassene die vijf jaar of langer legaal in Nederland woont heeft actief en passief kiesrecht. Verder hebben in het buitenland wonende Nederlanders kiesrecht, mits zij ten minste tien jaar in Nederland hebben gewoond.

Kiesplicht was er in Nederland nooit. Wel opkomstplicht, die werd in 1970 afgeschaft.

In 2006 gingen er stemmen op om de kiesgerechtigde leeftijd naar 16 jaar te verlagen, om zo de jongeren meer bij de politiek te betrekken. Politicus Alexander Pechtold (D66) zet zich hier voor in. In de Tweede Kamer is er ten tijde van het voorstel niet veel animo voor dit plan.

Overzicht actief stemrecht voor Nederlandse volksvertegenwoordingsorganen

Volksvertegenwoording	Kiesgerechtigde (die op de dag van de stemming de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt en waarvan het stemrecht niet door de rechter is ontnomen)
Gemeenteraad	-Ingezetenen met de nationaliteit van een EU-lidstaat -Ingezetenen met een andere nationaliteit die vijf jaar of langer legaal in Nederland verblijven
Eilandsraad	-Ingezetenen met de Nederlandse nationaliteit -Ingezetenen met een andere nationaliteit die vijf jaar of langer legaal in Nederland verblijven (dit is niet wettelijk geregeld, maar ingesteld n.a.v. van een uitspraak van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie)
Algemeen bestuur van een waterschap	-Ingezetenen
Provinciale Staten	-Ingezetenen met de Nederlandse nationaliteit
Eerste Kamer	-Leden van de Provinciale Staten
Tweede Kamer	-Ingezetenen met de Nederlandse nationaliteit -Nederlanders buiten het Koninkrijk der Nederlanden (briefstem) -Nederlanders in Aruba, Curaçao en Sint Maarten die minimaal 10 jaar ingezetene van Nederland zijn geweest of Nederlanders (en zijn/haar eventuele Nederlandse levenspartner en kinderen) die in openbare dienst in Aruba, Curaçao of Sint Maarten werkzaam zijn (briefstem)
Europees Parlement	-Ingezetenen met de Nederlandse nationaliteit -Ingezetenen van het Europese deel van Nederland met de nationaliteit van een andere EU-lidstaat -Nederlanders in Aruba, Curaçao en Sint Maarten (briefstem) -Nederlanders buiten het Koninkrijk der Nederlanden die -indien zij in een EU-lidstaat wonen- verklaren niet deel te zullen nemen aan de verkiezingen in een andere EU-lidstaat (briefstem)

Ontzetting stemrecht

Ontzetting uit het actief en/of passief stemrecht is mogelijk als men tot minstens 1 jaar gevangenisstraf is veroordeeld. Bij een tijdelijke gevangenisstraf (dus niet levenslang) kan het kiesrecht worden afgenomen, maar dit geldt niet levenslang. De duur hiervoor is twee tot vijf jaar bovenop de duur van de straf. Dus wanneer iemand veroordeeld wordt tot twintig jaar, heeft dit tot gevolg dat diegene 22 tot 25 jaar lang niet mag stemmen of gekozen mag worden.

Zie ook

• Kenmerken van stemrecht
• Algemeen kiesrecht
• Kiesgerechtigde
• Vrouwenkiesrecht
• evolutie van het stemrecht (België)
• stemplicht