József Mindszenty

József Mindszenty (Csehimindszent, 29 maart 1892 – Wenen, 6 mei 1975) was een Hongaars rooms-katholiek kardinaal.

Priester

József Mindszenty werd geboren als József Pehm in het Hongaarse comitaat Vas als eerste van zes kinderen van János Pehm en zijn echtgenote Borbála Kovács. Zijn ouders waren landbouwers/wijnbouwers. József Pehm ging in Szombathely naar het gymnasium bij de paters premonstratenzers. Daarna ging hij naar het seminarie. Op 12 juni 1915 werd hij tot priester gewijd. Hij was kapelaan in Felsőpaty en vanaf 1917 godsdienstleraar in Zalaegerszeg. Hij was ook politiek actief: hij zette zich in voor de pas opgerichte Christelijke Partij, die premier Károlyi bestreed. In februari 1919 werd hij gearresteerd om pas in mei, inmiddels onder de Hongaarse Radenrepubliek, weer vrij te komen. Na de val van de Radenrepubliek keerde hij op 2 augustus terug naar Zalaegerszeg, waar hij op 1 oktober deken werd.

Verontwaardigd over de Hongaarse oorlogsdeelname aan de kant van de asmogendheden liet hij in 1941 zijn Duitse familienaam Pehm wijzigen in Mindszenty, naar zijn geboorteplaats. Deze naam is samengesteld uit de Hongaarse woorden mind of minden („alle” of „alomvattend”) en szent („heilig”); dus „alle(r)heiligen”.

Bisschop

In 1944 werd hij bisschop van Veszprém. Tussen zijn benoeming op 4 maart en zijn bisschopswijding op 25 maart bezette nazi-Duitsland Hongarije. Mindszenty’s houding tegenover nazi-Duitsland leidde ertoe dat hij opnieuw maandenlang in de gevangenis doorbracht.

Na de oorlog werd hij als opvolger van Jusztinián Serédi aartsbisschop van Esztergom en primaat van Hongarije. In 1946 werd hij tot kardinaal gecreëerd.

De regering stelde in april 1948 een wet voor die alle privé-onderwijsinstellingen tot staatsscholen maakte. Mindszenty nam in een herderlijk schrijven van 11 en 23 mei stelling hiertegen. Toch werd de wet op 16 juni door het parlement aangenomen. 4885 scholen, waaronder 3148 katholieke scholen, werden staatseigendom. De kardinaal informeerde westelijke journalisten hierover.

Omdat hij de communistische regering weigerde te erkennen, werden acties tegen hem ondernomen. Op 19 november werd zijn secretaris, András Zakar, gearresteerd. Mindszenty rekende ermee dat dit met hem ook zou kunnen gebeuren en legde schriftelijk vast dat hij in de gevangenis niet zou herroepen of vermeende misstappen vrijwillig zou gaan „bekennen”. Op 23 december werd het aartsbisschoppelijk paleis doorzocht om belastend materiaal te vinden, en op 26 december werd hij gearresteerd. Hij werd beschuldigd van verraad en illegale geldtransacties.

Later verklaarde hij dat hij wekenlang was gefolterd en onder invloed van drugs was aangezet om bekentenissen te ondertekenen, waarbij hij echter door de afkorting c.f. aangaf dat hij onder dwang had ondertekend.

Showproces en gevangenschap

Op een showproces, dat van 3 tot 5 februari 1949 duurde, werd hij door een volksrechtbank veroordeeld tot levenslange opsluiting wegens spionage tegen Hongarije, verraad en illegale geldtransacties. Het oordeel werd van kracht op 6 juli. Mindszenty verbleef in verschillende strafinstellingen, maar vroeg nooit om strafvermindering of amnestie, omdat hij wenste dat men hem zou zuiveren van alle aanklachten.

Op 23 oktober 1956 begon de Hongaarse volksopstand. Op 30 oktober werd hij bevrijd uit de gevangenis in Felsőpetény bij Vác en op de volgende dag in een triomftocht naar Boedapest gebracht. Samen met andere bisschoppen besloot hij op 2 november de priesters die hadden samengewerkt met de communistische regering uit de leidinggevende posities te verwijderen.

Toen het rode leger op 4 november Boedapest binnentrok, vluchtte Mindszenty naar de Amerikaanse ambassade en vroeg er asiel aan. Hij weigerde Hongarije te verlaten zolang de Hongaarse regering weigerde hem niet volledig rehabiliteerde. In opdracht van paus Johannes XXIII en Paulus VI weed hij vanaf 1963 geregeld in de ambassade bezocht door de Weense kardinaal Franz König.

Na een akkoord tussen het Vaticaan en de Hongaarse regering verliet Mindszenty het land op 23 oktober 1971. Hij verbleef een tijd in het Vaticaan en vestigde zich kort daarop in Wenen, in het Hongaarse priesterseminarie Pazmaneum, naast de Amerikaanse ambassade. In 1974 ontnam paus Paulus VI hem de functie van prelaat van Hongarije in een poging de kerkelijke betrekkingen met communistisch Hongarije te verbeteren. József Mindszenty overleed in 1975 in ballingschap.

Verfilming

Mindszenty’s leven en zijn strijd tegen het communisme en tegen de Sovjet-overheersing over Hongarije waren het onderwerp van een film uit 1950: Guilty of Treason. Deze was voor een deel gebaseerd op zijn persoonlijke aantekeningen. Charles Bickford speelde de rol van kardinaal Mindszenty.^[1]

De film The Prisoner uit 1955 is losjes gebaseerd op Mindszenty’s gevangenzetting. Alec Guinness speelde een versie van de kardinaal.^[2]

Mindszenty hield niet zo van de fictieve versie van zijn situatie.^[3]

De tweedelige aflevering „Old Man Out” uit 1966 van de televisieserie Mission: Impossible was ook was geïnspireerd op Mindszenty.^[4]

Werken

Az édesanya (De moeder). Zalaegerszeg 1942
Padányi Biró Márton püspök élete és kora (Leven en werk van de bisschop Biró Márton Padányi). Zalaegerszeg 1934
Esztergom, a primások városa (Esztergom, de stad van de primaat). Wenen 1973
Erinnerungen. (Duits) Propyläen, Frankfurt a. M. 1974, ISBN 3-549-07310-0
Napi jegyzetek 1956–1971 (Dagboekaantekeningen). Vaduz 1979
Hirdettem az igét (Geselecteerde herderlijke brieven en homilieën). Vaduz 1982
Legyen meg a te akaratod (Fragmenten van geschriften en homilieën). Budapest 1989