Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Improvisatietheater
Improvisatietheater (vaak afgekort tot improv of impro) is elke vorm van theater waarbij de spelers het verhaal, de personages en de dialogen ter plaatse verzinnen. Ze stappen dus de scène op met een beperkt aantal elementen (vaak suggesties uit het publiek) zoals de locatie waar de scène zich afspeelt, of het soort personage dat ze spelen, en improviseren de rest op het moment zelf. Improvisatievoorstellingen zijn vaak komisch, maar er zijn ook improvisatievormen die niet noodzakelijkerwijs humoristisch van opzet zijn.
Veel improvisatiespelers werken ook met script in niet improvisatievoorstellingen en technieken uit de improv worden vaak ook in standaard theaterlessen aangeleerd. Awareness, luisteren, focus, vertrouwen en instictief of spontaan handelen worden belangrijke vaardigheden voor alle typen acteurs geacht.
Sommige toneelgroepen kennen een traditie om aan een nieuwe theatervoorstelling te werken met behulp improvisaties tijdens repetities. Omdat zij voor publiek echter niet meer improviseren, is dit een vorm van ‘schrijven’ van het stuk, en valt het niet onder Improvisatietheater.
Geschiedenis
Improvisatietheater is zo oud als theater zelf, misschien zelfs nog ouder. Door de geschiedenis heen vinden we ook echt gecultiveerd improvisatietheater, zoals bij de Commedia dell'arte, waar een vaste verzameling personages met een traditioneel bepaald karakter vrijelijk improviseerde op de grote lijnen die in een summier scenario waren vastgelegd. Een aantal belangrijke grondleggers van het hedendaagse improvisatietheater zijn Keith Johnstone als het gaat om korte vormen (waaronder Theatersport), Del Close (en) als het gaat om lange vormen en Viola Spolin (en).
Korte Vormen
De populaire korte vorm improv bestaat uit korte scènes die normaal gesproken gebaseerd zijn op een voorafgesproken spelvorm, structuur of idee en worden door de spelers uitgespeeld op basis van een door het publiek gegeven suggestie. De nadruk ligt vaak op het zo snel mogelijk bouwen van een verhaal. Vele korte vormen zijn ontwikkeld door Keith Johnstone en Viola Spolin en er bestaan verschillende scholen en formats. Naast de afgelijnde bestaande formats worden er heel veel tussenvormen en eigen spelletjes gespeeld (er kan worden geïmproviseerd op de vooraf bepaalde vorm) wat van dit type improvisatietheater een erg levend genre maakt.
Markant is dat veel van de bestaande formules door sportdisciplines zijn geïnspireerd: Theatersport door het semi-geacteerde Amerikaanse worstelen, ComedySportz (en) door een amalgaam aan Noord-Amerikaanse teamsporten, en Match d'Impro door ijshockeymatches, met een speelvlak in de vorm van een (kleine) ijshockeyring, gekleurde hockeyshirts met nummers voor de teams, en een wit-zwart gestreepte trui voor de scheidsrechter. Het competitieve element dat in deze ‘sport’vormen naar voren komt, is vooral bedoeld om het publiek te amuseren. Competitiviteit tussen spelers werkt juist averechts voor de kwaliteit van de improvisatie. ‘Tegenstanders’ zullen in goede improvisatie matches dan ook regelmatig elkaar te hulp schieten om scènes te verrijken of te redden.
Opvallend is dat de meeste vormen die gespeeld worden bij korte vorm improv ooit zijn bedacht als oefening om improvisatievaardigheden aan te leren voor long forms, maar bleken genoeg amusementswaarde te hebben om ze ook voor publiek uit te voeren.
Lange Vormen
Bij lange vorm improv creëren acteurs een voorstelling waarin scènes vaak met elkaar verwoven zijn door middel van het verhaal, de karakters of thema's. Dit type voorstelling neemt vaak de vorm aan van een bestaande type theater, zoals een avondvullende theatervoorstelling of een musical. De meest bekende (en waarschijnlijk ook eerste) lange vorm is de Harold, ontwikkeld door Del Close (en).
Het verschil tussen korte en lange vormen is soms moeilijk te bepalen. Hiervoor geldt de 12 minuten regel: elke scène langer dan 12 minuten is een lange vorm.
Improvisatietheater in Nederland
In Nederland zijn momenteel de volgende vier stromingen het meest bekend.
- Keith Johnstone-vormen (korte vormen), zoals Theatersport, Gorilla Theatre en Micetro al heeft deze stroming zich, tot verdriet van Johnstone zelf, zich ontwikkeld tot light entertainment waarbij bizarre sketches en absurdisme de hoofdmoot zijn gaan vormen.
- Lange vormen, waarbij technieken uit de short form improv worden gecombineerd om avondvullende shows, meestal met doorlopende verhaallijnen te maken. Bij Long Form wordt meer dan bij short form op een plot, drama en spanningsboog gemikt.
- De vloer op. Bij deze vorm, naar het gelijknamige, langlopende televisieprogramma van de Humanistische Omroep, krijgen ervaren acteurs een situatie voorgeschoteld die ze uit mogen spelen in vijf tot vijftien minuten. Nadruk bij deze vorm ligt op de acteurskwaliteiten.
- Stand-upcomedy. Een vorm waarbij één stand-upper (acteur) komische teksten afwisselt met improvisaties naar aanleiding van reacties uit het publiek. De nadruk bij deze vorm ligt op de grappen en wordt vaak ook niet gezien als een vorm van improvisatietheater.
Het bekende televisieprogramma De Lama's, gebaseerd op het uitermate succesvolle Amerikaans-Engelse televisieprogramma Whose Line Is It Anyway?, is in feite een kruising tussen stand-upcomedy en theatersport.
Midden jaren zeventig presenteerde Berend Boudewijn bij de KRO het programma "Improvisatie", waar acteurs als Elsje de Wijn en Piet Römer improvisatieopdrachten uitvoerden. Ze speelden in een realistisch decor en maakten gebruik van kledingstukken en rekwisieten, wat in de meeste huidige improvormen niet gebeurt.
In 1991 was bij de KRO het programma "Glad IJs" te zien, ook weer onder leiding van Berend Boudewijn. Dit keer voerde een zevental jonge acteurs (waaronder Ellemijn Veldhuijsen van Zanten, Bert Apeldoorn en Oda Spelbos) de opdrachten uit. Wat stijl betreft lag dit programma tussen De vloer op en De Lama's.
In 2006 was korte tijd op Talpa "Rauw" te zien, een geïmproviseerde sitcom. De spelers (onder andere Georgina Verbaan) kregen, tijdens het spelen van de scènes, via een oortje de opdrachten van presentator Harm Edens.
Improvisatietheater in België
In België zijn Stand-up, short form en long form populair, al wordt voor alle vormen bijna uitsluitend de term "improvisatietheater" gebruikt. Theatersport, dat vooral populair is in Noord-Europa, is er minder populair dan in Nederland, maar men kent er andere short form varianten, die ook populair zijn in Zuid-Europese landen, zoals w:en:ComedySportz van w:en:Dick Chudnow en w:fr:Match d'Improvisation van Robert Gravel en Yvon Leduc
Bekende impro-spelers
Net als de stand-up is het improvisatietheater een ware kweekvijver voor bekende humoristen.
Vlaanderen
- Tom Lenaerts
- Michiel Devlieger (medestichter Belgische Improvisatie Liga)
- Rob Vanoudenhoven
- Johan Terryn
- Jonas Geirnaert
Nederland
- Hetty Heyting
- Ruben Nicolai
- Kristel Zweers
- Sara Kroos
- Tijl Beckand
- Arie Koomen
- Ruben van der Meer
- Ton Haas
- Andre Besseling
- Marihuela Belt
- Lars Sorensen
- Hannah Borst
- Mathieu van den Berk
- Ad-Just Bouwman
- Joost Tijssen
- Irene van der Aart
- Bert Apeldoorn
- Edwin van Koeverden
- Aart Jan Zwartscholten
- Mieke van de Wetering
- Richard Roling
Professionele Gezelschappen
Vlaanderen
- The Lunatics
- DNA
- Belgische Improvisatie Liga
- Improfiel
- Preparee
- Improsant
- Improcessie
- Caque
- Improlando
- Knip
- Kabloeng
- De Kévingckxs
- RIOT
- DNA
Nederland
In Nederland zijn honderden amateurgezelschappen actief[1]. Daarnaast zijn volgende professionele gezelschappen in de theaters te bewonderen:
De volgende professionele gezelschappen spelen improvisatietheater op maat in het bedrijfsleven en/of op scholen:
Noten
