Horizontaal toezicht

Horizontaal Toezicht, kortweg HT is een vorm van toezicht, welke door de Nederlandse overheid wordt toegepast. Met name de Belastingdienst past HT sinds 2005 toe in de relatie tussen de Belastingdienst in zijn rol als toezichthouder en de uitvoerende, lees de belastingplichtige. Men gaat daarbij uit van vertrouwen, wederzijds begrip en transparantie over en weer. In essentie betekent HT, dat de belastingplichtige zelf meer verantwoording neemt voor een juiste en volledige aangifte en de Belastingdienst eerder uitgaat van de juistheid van de aangifte. Uiteraard liggen aan de toepassing van HT afspraken ten grondslag en wordt er op hoofdlijnen (aangeduid als metatoezicht) wel gecontroleerd. Deze controle gebeurt achteraf en steekproefsgewijs, maar ook zo snel mogelijk na aangifte. HT gaat uit van het vertrouwen dat partijen bereid zijn tot een eerlijke en open relatie en derhalve wordt verwacht dat vooraf overleg gepleegd wordt over zaken waar een verschil van mening tussen partijen zou kunnen ontstaan en om aldus te komen tot een aanvaardbare aangifte voor alle partijen.

Historie

Op 8 april 2005 heeft staatssecretaris J.G. Wijn van het Ministerie van Financiën een brief (nummer 29.643) gezonden aan de Tweede Kamer waarin voor het eerst Horizontaal Toezicht wordt omschreven. In deze brief wordt HT omschreven als:

"Bij horizontaal toezicht gaat het om wederzijds vertrouwen tussen belastingplichtige en Belastingdienst, het scherper naar elkaar aangeven wat ieders verantwoordelijkheden en mogelijkheden zijn om het recht te handhaven en het vastleggen en naleven van wederzijdse afspraken. De onderliggende verhoudingen en de communicatie tussen burger en overheid verschuiven daarmee naar een meer gelijkwaardige situatie.

Horizontaal toezicht sluit aan bij de ontwikkelingen in de samenleving waar eigen verantwoordelijkheid van de burger gepaard gaat met het gevoel dat handhaving van het recht ook een groot goed is. In het concept van horizontaal toezicht schuilt ook de erkenning dat handhaving in een complexe en snel veranderende samenleving niet zonder het gebruik van de kennis in de samenleving kan.

Horizontaal toezicht vervangt het verticale toezicht niet. Het zal ook nodig blijven verticaal toezicht uit te oefenen, omdat niet alle belastingplichtigen het even nauw nemen met de aan hen opgelegde fiscale en douaneverplichtingen. De Belastingdienst heeft al zijn medewerkers in de gelegenheid gesteld mee te denken over horizontaal toezicht. Dat heeft tot meer dan 2000 gedachten en ideeën geleid; sommigen zeer concreet, anderen meer abstract.

Een aantal ideeën over horizontaal toezicht staat op gespannen voet met bestaande wet- en regelgeving. Andere, daarentegen, lenen zich, vanuit de optiek van de Belastingdienst, voor directe toepassing. Horizontalisering impliceert evenwel een vorm van samenwerking met een andere partij. De Belastingdienst is afhankelijk van de mate waarin deze potentiële partners bereid zijn tot samenwerking, tot een andere verdeling van verantwoordelijkheid."

Vanaf 2005 is HT voorzichtig toegepast bij zeer grote ondernemingen, maar vanaf 2008/2009 is het ook beschikbaar gekomen voor alle ondernemers tot aan de Zelfstandige Zonder Personeel (ZZPer') toe. Bij het MKB wordt al naar gelang de grootte van de onderneming in merendeel niet een rechtstreeks convenant gesloten met de Belastingdienst, maar komt er een Fiscaal Dienstverlener (belastingadviseur, boekhouder, accountant) bij in een soort driehoeksverhouding. Overigens worden er niet alleen convenanten gesloten met bedrijven, maar ook met lagere overheden als gemeenten.

Evaluatie

Er is intussen een evaluatie geweest door de commissie Horizontaal Toezicht Belastingdienst onder leiding van Prof. dr. L(eo)G.M. Stevens, welke in juni 2012 een rapport hebben uitgebracht aan de regering, onder de titel "Fiscaal toezicht op maat", waaruit blijkt dat HT een vaste positie lijkt te hebben verworven, maar ook dat het nooit het verticale toezicht zal verdringen. Integendeel, de commissie adviseerde uitdrukkelijk het verticale toezicht te intensiveren.