Hoofs

Hoofs is de manier van leven aan het hof van een monarchie. Men bedoelt er vooral de ridderlijke sociale cultuur mee vanaf de Hoge Middeleeuwen (die zich tegen het einde van de 12e eeuw verspreidde naar Noord-Frans voorbeeld). De Duitse term werd voor het eerst vermeld in een Keizerlijke Kroniek, geschreven rond 1150. Later ontwikkelde het woord ’höfisch’ (oorspronkelijk als een dialectische bijvorm) verder tot het Duitse woord ’hübsch’, wat nu ’mooi’ betekent. Dit ging gepaard met een betekenisverschuiving van ’hoofs’ in de zin van ’betreffende het hof, nuttig voor hoven en ridders, fijn, van goede kwaliteit, onberispelijk’ naar ’mooi, onberispelijk, schoon, mooi’. Het woord ’höfisch’, Middelhoogduits ’hövesch’, is waarschijnlijk geen leenvertaling van het Franse woord ’courtois’, maar gaat wel terug op de semantiek (de betekenissen) ervan.

Het hoofse ideaal in de middeleeuwse literatuur kan worden beschreven aan de hand van verschillende factoren. Een man wordt als hoofs beschouwd als hij van adellijke afkomst is, een nobele inborst en goede manieren heeft, fysieke schoonheid heeft, ridderlijke deugden bezit en een vroom karakter heeft. Als aan een van deze eigenschappen niet wordt voldaan, is de persoon niet hoofs.

De ideale deugden van de hoofse waardencanon komen in de middeleeuwse literatuur voor in termen als manheit, mâze, zuht, müete, êre of milte. In een didactisch gedicht van de Provençaalse dichter Garin le Brun uit de 12e eeuw wordt gezegd dat de persoon die „goed weet te spreken en te handelen en zich daardoor populair maakt en ervoor waakt onbetamelijk te zijn” overeenkomt met de hoofsheid. In het werk Graaf Rudolf omvat hoofsheid het hele gebied van voorbeeldig sociaal gedrag. In het werk Der arme Heinrich (Arme Hendrik) van Hartmann von Aue verloor de hoofdpersonage Hendrik zijn hoofsheid toen hij zijn fysieke schoonheid verloor.