Boerderij

Een boerderij of hoeve of hofstede is de woning annex bedrijfsruimte van een agrarisch bedrijf. Vaak wordt met een boerderij ook het complete bedrijf van een boer bedoeld, inclusief woonhuis, erf, weiland, bouwland, stallen en schuren.

Van land tot gebouw

Zo'n 1000 jaar geleden werd met het begrip 'hoeve' het oppervlak aan land (stuk land) aangeduid waarvan een 'normale' familie kon bestaan (in z'n levensonderhoud kon voorzien). Hoeve zou zodoende een wortel hebben in 'behoefte'. Op arme gronden was een hoeve dus groter dan op rijke gronden; heel anders dan zich dat na de Middeleeuwen ontwikkelde: hoe rijker de grond hoe rijker de boer en hoe groter zijn land. Dat tegenover de arme keuterboertjes op het zand. Ontwikkelingen in vormen van gemeenschapsbewustzijn, individualisatie, liberalisatie en competitie zijn thema's die daarbij op de achtergrond meespelen. Nu is hoeve nog slechts het gebouw (huis en stallen) of soms alleen nog het woonhuis.

Benamingen

In verschillende delen van Nederland/Vlaanderen heeft een boerderij soms een afwijkende naam of aanduiding:

• Heerd (met name in Groningen)
• Pleats (Friesland)
• Boerenhofstee, Hof (in Zeeland, West-Vlaanderen)
• Keuterij (een kleine boerderij)
• Modelboerderij

Een kinderboerderij is geen boerderij in strikte zin, maar een plaats waar dieren gehouden worden die kinderen aanspreken en die door kinderen kunnen worden geaaid.

De oude boerderijen

Nederland

In veel artikelen wordt nog gebruik gemaakt van de indeling van boerderijtypes zoals deze door de eerste boerderij onderzoeker J.H. Gallee in 1908 zijn gepubliceerd. Hij deelde de boerderijen in naar volkeren, dit waren de Friezen, de Saksen, de Franken en de Romeinen.

Deze indeling van boerderijtypes is inmiddels achterhaald, en wordt door de gerenommeerde instanties zoals de SHBO (Stichting Historisch Boerderij Onderzoek) niet meer gebruikt. Tegenwoordig gebruikt men de indeling van boerderijtypes zoals deze in 1973 gepresenteerd is door de boerderijonderzoeker R.C. Hekker, hij maakte daarbij gebruik van het werk van zijn voorgangers K. Uilkema en J.H. Gallée. Bij deze indeling maakte hij geen onderscheid naar volkeren maar naar constructietypes. In deze types maakte hij een verdere onderverdeling, waarbij de indeling van de boerderijen zoals de plaats van de stal, de dorsvloer of deel en de plaats van de hooi- of oogstberging belangrijk is. Hij kwam tot de volgende vier hoofdtypes:

• Noordelijke huisgroep:
  • Kop-hals-rompboerderij of kop-rompboerderij
  • Stolpboerderij (Noord-Holland) of stelp (Friesland)
  • Oldambtster boerderij

• Hallehuisgroep:
  • Langsdeel type
  • Langgevelboerderij
  • Invloed van dwarsdeel schuur
  • Los hoes
  • Dwarsdeel types (krukhuis, L- en T-types)
  • Ontwikkeling voergang type
  • Invloed van Zeeuwse schuurtype

• Dwarshuisgroep:
  • Type met samengevoegde onderdelen
  • Midden Limburgs ontwikkeling

• Zeeuwse schuurgroep:
  • Zeeuwse schuurtype
  • Schouwse stolp
  • Vlaamse schuurtype

België

In België zijn de oude boerderijen in vier hoofdtypen te onderscheiden. Deze verschillende types zijn ontstaan door de verschillende grondsoorten.

• De langgevelboerderij komt voor op de minder vruchtbare gronden in de Kempen en in het noorden van Brabant. Een variant hiervan is de Bretonse hoeve, die voorkomt in West-Vlaanderen.

• De blokhoeve komt voor ten zuiden van de Samber en de Maas.

• De meerdelige boerderij in open aanleg komt voor op de kleigronden in Haspengouw, Brabant en Henegouwen.

• De meerdelige boerderij in gesloten aanleg komt voor in West-Vlaanderen, de Westhoek en Frans-Vlaanderen.

Langzaamaan verdwijnen de oude boerderijen in Nederland en België. Door veranderingen in de bedrijfsvoering veranderde de bouw van de boerderijen na de Tweede Wereldoorlog. In openluchtmusea wordt getracht de oude boerderijtypen te bewaren.

Zie ook

• Landbouw
• Gebint